Bylqyldaqtaǵy synap qaldyqtarynan Ertiske qaýip bar ma
PAVLODAR. KAZINFORM — Elimiz boıynsha synappen lastanǵan eń iri aýmaq Pavlodar qalasynyń soltústik ónerkásip aımaǵynda ornalasqanyn ekiniń biri bile bermeıdi. Aýmaqtaǵy topyraq qabaty men Bylqyldaq kólinde jyldar boıy shamamen 900 tonnadaı synap jınalǵan.
Qaýipti hımııalyq elementtiń Ertis ózeniniń sýymen aralasyp ketý yqtımaldyǵy týraly mamandar talaı márte eskertken. Soǵan oraı aýmaq óńirdegi ekologııalyq ózekti máseleniń birine aınalyp tur. Sońǵy 20 jylda munda keshendi jumystar qolǵa alynyp, «Jer qabatyndaǵy qabyrǵa» jobasy jalǵasyp jatyr.
Túsiniktirek bolýy úshin aıtyp óteıik, «Hımprom» dep atalǵan pavlodarlyq zaýyt 1975-1993 jyldar aralyǵynda jumys istegen. Synapty paıdalana otyryp kaýstıkalyq soda men hlor shyǵarǵan qaýipti óndiriste 82 elektrolızer bolǵan.
28 jyl ishinde kásiporynnan topyraq qabatyna shamamen 1 350 tonna synap túsken dep shamalanady. Biraq bul naqty san emes. Zııandy zaýyt jabylǵan soń onda quramynda synap bar qaldyqtar men topyraq polıgondary, elektrolızder men óndiris sýyn jınaıtyn sý qoımalary anyqtaldy.
Sol ýaqytta memleket bıliginiń aldynda halyq densaýlyǵyn qorǵaý jáne óńirdegi ekologııalyq ahýaldy turaqtandyrý máseleleri turdy. Qoǵam tarapynan buǵan baılanysty narazylyq ta kúsheıip, jyldar boıy jıi talqylanǵan taqyrypqa aınaldy. Al Bylqyldaq kóli sol zııandy qaldyqtardyń ordasyna aınalǵan.
Bylqyldaq kóli men onyń aınalasyndaǵy búgingi ekologııalyq ahýal qandaı?
Biz bul saýaldy Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine joldap, tómendegideı jaýaptar aldyq:
— Synappen lastaný problemasyn sheshý — Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń 2022 jyly Pavlodar oblysyna jumys sapary barysynda bergen basym tapsyrmalarynyń biri. Sońǵy 20 jyl ishinde atalǵan aýmaqta júıeli jumystar uıymdastyryldy. Lastaný oshaqtaryna monıtorıng (atmosferalyq aýanyń, jer ústi jáne jer asty sýlarynyń, topyraqtyń jáne t. b. jaǵdaıyn baqylaý), burǵylaý jáne qosymsha baqylaý uńǵymalaryn ornatý júrgizilip keledi.
2016 jyly otandyq jáne halyqaralyq sarapshylardy tarta otyryp, Pavlodar qalasynyń Soltústik ónerkásiptik aımaǵynyń demerkýrızatsııa jáne synappen lastaný obektilerin ońaltý jónindegi tujyrymdama ázirlendi. Tujyrymdama qysqa merzimdi, orta merzimdi jáne uzaq merzimdi mindetterdi kezeń-kezeńimen sheshýdi usynady, bul birqatar uıymdastyrýshylyq jáne tehnıkalyq sharalardy kózdeıdi. ıAǵnı aýyr metaldy tejeý — basty maqsat.
2017 jyly synap monıtorıngi baǵdarlamasy túzetilip, atmosferalyq aýanyń, topyraqtyń, jerasty jáne jerústi sýlarynyń, qar jamylǵysynyń jaı-kúıin baqylaý, balyqtar álemi pen sýda júzetin qustardyń bıologııalyq úlgilerin, «Kaýstık» AQ-da jumys isteıtin adamdardyń shash úlgilerin taldaý engizildi.
2019 jyly jer asty sýyn irikteý úshin qosymsha 41 baqylaý uńǵymasy burǵylandy.
2021 jyly jergilikti jer bederi boıynsha Bylqyldaq jınaqtaǵyshyna túsetin atmosferalyq jaýyn-shashyndy burý úshin drenajdyq aryq ornatý boıynsha jumystar júrgizildi.
Al 2022 jyly synappen lastanǵan ýchaskelerdi kartaǵa túsirý jumystary aıaqtaldy, synappen lastaný derekqory ázirlendi.
Budan bólek, bıyl 2026-2030 jyldarǵa arnalǵan synap monıtorıngi baǵdarlamasyna túzetý júrgiziletin bolady, — delingen mınıstrlik jaýabynda.
Atalǵan monıtorıngti bıyl akkredıttelgen synaq ortalyǵy — «Gio Trade» JShS júrgizýde. Kompanııa málimetinshe, olardyń mamandary bıyl 75 atmosferalyq aýa, 24 topyraq, 16 jerústi sýlary, 10 qar jamylǵysy, 509 jerasty sýlary synamalaryn, qustar men balyq álemin zertteýdi jáne 9 shash synamasyn alýdy josparlaǵan. Sondaı-aq 15 baqylaý uńǵymasyn qalpyna keltirý kózdelgen.
Bul jerdegi negizgi qaýip kózi — Bylqyldaq kóli (sý jınaqtaǵyshy). Ol 1973 jyly Bylqyldaq jáne Shóptikól kólderiniń ornynda sarqyndy sýlardy jınaqtaý maqsatynda qurylǵan.
Aýmaǵy shamamen 2,1 gektardan asatyn sý jınaqtaǵysh burynǵy hımııalyq zaýyttyń ornyna jaıǵasqan «Kaýstık» AQ-ǵa 2030 jylǵa deıin jalǵa berilgen.
Resmı derekterge súıensek, ónerkásiptik aımaqta burynǵy № 6 sorǵydan Bylqyldaqqa deıingi avtojoldyń batys jaǵynan «Jer qabatyndaǵy qabyrǵa» — súzgige qarsy perdesiniń qurylysy aıaqtalǵan.
Bul synap qaldyqtary jınalǵan arnaıy oryndardaǵy ýly elementter Ertis ózeni men jaqyn mańdaǵy aýyldarǵa jetpeýi úshin turǵyzylǵan. Álgi jer astyndaǵy qabyrǵanyń tereńdigi 8-15 metrdi quraıdy.
Synapty tumshalap qoıýǵa arnalǵan qabat túzý úshin áýeli uzyn orlar qazylǵan. Odan soń shuńqyrlarǵa sazdy balshyq pen tıksotropty suıyqtyq tógilgen. Nátıjesinde, jer astynda uzyndyǵy 2,4 km hımııalyq ýly zat ótpeıtin qorǵanys paıda bolǵan.
— Soltústik ónerkásip aımaǵynyń demerkýrızatsııa jáne synappen lastaný obektilerin ońaltý jónindegi tujyrymdamasyn ázirleý kezinde, ári buryn júrgizilgen zertteýlerdiń negizinde Bylqyldaq túbindegi synaptyń kólemi shamamen 13,2 tonna dep baǵalandy. Biraq synaptyń jerasty sýlaryna aralasýy yqtımaldyǵyn anyqtaý úshin qosymsha zertteýler qajet. «Jer qabatyndaǵy qabyrǵanyń» tıimdiligin baqylaý úshin 25 baqylaý uńǵymasy burǵylandy. Olar arqyly turaqty monıtorıng júrgizilýde. Synaptyń Ertis ózenine jetý qaýpi baıqalmaıdy. 2022 jyldan bastap ózenniń joǵary arnasy — Abaı oblysymen shekarada, tómengi bóligi — Reseı Federatsııasymen shekaradaǵy aýmaqtarda monıtorıng júrgiziledi. Sońǵy 3 jyldaǵy synamalar synaptyń bolýyn anyqtaǵan joq. Bul transshekaralyq sıpattaǵy qaýiptiń joqtyǵyn kórsetedi. Ózen sýynyń sapasy óńir boıynsha 9 arnaıy bekette tekseriledi. Qazgıdromettiń Pavlodar fılıaly turaqty gıdrohımııalyq monıtorıngin jalǵastyrýda. Máselen bıylǵy alǵashqy bes aıdyń qorytyndysynda elimizdegi eń uzyn sý arterııasyndaǵy synaptyń mólsheri 0,00001 mg/dm3 boldy. Bul barlyq qaýipsizdik normatıvterine saı keledi, — dep keltiredi Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń resmı jaýabynda.
«Kaýstık» AQ sarapshylarynyń aqparynsha, burynǵy hımııalyq zaýyttyń aýmaǵynda jalpy kólemi 900 tonna synap qaldyqtary bar. Onyń basym bóligi óndiristik qaldyqtarǵa arnalǵan arnaıy polıgon oshaqtarynda kómilgen.
Ókinishke qaraı, ondaǵy synaptyń jerasty sýlarymen aralasý múmkindigin zertteýge den qoıylmaı otyr.
Bylqyldaq kóliniń jáne onyń aınalasyndaǵy aýmaqtyń máselesimen Pavlodar oblysynyń quzyretti basqarmalary shuǵyldanady.
Óńir basshylyǵy jyl saıynǵy qorshaǵan ortany qorǵaý jónindegi is-sharalar josparyna sáıkes, Ertis ózenine synap qaldyqtarynyń túspeýin qamtamasyz etetin jumystardy turaqty júrgizip keledi.
Kól mańaıyndaǵy 4 baqylaý núktesinde topyraq synamalary alynyp, barlyǵynda ruqsat etilgen shekti kontsentratsııanyń artýy baıqalmaǵan. ıAǵnı eń kóbi 0,18 mg/kgd-y kórsetken. Qoldanystaǵy normatıv — 2,1 mg / kg.
Eske sala keteıik, Memleket basshysy Pavlodardaǵy Bylqyldaq kólin synaptan tazartý máselesin kótergen edi.