Bıylǵy jyl biz úshin sot óndirisin damytýdyń jańa kezeńi - QR Joǵarǵy sot tóraǵasy M.Álimbekov
QR Joǵarǵy sot tóraǵasy Musabek Álimbekov tilshimizdiń osy jáne basqa da saýaldaryna jaýap berdi.
- Qurmetti Musabek Turǵynbekuly! Elimizdiń sot salasy ótken 2009 jyldy qandaı qorytyndylarmen aıaqtady?
- Jalpy sot salasynyń qyzmetine keletin bolsaq, aýyz toltyryp aıtarlyqtaı jetistikter barshylyq. Aıtalyq, ótken jyly 2008 jylmen salystyrǵanda sot organdaryna joldanǵan qylmystyq ister 7,8 paıyzǵa tómendedi. Qylmystyq ister ákimshilik isterdiń 27 paıyzǵa kemýi esebinen azaıdy. Basqasha aıtqanda, elimizde kólik júrgizý barysyndaǵy zań buzý, jol sharýashylyǵy men baılanys salasyndaǵy quqyqbuzýshylyqtar aıtarlyqtaı kemip otyr. Árıne, bul qýantarlyq nátıje. Menińshe bul jerde kólik salasyndaǵy quqyqbuzýshylyqtarǵa qatysty zańnamalardyń qataıtylýy úlken ról atqardy. Sondaı-aq bıyl respýblıka boıynsha qaraý merzimi keshiktirilgen ister sany nebári toǵyzdy qurady. Qylmystyq jáne azamattyq ister boıynsha ádil sot tóreligin qamtamasyz etý jaǵdaılary 0,1 paıyzǵa ulǵaıdy. Ekonomıkalyq sottardyń azamattyq isterdi qaraý kórsetkishteri artty. Joǵary deńgeıli sottar bıyl respýblıka boıynsha orta deńgeıli sot ókilderi úkimderiniń nebári 1 paıyzynyń ǵana kúshin joıdy. Al 2008 jyly bul kórsetkish 1,7 paıyz bolatyn. Bul oraıda ásirese, Mańǵystaý, Ońtústik Qazaqstan jáne Jambyl oblystyq ekonomıkalyq sottarynyń jetistikterin erekshe atap ótý kerek. Mańǵystaý oblysyndaǵy aýdandyq sottardyń bireýiniń de úkimi ózgergen joq. Menińshe bul jaqsy jetistik.
- ıAǵnı sot salasy óz qyzmetin 100 paıyz talapqa saı oryndady deısiz ǵoı ?
- Joq, árıne. Bizge óz isimizdi tolyq talapqa saı oryndadyq dep kesip aıtýǵa bolmas. Sebebi úlken is atqarylǵan jerde kemshilikterdiń de bolmaı qalmaıtyny anyq. Al bizdiń sóz etkenimiz tek sot qyzmetine berilgen jalpylama túrdegi baǵa. Al onda oryn alyp otyrǵan máselelerdiń árqaısysyna naqtyly toqtalatyn bolsaq, jetistiktermen qatar problemalar da jetkilikti. Aıtalyq jańaǵy biz aıtyp otyrǵan jetistikter respýblıkamyzdyń kópshiliginde oryn aldy desek, respýblıkada osy talaptardyń údesinen shyǵa almaı otyrǵan aýdandar da bar. Mysaly qazir Almaty men Astana qalalaryndaǵy aýdandardyń sottaryndaǵy azamattyq isterdiń sapasy kóńilden shyǵady dep aıta almaımyn. 2008 jyly atalmysh qalalardaǵy aýdandyq sottardyń sheshimderiniń 1,3 paıyzynyń kúshi appelıatsııalyq jáne qadaǵalaý tártibimen joıylǵan bolsa, ótken jyly bul kórsetkish 1,4 paıyzdy qurady. Azamattyq ister boıynsha ádil sot sheshimin qamtamasyz etý kórsetkishteri Soltústik Qazaqstan, Aqtóbe, jáne Aqmola oblystarynda erekshe tómendep otyr. Al qylmystyq isterge qatysty jaǵdaı buǵan qaraǵanda sál de bolsa táýirleý.
Endi aýdandyq sot týraly áńgime ete otyryp, oblystyq sottardyń qyzmetine toqtalmaı ketýge bolmas. Sebebi olar aýdandyq sottardyń qyzmetin tikeleı baqylaıtyn quzyrly laýazym ıeleri. Oblystyq sot qyzmetine keletin bolsaq, ótken jyldy olar ádil sot bıligin qamtamasyz etýde jaqsy jetistiktermen aıaqtady. Mysaly, 2008 jyly Aqtóbe oblysyndaǵy sottardyń sheshimderiniń 15 paıyzynyń kúshi joıylsa, bıyl birde bir úkimniń kúshi joıylǵan joq. Sondaı-aq Jambyl oblysynda kúshi joıylǵan sheshimder sany 8,6 bolsa, ótken jyly bul kórsetkish 1,7 paıyzdy qurady. Árıne oblystyq sottardyń arasynda óz qyzmetin talapqa saı atqara almaı otyrǵandary da kezdesip qalady. Mysaly Qaraǵandy oblystyq sotynda qylmystyq isterdi qaraý sapasy 3,5 paıyzǵa tómendep ketken. Bul máselege qatysty jaǵdaı Pavlodar oblysynda da máz emes. Atalmysh oblystyń sheshimderiniń 4,3 paıyzynyń kúshi Joǵarǵy sot tarapynan joıyldy. Naqtyly kórsetkishterge toqtalatyn bolsaq, Pavlodar oblysynda mine 2 jyldan beri aǵaıyndy Zarıpovtardyń isi boıynsha naqty bir sheshim qabyldanar emes. Bul isti Joǵarǵy sot osymen eki ret keri qaıtardy. Onyń barlyǵy da oblystyq sottardyń kemshiliginiń saldarynan bolyp otyr. Sońǵy ret qaıtarylǵan kezde ol is boıynsha oblystyq sot ókilderine qosymsha tergeý, tekserý amaldaryn júrgizý tapsyrylǵan bolatyn. Budan soń da oblys soty qosymsha tekserý sharalaryn júrgizýi úshin aýdandyq sottardyń qaraýyna jibergen. Endi qylmystyq is qylmystyq ister jónindegi mamandandyrylǵan sottyń qaraýyna ótti.
- Kemshilik demekshi, aqparat quraldarynda turǵyndardyń sýdıalar men olardyń qyzmetine qatysty bildirgen syn-pikirleri jıi bolmasa da ara-tura aıtylyp qalyp jatady. Onyń ústine sot qyzmetkerleriniń etıkasyna qatysty problemalardy osy qyzmetke kelgeli ózińiz de jıi qozǵap júrsiz. Bul máselege qatysty jaǵdaı qalaı qalyptasyp otyr?
- Ras. Sot qyzmetkerleriniń bedeli biz úshin óte mańyzdy máselelerdiń biri dep esepteımin. Sondyqtan meniń ózim osy qyzmetke kelgeli bul máselege barynsha mán berip kelemin. Árıne meniń Joǵarǵy sot tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵanyma uzaq ýaqyt óte qoıǵan joq. Soǵan qaramastan, sot qyzmetkerlerine barynsha qatań talaptar qoıyp kelemin. Sondyqtan da bolar, bul baǵytta qazir sot ókilderiniń is-áreketterine nemese olardyń qyzmetine qatysty turǵyndardan kelip túsip jatatyn aryz-shaǵymdar azaıdy. Naqtyraq aıtsaq, ótken jyly olardyń sany 2008 jylmen salystyrǵanda 9 paıyzǵa kemidi. Onyń ústine qazir ákimshilik jaýapqa tartylǵan sýdıalar sany da birshama tómendep otyr. Aıtalyq 2008 jyly 188 sýdıa ákimshilik jaýapqa tartylsa, bıyl olar 151-ge deıin azaıdy. Al qyzmet babynda jibergen kemshilikterine baılanysty 2008 jyly 35 sýdıa, aldyńǵy jyly 16 sýdıa qyzmetinen bosatyldy. Osy rette aıta ketetin másele, sońǵy ýaqytta sot qazylyǵynda qaralatyn isterdiń sany erekshe óse tústi. Mysaly 2008 jyly olar 4 sýdıaǵa ǵana qatysty isti qarasa, ótken jyly mundaı ister sany 14-ke jetti. Olardyń taǵy 4-eýi kelesi jylǵa qaldyryp otyr. Atalmysh alqa qaraǵan isterdiń sońy jyly jabylyp qoıa salmaı, kináli azamattardyń isi boıynsha naqty ári qatań sheshimder de qabyldandy. Mysaly alqa músheleri qaraǵan ister boıynsha 7-i sýdıa laýazymyna saı emes dep tabyldy. Al 2008 jyly olardyń sany nebári 3-eý bolatyn. Mine, osylaısha oblys sottarynyń plenarlyq otyrystarynda sot alqasynyń múmkindikterin keńinen paıdalaný tájirıbesi qalyptasyp keledi. Bul sharanyń sottardy óz qyzmetine nemquraıly qaraıtyn kezdeısoq azamattardan tazartyp, ádil sottyń qamtamasyz etilýine zor úlesin qosary sózsiz.
Bizde qazir sýdıalarǵa qatysty qozǵalatyn qylmystyq ister sany da birshama tómendedi. Sóıtip ótken jyly nebári 5 sýdıaǵa qatysty qylmystyq is qozǵaldy. Al 2008 jylǵy kórsetkish 17-ni quraıtyn.
- Sot salasyndaǵy jemqorlyqpen kúres qalaı júrip jatyr?
- Ótken jyly sybaılas jemqorlyq máselesine baılanysty qylmystyq is 41 sot qyzmetkerine qatysty qozǵaldy. Salystyrmaly túrde alatyn bolsaq, 2008 jyly bul kórsetkish 40 bolatyn. Qylmystyq ister ádettegisinshe sot oryndaýshylaryna qatysty qozǵalyp otyr. Bul máseleniń ara-jigin ashyp kórsetetin bolsaq, jemqorlyqpen ustalýda aldaryna jan salmaı kele jatqan Shyǵys Qazaqstan, Aqmola, Atyraý, Qaraǵandy, Batys Qazaqstan, Ońtústik Qazaqstan jáne Astana qalalarynyń sot oryndaýshylaryn ataýǵa bolady. Birden aıta keteıik, bizde tártiptik jaza óte qatal. Soǵan qaramastan, osyndaı jaǵdaılar kezdesýde. Mysaly elimizde barlyǵy 1 myń 791 sot oryndaýshysy bar bolsa, olarǵa qatysty 2 myń 340 azamat tártiptik jazaǵa tartylǵan. ıAǵnı keıbir sot oryndaýshylary eki retten jazalanǵan. Ókinishti, árıne. Biraq bul bolashaqtyń úlesindegi másele degim keledi.
Esterińizde bolsa, Memleket basshysynyń tikeleı jeli arqyly júrgizilgen suhbatynda sot salasyna qatysty joldanǵan saýaldardyń úshten ekisi sot aktileriniń oryndalmaýyna jáne sot oryndaýshylarynyń beıqamdyǵy men salaqtyǵyna baılanysty boldy. Árıne, eger sot oryndaýshylary ózderine júktelgen mindetterdi talapqa saı oryndaǵan jaǵdaıda bul máseleni Memleket basshysyna joldamaı-aq sheshýge bolar edi.
- Endi bolashaq maqsat-mindetterińiz jóninde de aıtyp ótseńiz. Osy aıtylǵandardan qandaı nátıje shyǵaryp otyrsyzdar ?
- Bul rettegi bizdiń basty mindetterimiz - elimizdiń Quqyqtyq saıasat tujyrymdamasy men sýdıalardyń V sezinde kóterilgen máselelerdi júzege asyrýǵa jumylý. Biz sondaı-aq aldaǵy jyly sottardyń áleýmettik kepildikterin qamtamasyz etetin, medıatsııany engizý men azamattyq protsessýaldyq-zańnamalardy jetildirýge baǵyttalǵan zań jobalaryn daıyndaýǵa kúsh salamyz. Bul máselelerge baılanysty zań jobalarynyń tujyrymdamalary qazirdiń ózinde daıyn. Bul rette men oblystyq sot ókilderin atalǵan qujattar olardyń aldylaryna kelip túsken jaǵdaıda onyń belsendi túrde talqylanýy men ózderiniń beretin usynys, pikirlerin jedeldetip engizýlerin suranar edim. Osy oraıda aıta ketetin másele: sońǵy ýaqytta kúshine engen qylmystyq, qylmystyq-protsessýaldyq, azamattyq-protsessýaldyq sııaqty zań talaptaryna sákes, sot óndirisin damytýdyń jańa kezeńi kelgen sııaqty. Endi aýdandyq sottar alǵashqy deńgeıdegi sot retinde Qazaqstan Respýblıkasynyń atynan úkim shaǵyratyn bolady. Sondyqtan osy úkimder men sheshimderdiń minsiz bolýy úshin aýdandyq sot ókilderine uıymdastyrýshylyq jaǵynan da, kúrdeli máseleler boıynsha isterdi qaraýdaǵy tájirıbe jaǵynan da myqty qoldaý qajet. Osy sııaqty mindetterdi sheshe alsaq, bizdiń sot organdarynyń táýelsizdigi de soǵurlym berik bolmaq. Onyń ústine bul elimizdiń Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy sııaqty bedeldi halyqaralyq uıymǵa tóraǵalyq etýi barysynda erekshe mańyzdy bolady.
Qoryta aıtqanda, bizdiń bolashaq maqsattarymyz aıqyn. Endi olardyń qanshalyqty iske asatyndyǵy bizdiń ózimizge baılanysty. Bul rette bizdiń basym baǵyttarymyz burynǵysynsha azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan sharalardy júzege asyrý bolyp qala bermek. Sondaı-aq biz sot ókilderiniń ádil sot tóreligin qamtamasyz etip, sot etıkasyna saı qyzmet etýin qatań baqylaıtyn bolamyz.
- Áńgimeńizge rahmet !