«Bekire Kaspııde ǵana emes, ońtústiktegi toǵandarda da ósirile bastady» - baspasózge sholý
***
Əskerı tutqyndarǵa qatysty ıgi bolar isterdi atqarýdy mindet etip qoı̆ǵan Prezıdenttiń Muraǵaty keshendi joba jumysyn bastap ketti, dep jazady «Egemen Qazaqstan» basylymy.
Joba boı̆ynsha muraǵattyq materıaldardyń arnaı̆y qory qurylýda. Materıaldar sheteldik muraǵattardan, jekelegen azamattardan, t.b. joldarmen jınaqtalýda. Qazaqstandyq əskerı tutqyndar, sonyń ishinde qazaqstandyqtar týraly məlimetter bazasy qurylýda. Burynǵy əskerı tutqyndardyń týystarymen, sondaı̆-aq, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde habar-osharsyz ketken keńes adamdaryn izdestirýmen aı̆nalysatyn qoǵamdyq uı̆ymdarmen baı̆lanys ornatylatyn saı̆t quryldy jəne turaqty jumys istep tur.
«Zertteýdiń nətıjeleri keńestik qaýipsizdik organdarynyń «otanyna opasyzdyq jasaǵany úshin» aı̆yptaǵan əskerı tutqyndardyń belgili sanattaryn aqtaý qajettiligine dəleldeme bolady. Qazirgi sətte Germanııa Federatıvtik Respýblıkasy lagerlerde əskerı tutqynda bolǵan, osy kúnge deı̆in aman júrgen ardagerlerge ótemaqy berýge ótinish qabyldaýda. Elimizde mundaı̆ 5-6 jaýyngerimiz bar», - delingen «Tutqyn. Lagerde de ómir bar» atty maqalada.
«1945 jyly KSRO batys derjavalarynyń basqynshy bılikterimen əskerı tutqyndardy keńes eline qaı̆tarý týraly jasalǵan kelisimderinen keı̆in, osy jyldyń shilde aı̆ynyń aıaǵynda KSRO ІІHK «Elge oralǵan keńes azamattaryn esepke alý jəne tirkeý tərtibi týraly nusqamany jarııalaý týraly» buı̆ryq shyǵarǵan bolatyn. Osy nusqamaǵa səı̆kes barlyq elge qaı̆ta oralǵandar, əskerı tutqyndar, jaı̆ azamattar memlekettiń halyq jaýy retinde qarastyryldy. Fashıstik lagerlerden aman oralǵan tutqyndar Otanyna kelip, keńestik lagerlerge jabyldy. Keı̆bireýleri ǵana uzaq tekseristen keı̆in úı̆lerine qaı̆taryldy. KSRO-Germanııa qatynasy tarıhyn zertteýshi G.Kókebaeva 1945 jyldyń qazanyndaǵy jaǵdaı̆ boı̆ynsha 1 368 849 KSRO-ǵa oralǵan tutqynnyń qatarynda 23 143 qazaq bolǵan dep kórsetse, əskerı tutqyndar taqyrybyn alǵashqy bolyp kótergen Reseı̆ zertteýshisi V.I.Zemskov 1946 jyldyń 1 naýryzyndaǵy jaǵdaı̆ boı̆ynsha atalǵan sanattaǵy qazaqtardyń sany 24 448 bolǵanyn anyqtaǵan, alaı̆da, olardyń qanshasy keńes lagerine túskeni, qanshasy elge oralǵany osy kúnge deı̆in belgisiz», - deıdi basylym.
Bekire, qara ýyldyryq dese jurt Atyraýdy eske alyp, tisiniń sýy qurǵaı̆dy. Qara, qyzyl ýyldyryqtardyń quny altynmen teń, jeńsik as.
Quı̆ senińiz, quı̆ senbeńiz, osy bekireńiz Ońtústikte ósip jatyr.
«Egemen Qazaqstan» basylymynyń jazýynsha, Túlkibas aýdany Kereı̆t degen aýylda «Aqsanat ınjınırıng» seriktestigi balyq zaýytyn ashqan. Asqaqtaǵan taý, odan quldyrańdap qulaǵan myń bulaq naǵyz balyq ósiretin jer eken. 2012 jyly ashylǵan balyq zaýytyn iske qosýǵa 452 mln. teńge qarajat jumsalsa, búginderi shyǵyn tolyq aqtalǵan. Arnaı̆y jasalǵan basseı̆nderde qara jony jylt-jylt etken jeńdi bilekteı̆ bekireler ersili-qarsyly júzip júr. Marǵaý. Kaspıı̆diń daýyl soqsa astań-kesteń shyǵatyn doly teńizinde sabylyp jem izdegen týysqandaryndaı̆ emes, munda quramajem degenińiz aǵyl-tegil. «Sen je, men je». Zaýyt basshylyǵy da razy. Brakonerler paı̆damdy qaqshyp ketedi demeı̆di, qara ýyldyryǵy eki búı̆irin syzdatqan bekireleri kóz aldynda. Zaýyttyń orta qýaty jylyna 100 tonna balyq eti men 1200 kılo qara ýyldyryq daı̆yndaýǵa eseptelgen.
- Bizde bekire tuqymdas bes túrli balyq ósiriledi, - deı̆di balyq zaýytynyń meńgerýshisi Nıkolaı̆ Tsarev. - Sonymen qatar, arqan balyqtyń úsh túri, súı̆rik balyqtyń bes túri bar. Əlemde sırek kezdesetin albınos bekiresin de ósirip jatyrmyz. Bir qyzyǵy, albınos bekiresi úsh jylda bir ret ýyldyryq shashady eken. Ýyldyryǵy óte qymbat baǵalanady. Bir kılo ýyldyryqtyń baǵasy 3,5 mln. teńge.
«Zaýyttaǵy akvaponıka jylyjaı̆yndaǵy basseı̆nde júz myńǵa jýyq shabaq ósirilip jatyr. Kəsiporynnyń basshylyǵy eger bizden shabaq alyp, balyq óndirisin jolǵa qoıam degen azamattar bolsa, qalaı̆ kútip-baptaý jaǵyn ózimiz úı̆retemiz deı̆di. ıAǵnı, óz taýaryma bəsekeles bolady degen qyzǵanysh joq, suranys úlken. Mundaı̆da qazekeń «keń bolsań kem bolmaı̆syń» deı̆di.
Kereı̆t aýylyndaǵy bekire ósirip, quny altynmen para-par qaraýyldyryq alyp, paı̆daǵa shyǵyp otyrǵan zaýyttyń myqtylyǵy da osy qasıetinde bolsa kerek», - delinedi «Bekire Kaspııde ǵana emes, ońtústiktegi toǵandarda da ósirile bastady» atty materıalda.
***
Prezıdent janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde jýrnalıstermen kezdesken Jer reformasy boıynsha komıssııa ókilderi Premer-mınıstrdiń orynbasary B.Saǵyntaev, «Nur Otan» partııasy Tóraǵasynyń birinshi orynbasary Muhtar Qul-Muhammed jáne Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asqar Myrzahmetov barlyq qazaqstandyqtardy jer týraly zańnamany jetildirýge belsene qatysýǵa, óz pikir-usynystaryn irkip qalmaýǵa shaqyrdy. Memleket azamattarǵa bıliktiń sheshim qabyldaý úderisine tikeleı qatysýdyń taptyrmas múmkindigin usynyp otyr. Bul týraly «Aıqyn» gazeti xabarlaýda.
«Elbasynyń tapsyrmasymen qurylǵan Jer reformasy boıynsha komıssııa men onyń Hatshylyǵy ótken senbide óz jumysyn bastady. Sodan bergi ýaqytta baılanys ortalyǵyna (Call-ortalyq, nómiri 14-34) 700-den astam usynys pen suraq kelip túsipti. Munyń syrtynda Jerturaly.kz saıtyna da qazaqstandyqtardan 30-dan asa usynys baǵyttaldy», - delinedi «Jer týraly ár azamattyń pikiri qundy!» atty maqalada.
- Bul usynys-pikirlerdiń barlyǵy saraptan ótkiziledi. Komıssııa quzyryna jatpaıtyn máseleler bolsa, olar jaýapty organdar qaraýyna joldanady. ıAǵnı jerge qatysty árbir usynys qaraýsyz qalmaıdy! - dedi Úkimet basshysynyń birinshi orynbasary, Jer reformasy boıynsha komıssııanyń tóraǵasy Baqytjan Saǵyntaev. - Buǵan qosa Astana men Almaty qalalary jáne barlyq oblys ákimdikteri janynan qurylǵan Qoǵamdyq keńester osy baǵytta bizben qatar jumys júrgizýde. Búginde olar jergilikti jurtshylyqpen kezdesýler ótkizýde. Bul keńester halyqtan túsken oı-pikir, usynystardy bizge, komıssııa qaraýyna jiberedi.
Sonymen birge birinshi vıtse-premerdiń sendirýinshe, aqparat quraldarynda jáne áleýmettik jelilerde jarııalanǵan usynystar da qaralady. Sondaı-aq ol «Nur Otan» partııasynyń da osy ortaq iske belsendi aralasyp jatqanyn málim etti: «Jetekshi partııanyń barlyq óńirlerdegi bólimsheleri jumys júrgizýde».
- Árbir adam osy jandy taqyryp jaıynda ózin tolǵandyratyn oıyn bılikke jetkize alady. Elbasy aıtqandaı, jer úshin shynymen jany aýyratyn árbir azamat óz sózin aıtýy kerek! - dep basa aıtty B.Saǵyntaev.
«Aıqyn» basylymynda orta ǵasyrlarda túrki memleketiniń astanasy bolǵan Balasaǵun qalasyna qatysty qyzyqty derekter usynylǵan.
Álemge áıgili Uly Jibek jolyndaǵy túrki memleketiniń astanasy bolǵan Balasaǵun qalasy jer astynda qalǵandyqtan, onyń ornalasqan jerin anyqtaý, syryn ashý óte qıynǵa soǵyp júr. Bizge bul qala qum, saz, topyraq basqan úlkendi-kishili tóbe kúıinde jetken.
1974 jyly Jambyl oblysynyń Shý aýdanyndaǵy Aqtóbe qonysyn Ýahıt Shálekenov bastaǵan top arnaıy qazady. Sol kezde kútpegen jerden kelip, eskertkishpen jan-jaqty tanysyp, onyń tarıhı Balasaǵun qalasy ekenin alǵash boljap aıtqan ataqty Álkeı Marǵulan eken.
Balasaǵun qalasy ejelgi tarıhı derekterden belgili. VІІ ǵasyrdyń sońy men ІH ǵasyrdyń basynda ómir súrgen Muhammed Ibn-Musa ál-Horezm dúnıejúzilik geografııalyq kartasynda Shý, Talas, Jetisý óńirlerindegi túrki qalalary týraly sóz qozǵap,olardy kartaǵa túsirgen, koordınattaryn belgilegen. Solardyń ishinde Balasaǵundy da dál kórsetken. H ǵasyr aıaǵy men HІ ǵasyrdyń birinshi jartysynda ómir súrgen, Horezmnen shyqqan uly ǵalym Ábý-Raıhan Bırýnı jasaǵan dúnıe júziniń jaǵrafııalyq kartasynda Balasaǵun qalasyna sıpattama berilgen. H ǵasyrda Ierýsalımde dúnıege kelgen ǵalym Muhammed Ibn-Ahmed al-Makdısı «Balasaǵun halqy kóp, sýy mol qala. Onyń tóńireginde bir-birine jaqyn kólemdi jáne turǵyndary kóp qalalar ornalasqan» deıdi.M.Qashqarı «Túrik sózdiginde» Balasaǵun týraly maǵlumat bere kelip. «Arǵý eki taýdyń arasy. Taraz (Talas) pen Balasaǵun arasyndaǵy shaharlardy «Arǵý» deıdi. Óıtkeni ol jerler eki taý arasynda jatyr» deıdi.
Tolyǵyraq, «Balasaǵunnyń bolashaǵy qandaı?» atty maqaladan oqı alasyzdar.
***
Petropavlda telefon alaıaqtary taǵy da belsene bastady, dep jazady «Ekspress K»basylymy.
Birneshe kúnniń ishinde tym sengish eki qala turǵyny alaıaqtardyń qarmaǵyna túsip qalǵan.
«67 jastaǵy zeınetker áıelge belgisiz bireýler telefon arqyly qońyraý shalyp, onyń uly qylmysqa barǵanyn xabarlaıdy. Kelisim úshin japa shekken tarap 300 myń teńge surap jatyr dep aldaǵan. Qart kisi ondaı aqsha joǵyn aıtqan, sol kezde «janashyr jandar» eki ese tómen somaǵa kelisim bergen. Jıyrma mınýttan soń onyń esigi aldynda túri kelisken jas jigit paıda bolady. Aqshany alǵan jigit sypaıylyq tanytyp ketip otyrǵan. Tipti qolxat ta qaldyrǵan», - delingen «Bogatogo mobıla ıspravıt» atty maqalada.
