Bıylǵy aýyl sharýashylyǵynyń jetistikteri qandaı
ASTANA. KAZINFORM — Mańyzdylyǵy men ereksheligi jaǵynan ekonomıkanyń biregeı sektory sanalatyn elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasy bıyl óte jaqsy nátıjelerge qol jetkizdi. Mol astyq bastyrylyp, ishki naryqqa jetkilikti kókónis ónimi jınaldy. Tipti maqta men maıly daqyldardyń rekordtyq kólemi alyndy. Mal basy da turaqty artyp kele jatyr. Osyǵan oraı, ótip bara jatqan jyl ishindegi aýyl sharýashylyǵynyń nátıjelerine sholý jasaǵan edik.
Ósimdik sharýashylyǵynyń jetistigi
Taıaýda jyl qorytyndysyna oraı BAQ ókilderimen kezdesken Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aıdarbek Saparovtyń dereginshe, bıyl 11 aıdyń qorytyndysynda aýyl sharýashylyǵy jalpy óniminiń kólemi 6,1 paıyzǵa ósip, 9,2 trln teńgeni qurady. Bul ósim mal sharýashylyǵynda óndiris kóleminiń - 3,5, al ósimdik sharýashylyǵynda 7,6 paıyz artýy esebinen qamtamasyz etildi. Aýyl sharýashylyǵynyń naqty kólem ındeksi 113 paıyz boldy. Kórsetkish salanyń ótken jyldaǵy joǵary bazaǵa qaramastan turaqty ósim kórsetip otyrǵanyn aıǵaqtaıdy. Atalǵan derekter eki jyl burynǵy derektermen salystyrǵanda aýyl sharýashylyǵy óniminiń edáýir artqanyn bildiredi.
Bıyl 27,1 mln tonna astyq jınaldy. Ótken jyly da rekordyq ónim jınalyp, ol astyq pen un eksportyna oń áser etti.
- 2024-2025 marketıng jylynyń qorytyndysynda Qazaqstan rekordtyq 13,4 mln tonna astyq, al jemdik undy qosa alǵanda 15 mln tonnadan astam ónim eksportqa shyǵardy. Qalǵany eldiń ishinde mal azyǵyna, qaıta óńdeý men tuqymǵa paıdalanyldy. Jańa ónimnen búginde 3,9 mln tonna astyq eksporttaldy. Bul ótken jyldyń osyndaı kezeńimen salystyrǵanda 13,6 paıyzǵa kóp. Eksporttyq áleýet 13 mln tonnaǵa jetedi, al eksport geografııasy álemniń 45 elin qamtıdy, - dedi mınıstr.
Osy oraıda ol astyq eksportynyń nelikten jaqsy ekendigin túsindirip, qarqyndy eksport ishki naryqty turaqtandyrýda sheshýshi ról atqaratynyna nazar aýdartty.
- Elimizde astyq ishki qajettilikten 2-3 ese kóp jınalady. Onyń artyǵyn eksporttaý Qazaqstan ishindegi jáne dástúri naryqtarymyzdaǵy baǵa qysymyn jeńildete túsedi. Joǵary eksport degenimiz – tek ımıdj ǵana emes, bul tikeleı ekonomıkalyq paıda. Elimizge odan ulttyq valıýta baǵamyn qoldaıtyn valıýtalyq kiris túsedi. Dıqandar syrtqy naryqqa astyq satýdan túsken tabysyn tehnıkany jańartýǵa jáne óndiristi damytýǵa ınvestıtsııalaı alady, - dedi Aıdarbek Saparov.
Mınıstrdiń dereginshe, 2025 jyly kartoptyń jalpy ónimi 2,9 mıllıon tonnaǵa jetti, al maqta ónimi shamamen 430 myń tonnany qurady. Bul – sońǵy 18 jyldaǵy eń joǵary kórsetkish. Mundaı kórsetkishke sýǵarýdyń dástúrli ádisinen tamshylatyp sýǵarýǵa kóshýdiń arqasynda qol jetkizildi. 2025 jyly alǵash ret tamshylatyp sýǵarylatyn maqta alańy 50 myń gektar boldy. Bul rette daqyl boıynsha ortasha ónimdilik gektaryna 30 tsentnerge, keıbir sharýashylyqtarda gektaryna 60 tsentnerge artty.
Maıly daqyldar men burshaq daqyldary ósimniń negizgi ózegi sanalady. Burshaq daqyldarynan 1,1 mln tonnadan astam rekordtyq ónimi alyndy, onyń ishinde: jasymyq – 842 myń, burshaq – 222 myń, noqat – 22 myń tonna. Maıly daqyldardyń ónimi 4,8 mln tonnany qurady.
- Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha qolǵa alynǵan ártaraptandyrý jumystaryn odan ári jalǵastyramyz. Bul aýyspaly egisti durys uıymdastyrýǵa, topyraq qunarlylyǵyn saqtaýǵa jáne fermerler úshin táýekelderdi azaıtýǵa múmkindik beredi, - dedi ol.
Ósimdik sharýashylyǵynda ónimdi saqtaý ınfraqurylymynyń jetkiliksizdigi ósimge kedergi keltiretin faktor bolyp tur. Sondyqtan egis alqaptaryn ártaraptandyrý qyzý júrgizilip jatyr. Nátıjesinde arnaıy saqtaý talaptaryn qajet etetin maıly jáne burshaq daqyldarynyń úlesi artyp keledi. Osyǵan baılanysty elevatorlardy keńeıtý jáne jańǵyrtý jobalaryna arnalǵan jeńildetilgen kredıt berý baǵdarlamasy ázirlenýde. Qujat 2026 jyldyń 1-shi jartyjyldyǵynda iske qosylmaq.
Mal sharýashylyǵynyń damýy
Búginde elimizde iri qara mal sany - 8,3 mln, qoı men eshki – 21,3 mln, jylqy 4,4 mln-ǵa jetti. Esterińizde bolsa, 2024 jyldyń basynda aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi statıstıkalyq derekterdi naqty kórsetkishterge sáıkestendirý bastamasyn kótergen edi. Sonyń nátıjesinde 2 mln iri qara mal, 3,2 mln usaq mal esepten shyǵaryldy. Osylaısha, aýyl sharýashylyǵy statıstıkasy bıznes derekterimen jáne eksport kólemderimen sáıkestendirildi.
Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, 2026 jyldan bastap mal sharýashyǵyn damytýdyń keshendi josparyn iske asyrý bastalady. Atalǵan jospar mynadaı baǵyttardy qamtıdy:
- mal sharýashylyǵynyń barlyq baǵyty boıynsha aınalym qarajatyn tolyqtyrý úshin jeńildetilgen kredıt berý;
- asyl tuqymdy mal basyn satyp alýǵa jáne shalǵaıdaǵy jaıylymdardyń ınfraqurylymyn damytýǵa uzaqmerzimdi jeńildetilgen kredıt berý;
- salany bilikti kadrlarmen qamtamasyz etý.
Sonymen qatar, osy jyldyń qyrkúıek aıynan bastap bordaqylaý alańdaryna jeńildetilgen kredıt berý baǵdarlamasyn qarjylandyrý bastaldy.
Mal basynyń odan ári ósimin qamtamasyz etý úshin joǵaryda atalǵan jospar aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa, asyl tuqymdy mal satyp alýǵa jáne shalǵaı jatqan jaıylymdar ınfraqurylymyn damytýǵa jeńildikpen nesıe berýdi kózdeıdi. Sondaı-aq etti mal sharýashylyǵyndaǵy aýstralııalyq tájirıbeni jergilikti jerge beıimdeý boıynsha pılottyq jobalar júzege asyrylýda.
- Mal sharýashylyǵyn qoldaý kólemin keleshekte arttyra otyryp, keminde 200 mlrd teńge qarjy bólý josparlanyp otyr. Atalǵan qarajat sonymen qatar qarqyndy ósimge negiz bolatyn analyq mal ımportyna jumsalady, - dedi Aýyl sharýashylyǵy mınıstri.
Osy jyldyń 10 aıynda sıyr etiniń eksporty 30,2 myń tonnaǵa, al qoı eti 25,5 myń tonnaǵa jetti. Ázerbaıjan, Mońǵolııa, Marokko, Iran jáne EO naryqtary ashyldy. Qazirgi ýaqytta Japonııaǵa, Ońtústik Koreıaǵa, BAÁ elderine et pen sút jetkizý máselesi pysyqtalyp jatyr. Qatar jáne Ulybrıtanııamen bal eksporty, al Ekvadormen birge artemııa asshaıan ýyldyryqtaryn jetkizý talqylaný ústinde.
- Mundaı ósim sapaly qazaqstandyq etke degen joǵary suranysqa negizdelgen. Biz qosylǵan quny joǵary ónimdi ótkizýdi qamtamasyz etý úshin baǵyttardy ártaraptandyrýdy jalǵastyramyz, - dedi Aıdarbek Saparov.
Osydan birneshe jyl buryn, ásirese óńirlerde salqyndatylǵan qus etin tutyný kólemi óte tómen boldy. Alaıda, sońǵy 5 jyl ishinde elimizde qus etin óndirý kólemi 236,5 myń tonnadan 360 myń tonnaǵa deıin artty. 2027 jylǵa deıin taǵy 5 qus fabrıkasyn iske qosý josparlanyp otyr. Bul óndiristik qýattardy 240 myń tonnaǵa arttyrýǵa jáne ishki naryqtyń qajettiligin tolyq qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
Tamaq ónimderin óndirý
2025 jyldyń 11 aıynda tamaq ónimderin óndirý kólemi 3,5 trln teńgege, al sýsyndar 1,1 trln teńgege jetti. Salada bıyl 40 joba júzege asyrylyp jatyr, onyń 29-y paıdalanýǵa berilgen. Negizinen, bul maıly daqyldar, et, jemis-jıdek, jún óńdeıtin kásiporyndar, sondaı-aq qurama jem óndirisine qatysty.
- Biz shıkizat baǵytynan bas tartyp, joǵary qosylǵan quny bar ónimder óndirýdi bastaımyz. Jańa zaýyttar et, sút, jún, maıly daqyldar, jemisterdi óńdeıdi. Bul qazaqstandyqtardy sapaly azyq-túlikpen qamtamasyz etedi, - dedi mınıstr.
Elimizde negizgi azyq-túlik ónimderi boıynsha belsendi ımport almastyrý júzege asyrylyp jatyr. Atap aıtqanda, sút jáne ashytylǵan sút ónimderi boıynsha ımportqa táýeldilik is júzinde joıyldy. Qazirgi tańda sýpermarketter men bazarlar sórelerinde negizinen qazaqstandyq sút, aıran, ıogýrt usynylady. Óńdelgen sút óndirisiniń kólemi 2020 jyly – 620 myń tonnany, 2024 jyly 632 myń tonnany qurady. Ashytylǵan sút ónimderi 2020 jyly 227 myń tonna, 2024 jyly 238 myń tonna boldy. Іrimshik, qoıýlandyrylǵan sút jáne kilegeı ónimderi boıynsha áli de problemalar bar. Degenmen, mınıstrlik olardy aldaǵy ýaqytta sheshý úshin júıeli jumys júrgizip jatyr.
Aıdarbek Saparovtyń aıtýynsha, qaıta óńdeý salasy agroónerkásiptik keshenge ınvestıtsııa tartý boıynsha kóshbasshy baǵyttardyń biri sanalady.
- Qazirgi ýaqytta, ásirese astyqty tereńdete óńdeý segmentinde iri jobalar iske asyrylyp jatyr. Jalpy alǵanda, Qazaqstan jyl saıyn 5 mln tonnadan astam astyqty óńdeıdi. Onyń ishinde 510 myń tonnasy tereń óńdeýge jiberiledi. Búginde krahmal, glıýten, melassa, bıoetanol jáne ózge de ónimder shyǵaratyn 3 tereń óńdeıtin kásiporyn jumys isteıdi. 2028 jylǵa deıin jylyna 4,8 mln tonna bıdaı men júgerini óńdeıtin 5 iri jobany iske qosý josparlanyp otyr. Salaǵa tartylatyn ınvestıtsııa kólemi 2,6 mlrd AQSh dollaryn quraıdy, 3,3 myń jańa jumys orny ashylady. Ónim assortımenti amınqyshqyldary, sıroptar, dárýmender jáne ózge de joǵary qosylǵan qundy ónimder esebinen keńeıtiledi, - dedi ol.
Egin egý naýqanyn qarjylandyrý erte bastaldy
Agrotehnologııalardy saqtaý jáne ýaqtyly memlekettik qoldaý kórsetý aýyl sharýashylyǵy kórsetkishteriniń sapaly ósýin qamtamasyz etti. Eger 2023 jyly ortasha ónimdilik gektaryna 11 tsentner bolsa, 2025 jyly 17 tsentnerge deıin ósti. Al ozyq sharýashylyqtarda 40 tsentnerge deıin jetti. Egin egý jáne egin jınaý jumystaryn jeńildikpen qarjylandyrý sheshýshi faktorǵa aınaldy. Bıyl jeńildikpen qarjylandyrý 750 mlrd teńgeni qurady. Bul rette memleket 2026 jylǵy egin egý naýqanyn qarjylandyrýǵa qazan aıynan bastap kirisip ketti.
- Búgingi tańda 230 mlrd teńgege 1,3 myńnan astam ótinim kelip tústi, onyń ishinde 81 mlrd teńgege 750-den astam aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler qarjylandyryldy. Qol jetkizilgen nátıjelerdi tyńaıtqyshtardy engizý kóleminiń 3 esege artýymen jáne aýyl sharýashylyǵy tehnıkasynyń tozýy 80-nen 70 paıyzǵa deıin tómendegeninen kórýge bolady, - dedi Aıdarbek Saparov.
Salany tsıfrlandyrý
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Memleket basshysynyń tapsyrmasyn oryndaý aıasynda bıyl qyrkúıekte Agroónerkásiptik keshendi tsıfrlyq transformatsııalaýdyń 2027 jylǵa deıingi jańartylǵan Jol kartasyn bekitti. Ol 144 negizgi bıznes-protsesti tsıfrlandyrýdy kózdeıdi. Strategııalyq maqsaty – salany derekterge negizdelgen basqarýǵa kóshý, protsesterdi standarttaý jáne analıtıka men jasandy ıntellekt tehnologııalaryn engizý bazasyn qalyptastyrý.
Búginde mınıstrliktiń qaraýynda kelesi aqparattyq júıeler bar:
- GISS (Gosagro.kz) – sharýalarǵa sýbsıdııa berý júıesi;
- ISJ – janýarlardy qadaǵalaýǵa arnalǵan júıe;
- EASÝ – ruqsat berý qujattary men aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn tirkeý júıesi.
Sonymen qatar aýyl sharýashylyǵy jerlerin basqarý júıesi jáne ósimdik sharýashylyǵyndaǵy qadaǵalaý júıesi ázirlenip jatyr.
Aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri Ermek Kenjehanulynyń aıtýynsha, Sýbsıdııalaýdyń memlekettik aqparattyq júıesi 2023 jyly iske qosylyp, sýbsıdııalaýdyń barlyq baǵytyn qamtıdy. 17 negizgi baǵyt boıynsha 200 myńnan astam belsendi paıdalanýshy tirkelgen. Memlekettik júıe qoldanýshylar úshin tegin ári sharýalar úshin únemdelgen jalpy qarajat somasy 1 mlrd teńgeden asady. Fermerge kez kelgen ýaqytta sýbsıdııa alýǵa ótinim berýge múmkindik beretin «kútý paraǵy» engizilgen. Tipti bıýdjette qarajat bolmaǵan jaǵdaıda da kezektilik saqtalatyn boldy. GISS júıesiniń mobıldik qosymshasy ázirlendi, ol qoldanýshylardyń jumys úrdisterin edáýir jeńildetip, jyldamdatady. Mobıldik qosymsha aıaqtalý satysynda jáne 2026 jyly iske qosylýy josparlanǵan.
Mal sharýashylyǵynda qadaǵalaýdy qamtamasyz etý úshin ISJ jáne EASÝ aqparattyq júıeleri, sondaı-aq naryq qatysýshylaryna arnalǵan mobıldi qosymshalar jumys isteıdi. 195 myńnan astam paıdalanýshy kún saıyn elektrondyq formatta veterınarııalyq qujattardy rásimdep, janýarlardyń qozǵalysyn, vaktsınatsııasyn jáne soıýyn tirkeıdi. Aqparatty júıelerdi jetildirý nátıjesinde qaǵaz qujat aınalymy tolyq joıyldy. Eseptiń dáldigi artty jáne veterınarııalyq qaýipsizdik baqylaýy kúsheıtildi.
Budan buryn ISJ júıesinde bir sıyrǵa 10-nan astam buzaý tirkelgen jaǵdaılar, sondaı-aq múlde mal basy joq kezde tól tirkelgen derekter anyqtalǵan. Osy zań buzýshylyqtardy joıý maqsatynda «Tól» tetigi engizildi, ıaǵnı buzaýdy analyq maldyń JSN-ine baılanystyrý mindetteldi. Bul shara janýarlardyń shyǵý tegin esepke alýdyń dáldigin edáýir arttyryp, qaıtalanatyn jazbalardy boldyrmaýǵa múmkindik berdi.
Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi tsıfrlandyrý jumystary júrgizildi. Osy jumys aıasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵy ashyq formattaǵy tsıfrlyq aýyl sharýashylyǵy kartalarymen qamtyldy. Tsıfrlyq aýyl sharýashylyǵy kartasy aýyl sharýashylyǵy jerleri týraly ózekti jáne senimdi derekterdi, onyń ishinde keńistiktegi ornalasýy, aýmaǵy, sapalyq jaǵdaıy, naqty paıdalanylýy, sondaı-aq ınfraqurylym týraly málimetter jáne óndiristik, transporttyq (joldyq), energetıkalyq jáne sý sharýashylyǵy (gıdrotehnıkalyq) derekterin qamtıdy.
- 2026 jylǵy negizgi mindet – «E-APK» biryńǵaı tsıfrlyq ekojúıesin qurý strategııasyn qalyptastyrý. Salanyń barlyq aqparattyq júıelerin biriktirip, derekterdi Data Lake-ke shoǵyrlandyrý jáne BI-analıtıkany damytý josparlanýda. Qadaǵalaýdy keńeıtýge jáne jasandy ıntellektti engizýge erekshe kóńil bólinedi. Bul barlyq qatysýshy úshin tıimdi bolady. Memleket úshin óndiris, sýbsıdııalaý jáne ınvestıtsııalar boıynsha salystyrmaly analıtıkalyq baza qalyptasady. Fermerler úshin– ákimshilik júktemeniń azaıýy jáne qyzmetter men qarjy quraldaryna qoljetimdiliktiń jeńildeýi baıqalady. Qarjy sektory úshin táýekelderdi baǵalaý sapasy artady, - dedi vıtse-mınıstr.