Bilim berýdi damytýdyń jańa baǵdarlamasy jańa kókjıekterge jol ashady
áli de sheshilmegen máseleler bar. Masaly, olardyń qataryna bilim berý salasyn qarjylandyrý kóleminiń azdyǵyn, tıimsiz basqarýdy, pedagog kásibi bedeliniń tómendigin, bilim berý uıymdarynyń materıaldyq-tehnıkalyq jáne oqý-ádistemelik bazasynyń álsizdigin, mektepke deıingi bilimmen qamtýdyń tómendigin, shaǵyn jınaqty mektepterdiń kóp bolýyn, tehnıkalyq jáne kásiptik joǵary oqý oryndary túlekteriniń biliktilik deńgeıiniń eńbek naryǵynyń talaptaryna sáıkes kelmeýin jatqyzýǵa bolady. Saladaǵy osy jáne basqa da ózekti problemalardy sheshý úshin Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Qazaqstandaǵy bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń jobasyn ázirledi. Bul qujat qoǵamda qyzý talqylanyp, onyń jobasyn Úkimet jaqynda maquldady. Baǵdarlamanyń basty strategııalyq maqsaty - azamattardyń materıaldyq jáne rýhanı ál-aýqatyn jaqsartý, ekonomıkanyń turaqty damýy úshin barshaǵa arnalǵan sapaly bilimniń qol jetimdiligin qamtamasyz etý arqyly bilimniń básekege qabilettiligin arttyrý, sondaı-aq adamı kapıtaldy damytý bolyp tabylady. QR Bilim jáne ǵylym vıtse-mınıstri Mahmetqalı Sarybekovtyń aıtýynsha, baǵdarlamany ázirleý barysynda 288 usynys pen eskertýler kelip túsip, onyń 104 atalǵan qujatqa engizilgen. Baǵdarlama eki kezeńde júzege asyrylatyn bolady. Birinshi kezeń 2011-2015 jyldardy, al ekinshi kezeń 2016-2020 jyldardy qamtıdy. Baǵdarlamany júzege asyrýǵa alǵashqy úsh jylda, ıaǵnı 2011-2013 jyldary bıýdjetten 151 mlrd. teńgeden astam qarjy baǵyttaý kózdelip otyr.
Bul baǵdarlamanyń burynǵydan ereksheligi - jańashyldyǵynyń kóptiginde. Máselen, ony 9 baǵyt boıynsha iske asyrý kózdelgen. Baǵdarlamada birinshi basym baǵyt retinde bilim berýdi qarjylandyrý belgilenip otyr. Kez-kelgen qujat qajetti qarjymen tıisti deńgeıde qamtamasyz etilse jáne ony iske asyrý sharalary tyńǵylyqty pysyqtalsa tolaıym tabystarǵa jetýge bolatyny málim. Álemdi dúr silkindirgen qarjylyq daǵdarystyń áserine qaramastan, Qazaqstan memleketi keleshegi, ult bolashaǵy úshin mańyzy asa zor osyndaı baǵdarlamanyń babyn keltirip, baǵyn ashý úshin tıisti qarjy qarastyrýda. Bunyń ózi bizdiń memlekettiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik saıasatynyń durys júrgizilip jatqandyǵyn bildirse kerek. Osy birinshi baǵyt boıynsha bilim berýdi qarjylandyrýdyń jańa tetikterin ázirleý qarastyrylyp otyr. Bul rette jan basyna shaqqandaǵy qarjylandyrýdy engizý kózdelip, bolashaqta balanyń joǵary oqý oryndary men kolledjderde oqýyn tóleý úshin memlekettik bilim berýdiń jınaqtaý júıesin engizýdiń tetigi ázirlengen. Buǵan qosa pedagokterdiń biliktiligin arttyrýdyń vaýcherlik qarjylandyrylýy engizilmek. Baǵdarlama jobasynda muǵalim kásibiniń bedelin kóterý qarastyrylǵan. 2011 jyldan bastap pedagokterdi daıarlaý baǵdarlamasy, onyń ishinde shaǵyn jınaqty mektepter úshin, beıindi mektepter úshin memlekettik tapsyrys negizinde bilim berý magıstrleri baǵdarlamalaryn, eki dıplomdyq bilim berý boıynsha kadrlardy daıarlaýdy jetildirý josparlanyp otyr. «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha aǵylshyn tildi pedagog kadrlardy daıarlaý qamtamasyz etiledi. Sonymen qatar, baǵdarlamada pedagogterge qoıylatyn talaptardy kúsheıtý sharalary qarastyrylǵan. 2015 jyldan bastap pedagogıkalyq mamandyqtar boıynsha joǵary oqý oryndaryna túsý kezinde talapkerdiń pedagogıkalyq qyzmetke ıkemdiligin anyqtaýǵa arnalǵan shyǵarmashylyq emtıhan engizilmek. Pedagogıkalyq mamandyqtarǵa túsýshilerdiń shekti deńgeıi kóteriletin bolady. Daıarlaý sapasyn baqylaý jáne yntalandyrý úshin pedagogıkalyq kadrlar táýelsiz agenttikterde biliktilik deńgeıin baǵalaýdan ótetin bolady.
Memlekettik baǵdarlama jobasynda bilim berýdi basqarýdy jaqsartý qarastyrylǵan. Bilim berýdiń barlyq deńgeıinde qoǵamdastyq baqylaý tetikteri retinde qamqorshylyq keńesteri qurylatyn bolady. Táýelsiz akredıtteý ortalyqtarynyń jelisi bilim berý sapasyn baǵalaýdyń fýnktsııalaryn básekelestik ortaǵa berýge múmkindik jasaıdy. 2011 jyldan bastap bilim berý uıymdarynda nátıjege baǵyttalǵan josparlaý júıesi engiziledi.
Elektrondy oqytý júıesin engizý memlekettik baǵdarlama jobasynyń úshinshi baǵyty. Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń derekterine súıensek, búginde Qazaqstanda oqýshylardyń tek 28 paıyzynda kompıýter jáne 16 paıyzynda ınternetke shyǵý múmkindigi bar eken. Salystyrsaq, bul damyǵan memleketterden úsh ese, jaqyn kórshiles elderden aıtarlyqtaı az. Buǵan qosa Qazaqstanda tehnologııalyq daıyndyq deńgeıi joǵary emes. Qazaqstan bilim berýde aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalarǵa qol jetkizý jáne ony qoldaý boıynsha álemde 75-shi orynda. Mektepterdiń 66 paıyzynyń keń jolaqty ınternetke qol jetkizýge múmkindigi osy kúnge deıin bolmaı otyr. Osy olqylyqtardy joıý úshin jańa baǵdarlamada barlyq bilim berý uıymdaryn keń jolaqty ınternetke qosý, oqý úderisine avtomattandyrýdy engizý, pedagogter men oqýshylardyń bilim berý resýrstaryna qol jetimdiligin qamtamasyz etý, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasyndaǵy pedagog kadrlardy daıarlaý jáne biliktiligin arttyrý júıesin, álemdik deńgeıdegi sandyq mektepterdi qurý josparlanýda.
Kelesi baǵyt - mektepke deıingi bilim berýdi jetildirý. Qazirgi tańda Qazaqstanda búldirshinderdi balabaqshamen qamtamasyz etý ózekti problemalardyń biri ekeni ras. Buǵan negizinen Qazaqstandaǵy áleýmettik jaǵdaıdyń kóterilip, demografııalyq úderistiń jaqsarǵany yqpal etip otyr. Buǵan árıne qýaný kerek. Alaıda, jas urpaqqa durys tárbıe berý, oı-órisin jetildirý saıyp kelgende ata-ananyń ǵana emes, memlekettiń de basty mideti. Sondyqtan da balabaqshalar sanynyń jetispeýshiligin sheshý qazir ózekti. Bul úshin «Balapan» baǵdarlamasy ázirlenip, birqatar jumystar atqarylyp jatqany belgili. Biraq, soǵan qaramastan usynys suranystyń deńgeıine jete almaýda. Qoǵam úshin ózekti bul máseleni jańa baǵdarlamada júıeli sheshý kózdelgen. Baǵdarlamadaǵy mektepke deıingi bilim berýdi jetildirý baǵytynyń basty maqsaty - 2015 jylǵa qaraı balalardyń 70 paıyzyn balabaqshamen qamtamasyz etý jáne 2020 jylǵa qaraı qalalyq jerlerdegi sııaqty aýyldyq jerlerde de mektepke deıingi tárbıemen jáne oqytýmen tolyq qamtý bolyp otyr.
Al, endi kelesi baǵyt orta bilimge keletin bolsaq, bunda bilim berýdiń 12 jyldyq úlgisine tolyq kóshýdi júzege asyrýǵa, shaǵyn jınaqty mektepterdiń problemalaryn sheshýge, ınklıýzıvti bilim berýdi jetildirýge, qosymsha bilim berýdiń jelisin damytýǵa jáne mazmunyn jetildirýge basa nazar aýdarylmaq. Bilim berýdiń 12 jyldyq úlgisine tolyǵymen kóshý úshin úsh aýysymdyq mektepterdi, apattyq jaǵdaıdaǵy mektepterdi jáne oqýshy oryndarynyń jetispeýshiligin joıý josparlanýda. Barlyq mektepter jańa úlgidegi oqý kabınetterimen jabdyqtalatyn bolady. Orta bilimniń mazmundylyǵy jańartylady. Jer-jerlerde beıindik mektepter engiziledi. «Nazarbaev ıntellektýaldyq mektepteriniń modelin» orta bilim júıesine taratý josparlanýda. Shaǵyn jınaqty mektepterde tolyqqandy bilimge kepildik beretin baǵdarlamalar júzege asyrylmaq. Sondaı-aq, shaǵyn jınaqty mektepterdi damytý maqsatynda baǵdarlama jobasynda resýrstyq ortalyqtar qurylmaqshy. Oqýshylardy tasymaldaý, qashyqtan oqytý uıymdastyrylmaq.
Bıyldan bastap Qazaqstan ındýstrıalyq damýǵa bet alǵany belgili. Taıaý jyldarda elimizde quny mıllıardtaǵan dollar bolatyn júzdegen nysandar boı kóteretin bolady jáne tıisinshe myńdaǵan jumys oryndary ashylady. El ekonomıkasy úshin mańyzdy óndiris oryndaryn iske qosý asa kúrdeli is bolsa, sondaı zamanaýı kásiporyndardy bilikti mamandarmen qamtamasyz etý odan da kúrdeli is. Elimizde bilikti tehnıkalyq kadrlardyń jetispeýshiliginen osy kúnge deıin ekonomıkanyń mańyzdy salalaryndaǵy óndiris oryndaryn amalsyzdan sheteldik jumysshy kúshimen toltyryp kelemiz. Elbasy Úkimetke otandyq kásiporyndardy barynsha otandyq kadrlarmen qamtamasyz etý mindetin qoıǵany belgili. Bul mindet ındýstrııalandyrý baǵdarlamasy iske asyrylyp jatqan qazirgi tusta asa ózekti bola túsýde. Sondyqtan bilim berýdi damytýdyń jańa baǵdarlamasynda tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý basym baǵyttardyń biri retinde belgilengen. Bul baǵyttyń negizgi maqsaty - tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý júıesin ındýstrııaldy-ınnovatsııalyq damýdyń talaptaryna sáıkes jańǵyrtý bolyp tabylady. Alǵa qoıǵan maqsattarǵa qol jetkizý úshin baǵdarlamany kásibı standarttarmen qamtamasyz etý, ındýstrıaldy jobalar suranystaryn eskere otyryp mazmunyn jańartý, ındýstrııaldy jobalar boıynsha kadrlardy daıarlaý, ınfraqurylymdaryn damytý syndy is-sharalardy júzege asyrý qarastyrylǵan. Bul rette Atyraýda munaı-gaz salasy, Ekibastuzda otyn-energetıka salasy, Shymkentte óńdeý, al Óskemende mashına jasaý salasy boıynsha 4 óńiralyq kásiptik ortalyq jumys isteıtin bolady. Indýstrııalyq damýdyń ár salasynda sertıfıkattaý ortalyǵy qurylady.
Baǵdarlama jobasyndaǵy kelesi baǵyt - joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim berýdi damytý. Bunda elimizdiń ındýstrııaldy-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasyn joǵary oqý ornynan keıingi bilim beretin kadrlarymen qamtamasyz etý, joǵary bilim berýdiń eýropalyq aımaǵyna kirý, bilim men ǵylymdy biriktirý, zııatkerlik menshik ónimderin kommertsııalandyrý úshin jaǵdaılar jasaýdy qamtamasyz etý jónindegi birsypyra mindetterdi sheshý qarastyrylǵan. Bul kórsetkishke qol jetkizý úshin mynadaı maqsattar qoıylyp otyr: joǵary oqý oryndarynyń 14 paıyzy halyqaralyq mamandandyrylǵan akredıtteýden ótedi, joǵary oqý oryndarynyń 100 paıyzy kredıtterdi aýdarýdyń eýropalyq júıesin engizedi, mamandyqtar boıynsha memlekettik jalpy bilim berý standarttary mazmunynyń 65 paıyzy tańdaý boıynsha anyqtalady, joǵary oqý oryndarynyń 20 paıyzy sheteldik joǵary oqý oryndarymen birge 2 dıplomdyq bilim berýdi júzege asyrady. Buǵan qosa Qazaqstandyq eki joǵary oqý orny álemdik ozyq ýnıversıtetteri reıtingisine engiziledi. Sonymen qatar, tárbıe jumysy jáne jastar saıasaty baǵdarlamada jeke baǵytpen aıyryqshylanǵan. Jastar saıasatyn iske asyrý jastardyń boıynda qazaqstandyq patrıotızmdi, rýhanı jáne adamı mádenıetti qalyptastyrýǵa baǵyttalmaq. Bul rette memlekettik baǵdarlama sheńberinde mynadaı sharalar josparlanǵan. Birinshiden, úsh tilde oqytatyn mektepterdiń sanyn 720-ǵa deıin ulǵaıtý kózdelýde, búginde olardyń sany - 31. «Bolashaq» halyqaralyq baǵdarlamasy sheńberinde aǵylshyn tilinde sabaq beretin pedogog kadrlardy daıarlaý qamtamasyz etilmek. Elimizdiń joǵary oqý oryndarynda kóp tilde bilim beretin pedagog kadrlary daıarlanatyn bolady. Tilderdi ıgerýdiń halyqaralyq standarty negizinde balabaqsha, mektep, kásiptik lıtseı, kolledj, joǵary oqý ornynda memlekettik tildi úzdiksiz oqytý júıesi qurylmaq.
Atap óterligi, Qazaqstandaǵy bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy Qazaqstandy jedeldete ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damytý baǵdarlamasymen, 2011-2015 jyldarǵa arnalǵan «Salaýatty Qazaqstan» densaýlyq saqtaýdy damytý týraly memlekettik baǵdarlamasymen, 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan Tilderdi qoldaný men damytý memlekettik baǵdarlamasymen birge memleket úshin mańyzdy tórt negizgi qujattyń qataryna engizilip otyr. Osydan-aq, atalmysh baǵdarlamanyń qoǵam úshin qanshalyqty mańyzdy ekenin bilemiz. Úkimet baǵdarlamanyń jobasyn maquldap qoıdy, ony tıisti qarjymen qamtamasyz etýge peıildi. Bul baǵdarlama tıimdi iske asyrylsa, elimizdiń bilim berý salasynda qordalanyp qalǵan talaı problemalar sheshiletin bolady. Jaqynda Konstıtýtsııanyń 15 jyldyǵyna arnalǵan áskerı paradta sóılegen sózinde Prezıdent N. Nazarbaev: «Men HHI ǵasyrda qazaqstandyqtar barynsha oqymysty, bilimdi jáne básekege qabiletti ult bolatynyna senimdimin», degen edi. Elbasynyń osy senimin aqtaýda bilim berýdi damytýdyń jańa baǵdarlamasyna artylatyn júktiń salmaǵy aýyr.
