Big Data: tsıfrlyq tehnologııa demografııaǵa qalaı áser etedi
ASTANA. KAZINFORM – Elimizde demografııalyq zertteýler úrdisi tym baıaý. Statıstıkalyq derekterdiń alshaqtyǵy da keshendi izdeniske qolbaılaý bolyp otyr. Prezıdent kezekti Joldaýynda máseleni sheshý úshin Demografııalyq úderisterdi taldaý jáne boljaý ortalyǵyn qurýdy tapsyrǵan bolatyn. Kazinform-nyń analıtıkalyq sholýshysy jańa ortalyqtyń saıası-áleýmettik jaǵdaıǵa qalaı áser etetinin baǵamdap kórdi.
Qazaqstan demografııalyq daǵdarys aldynda tur ma?
Bul saýalǵa sarapshylar árqıly jaýap aıtady, alaıda statıstıka naqty máseleniń baryn kórsetip otyr. Mysal úshin keıingi tórt jyldaǵy derekti salystyraıyq. 2021 jyldyń qańtar-maýsym aralyǵynda 216 myń sábı dúnıege kelgen bolsa, bıylǵy jartyjyldyqta nebári 161,2 myń sharana dúnıe esigin ashqan. Demek, osy aralyqta týý deńgeıi jobamen 25%-ǵa tómendedi deýge bolady.
Árıne, halyq sanynyń turaqty ósimin qamtamasyz etý kóbine áleýmettik sektorǵa júkteletini shyndyq. Alaıda demografııalyq úrdisterdi zertteýdiń óz kómegi bar. Іshki kóshi-qon kórsetkishin turaqty tarazylaý, eńbek naryǵyndaǵy ózgeristi qadaǵalaý, ýrbanızatsııa deńgeıin saraptaý máseleni anaǵurlym jeńildete alady. Oǵan qosa azamattardyń jaıly ómir súrýine kerekti jobalardy ázirleýge atsalysatyny taǵy bar. Sebebi demografııa – tek halyq sanynyń kestesi emes, bútin áleýmettik sıpattyń kartasy.
Osy eseppen alsaq, Úkimet aldaǵy ýaqytta uzaq jylǵa arnalǵan sheshimderdi demografııalyq izdenister arqyly qabyldaýǵa talpynyp otyr. Óıtkeni keıingi jyldary mańyzdy salany eskermeýdiń saldarynan birshama joba aıaqsyz qaldy, keıbiri tıimdiligin kórsete almady. Muny Memleket basshysy Joldaýda jasyrmady.
– Málimetterdi tıisti deńgeıde esepke alyp, taldaý jasaý jolǵa qoıylmaǵan. Bul jaǵdaı eńbek naryǵynyń suranysyn boljaý, ınfraqurylymdy damytý jumysyn josparlaý jáne basqa da mindetterdi oryndaý jolynda qıyndyq týǵyzady. Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń bazasynda aýqymdy derekter men jasandy ıntellekt tehnologııalary engizilgen Demografııalyq úderisterdi taldaý jáne boljaý ortalyǵyn qurý kerek, - dedi Prezıdent.
Demografııa: teorııalyq pánnen praktıkalyq quralǵa deıin
Ázirge bolashaq Demografııalyq úrdisterdi taldaý jáne boljaý ortalyǵynyń mehanızmi pysyqtalyp jatyr. QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttigi áleýmettik sala departamentiniń dırektory Ramıl Tohtıevtiń sózinshe, ortalyq áleýmettik-ekonomıkalyq salalardy basqarý tásilderin túbegeıli ózgertýge qabiletti.
– Ortalyq qurylsa, memleket reaktıvti sharalardyń ornyna aldyn ala áreket etý múmkindigine ıe bolady. Al Big Data men jasandy ıntellektini qoldanýdyń arqasynda ortalyq belgili bir óńirde týý kórsetkishteriniń ósýin aldyn ala boljaý, bolashaqta densaýlyq saqtaý júıesine túsetin júktemeni esepteý jáne kóshi-qon úrdisin baǵalaýǵa qatysty naqty boljam jasaı alady. Bul mektepter, aýrýhanalar, turǵyn úıler men ınfraqurylym nysandaryn aldyn ala josparlaýǵa, bıýdjet shyǵyndaryn ońtaılandyrýǵa jáne tıimsiz sheshimderdiń aldyn alýǵa jol ashady, – dedi departament basshysy.
Ramıl Tohtıev ortalyqtyń qysqamerzimdi jáne uzaqmerzimdi perspektıvalaryna toqtaldy. Alǵashqysynan bastasaq, mańyzdy ózgeristiń biri vedomstvoaralyq úılesimdilik bolmaq. Ortalyq memlekettik basqarý organdaryna derekter men usynystar beretin biryńǵaı taldamalyq platforma retinde jumys isteıdi. Máselen, Oqý-aǵartý mınıstrligi demografııalyq boljamdardy eskerip, oqý oryndaryndaǵy oryn sanyn josparlaı alady. Eńbek mınıstrligi halyq qurylymy ózgerip jatqan óńirde kadrlardy qaıta daıarlaý baǵdarlamasyn ázirleýge úlgeredi. Mundaı tásil memlekettik basqarýdyń tıimdiligin arttyrady degen sóz.
– Uzaq merzimdi perspektıva da mańyzdy. Ortalyq ekonomıkany strategııalyq josparlaýdyń, ásirese ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń negizine aınalady. Jekelegen óńirlerde halyq sanynyń azaıýy, halyqtyń qartaıýy nemese rettelmegen kóshi-qon sekildi demografııalyq qaterlerdiń aldyn alýǵa múmkindik beredi. Osylaısha, demografııany teorııalyq pánnen eldi damytýǵa arnalǵan praktıkalyq quralǵa aınaldyrady, – dedi maman.
Qazir departament derekterdi jınaý, taldaý algorıtmderin ázirlep jatyr. Buǵan Germanııa, Frantsııa, Japonııa memleketterindegi uqsas ınstıtýttardyń halyqaralyq tájirıbesi paıdalanylmaq. Sodan keıin ortalyq komandasyn qalyptastyrý kezeńine kóshedi. Ramıl Tohtıev bul jumysqa kásibı demograftar, áleýmettanýshylar, ekonomıster, derekter ǵylymy mamandary men statıstıkter tartylady dep otyr.
Ýnıversıtetterde demografııa mamandyǵy joq
Qazaqstan demograftar qaýymdastyǵynyń tóraıymy, ulttyq sarapshy-demograf Aıaýlym Saǵynbaevanyń aıtýynsha, jańa ortalyq maman tapshylyǵyna tap kelýi múmkin. Óıtkeni eldegi JOO-larda demograf mamandary daıarlanbaıdy. Shetelde demografııa mamandyǵy boıynsha bilim alyp, magıstratýrany aıaqtaǵandar sanaýly: Chehııadaǵy Karlov ýnıversıtetin – 35, Reseıdegi Joǵary ekonomıka mektebin – 3 maman bitirgen.
– Qazaqstannyń mamandyqtar klassıfıkatorynda demograf mamandyǵy joq. Dáýlet Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń demografııalyq zertteý ortalyǵy bar. Al maman retinde daıarlaıtyn ýnıversıtet joq. Eldegi barlyq kásibı demogaf – «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha shetelde bilim alǵan mamandar, – dedi Aıaýlym Saǵynbaeva.
Qazaqstanda demografııa ǵylymynyń damýy kenjelep turǵany ras. Qoǵam salaǵa ǵylym retinde de, mamandyq retinde de qyzyqpaıdy. JOO-lardyń basym deni mundaı mamandyqty áleýmettanýdyń bir bóligi dep qabyldaýǵa qumar. Sondyqtan sarapshy maman tapshylyǵyn joıý úshin ekonomıka, memlekettik basqarý, áleýmettaný, geografııa, saıasattaný mamandyqtaryna demografııa negizderi pánin oqytý kerek degen pikirde. Oǵan qosa úkimettik emes uıymdardyń salaǵa atsalysýy aýadaı qajet. Qazir Qazaqstan demograftar qaýymdastyǵyn damytý kerek.
Big Data men JI:
Bolashaq ortalyqtyń negizi aýqymdy derekter bazasy men jasandy ıntellektige negizdeletinin aıttyq. Sońǵy ýaqytta sándi sózge aınalǵan qos uǵym shyn máninde qandaı nátıje beredi? Mekemeni tsıfrlandyrý qanshalyqty qaýipsiz qadam?
IT salasynyń sarapshysy Meıirjan Áýelhanuly aýqymdy derekter bazasynyń úsh tıimdi tetigin atady.
– Neırondyq jeliler men mashınalyq oqytý modelderi búgingi trendterdi ǵana emes, ártúrli yqtımal stsenarııdi kórsetedi. Máselen, eger memleket áleýmettik qoldaýdy kúsheıtse nemese kóshi-qon saıasatyn ózgertse, halyq sanynyń dınamıkasy qalaı ózgerýi múmkin – osynyń bárin eseptep shyǵarýǵa bolady.
Mundaı tásildiń basty artyqshylyqtary aıqyn: jedeldik – derekterdi tez óńdeý; dáldik – mıllıondaǵan parametrdi qatar qarastyryp, adamı qatelikti azaıtý; stsenarıılik taldaý – bolashaqtyń birneshe nusqasyn qatar usyný, – deıdi IT-maman.
Sarapshynyń sózinshe, Big data arqyly halyq sanaǵynsyz-aq azamattardyń jalpy sanyn qadaǵalaýǵa bolady.
– Buryn halyq sanaǵy birneshe jylda bir ret ótkizilip, derekter eskirip úlgeretin. Al qazir Big Data kózderi – mobıldi operatorlardan bastap áleýmettik jelilerge, memlekettik tirkeýler men mıgratsııalyq statıstıkaǵa deıin – halyq sany men qurylymyn derlik naqty ýaqyt rejıminde baqylaýǵa jol ashady, – dedi ol.
QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttigi áleýmettik sala departamentiniń dırektory Ramıl Tohtıevtyń aıtýyna qaraǵanda, ortalyqty qalyptastyrý kezinde mashınalyq oqytý men jasandy ıntellekt algorıtmderi eskeriledi.
– Arnaıy baǵdarlamalyq keshen ázirlenedi. Bul júıeler naqty mindetterdi sheshýge arnalmaq: demografııalyq úrdister men áleýmettik-ekonomıkalyq faktorlardyń arasyndaǵy jasyryn baılanystardy anyqtaý, anaǵurlym dál ári egjeı-tegjeıli boljamdyq modelder qurý, sondaı-aq sımýlıatsııalar júrgizý úshin paıdalanylady, – dedi Ramıl Tohtıev.
Al Aıaýlym Saǵynbaeva Big Data demografııanyń salaaralyq zertteýlerin damytady degen oıda.
– Demografııanyń klassıkalyq túrinen aralas baǵytyna ótýimiz yqtımal. Qarapaıym tilmen aıtsaq, aýqymdy derekter demografııa men ózge salalardy ushtastyra saraptaýǵa múmkindik beredi. Qazirgi tańda demografııalyq úrdisterdi boljaý taqyryptyq komponent arqyly júzege asady. Al Big Data men JI engizilse, demografııanyń salaaralyq zertteýleri damıdy, – dedi Qazaqstan demograftar qaýymdastyǵynyń tóraıymy.
Demek, jańa ortalyq Big Data men jasandy ıntellektini tıimdi paıdalana alsa, demografııalyq saıasat ǵylymı negizge oıysatyn kún jaqyn. Bul eńbek naryǵynan bastap bilim berý men ýrbanıstıkaǵa deıingi strategııalyq sheshimderdiń sapasyn arttyrary anyq.