Bedeýlik – úkim emes: EKU-dan keıin tabıǵı jolmen bala kótergen ananyń keńesi
ASTANA. KAZINFORM – 1 maýsym, ıaǵnı Halyqaralyq balalardy qorǵaý kúni «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasynyń arqasynda perzentti bolǵan 100-den astam ata-ana Astanada bas qosqan bolatyn. Solardyń ishinde eki ananyń keısi bizge erekshe kórindi. Biri baǵdarlamanyń arqasynda júre paıda bolǵan bedeýlikke qaramastan eki bala súıse, ekinshisi tuńǵysh balasyn ekstrakorporaldi uryqtandyrý arqyly dúnıege ákelip, ekinshi balasyn tabıǵı jolmen kótergen.
On jyl kúttirgen ekinshi bala
Ásel Jubaevany Instagram jurty «Perzentti bolý» klýbynyń negizin qalaýshy retinde biledi. Jatyrdan tys uryqtandyrý arqyly bala súıgisi keletinderge aqparattyq, psıhologııalyq kómek kórsetetin qordyń jumysyn joldasymen birge úılestirip otyr. Qazir ózi jol siltep júrgen juptardyń basyndaǵy qıyndyqty kezinde óz basynan ótkergen.
«2008 jyly «08.08.08» degen ádemi datada turmys quryp, 2010 jyldyń 2 naýryzynda ulymdy eshbir qıyndyqsyz bosanǵan bolatynmyn. Ol kezde 21-den asqan kezim. Birinshi bala aman-esen dúnıege kelgendikten, «ekinshi balany kóterýde qıyndyq bolady-aý» degen oı esh kelgen joq. Júktiliktiń aldyn alý degen sııaqty tásilderdi eshqashan qoldanyp kórmegen edim. Ondaıdyń ne ekenin de bilmeımin. Biraq ekinshi bala kóterý múmkin emes bolyp ketti. Basynda kúıeýim EKU-ǵa qarsy boldy. Ortaq sheshimge kelý úshin 10 jyl ýaqyt ótti. Klınıkaǵa kelgende mamandar maǵan «rezervińiz tómen» degendi aıtty. Ekinshi balama 5 ret talpynys jasap baryp júkti bolǵanym da sodan eken. Talpynys dep otyrǵanym mynaý, áıelden jumyrtqa jasýshasyn alady. Ádette EKU-ǵa júginetin áıelderden bir alǵanda 5-6 jasýsha shyǵady. Al menen jalǵyz jasýsha ǵana shyǵyp turdy. Kúıeýimniń aǵzasynan eshqandaı aqaý tabylǵan joq. Mende tútikshelerdiń ótkizý qabileti men rezervi tómen, endometrıoz degen dıagnozdar belgili boldy», - dep eske alady Ásel.
2020 jyldyń mamyr aıynda alǵashqy em alǵan jup qazan aıynda mamandardan súıinshi habar estıdi. Osylaısha 2021 jyly Ásel men Erboldyń shańyraǵynda ekinshi bala dúnıege keledi.
«Árıne, bul jolda bastan nebir qıyndyq ótti. Óıtkeni jatyrdan tys uryqtandyrý tásili týraly aqparat tym az bolatyn. Kózin ashyp úlgermegen marǵaý sııaqty edik. Reseılik forýmdardan tam-tumdap aqparat jınaı berdik. Biraq ol aqparattar tym az bolǵandyqtan, kóp dúnıe túsiniksiz boldy. Dárigerler shamalary jetkenshe túsindirgen bolady. Biraq olardyń termınmen aıtqan sózin áńgime kezinde túsinip turǵandaı bolǵanyńmen, shyǵa bere umytyp qalasyń. EKU kezinde aǵzamyz qalaı ózgeretini, jatyrdan tys uryqtandyrý arqyly dúnıege kelgen bala erteń qandaı adam bolatyny, jalpy densaýlyǵymyzǵa bolashaqtaǵy áseri týraly málimetter alý qıyn boldy. Keıin osy tásilmen bala súıgisi kelgen ata-analar biz jasaǵan qatelikterdi qaıtalamasyn dep Instagram-nan «Perzentti bol» degen atpen paraqsha ashtym. Odan bólek WhatsApp tobymyz da bar. Sonyń negizinde «Perzentti bolý» deıtin qordyń klýby jumys istep tur. Qazir osy klýbta 3 myńnan astam adam bar. Bul qaýymdastyq búkil Qazaqstandy qamtıdy. Qazaqstannan syrtta turyp jatqan otandastarymyz da bizden kómek alyp otyrady. Qyrǵyzstan men Ózbekstannan, Reseıden de kóp adam habarlasady», - deıdi Ásel Jubaeva.
Aıtýynsha, qaýymdastyqtaǵy ata-analardyń ortasha jasy 35-45-tiń arasynda. 18 jasynda turmysqa shyǵyp, 23-24 jasqa deıin bala súıe almaǵan jas jubaılar da bar kórinedi.
«Men arqyly EKU-ǵa kelgen eń jas ana 22-de boldy. Erte turmysqa shyǵyp, 4 jyl boıy bala kótere almaǵan. Bizdiń klýbtyń fýnktsııasy – bala súıe almaı júrgen juptarǵa medıtsınanyń tilinen alshaq, qarapaıym adamǵa túsinikti tilmen aqparat berý. Bizge óńirlerdegi aýyldar men shaǵyn qalalardan kóp habarlasady. Olardyń aqparat qabyldaý deńgeıi, oılaý júıesi árqalaı. Onyń ústine, mamandarǵa negizinen áıelder júginedi. Olar dárigerden estigenin kúıeýine óziniń túsingeni boıynsha jetkizip barady. Keıde burmalanǵan aqparatty estigen kúıeýleri shorshyp túsedi. EKU-ǵa qarsylyq degen kóbine osyndaıdan týyndaıdy. Biz solaı bolmaý úshin psıhologııalyq, ádistemelik kómek kórsetemiz», - deıdi ol.
Qorǵa aı saıyn 5-6 jup kelse, sonyń bárine dárigerlerden bólek psıhologter kómek kórsetedi. Bir jupqa qordyń esebinen 5 ret psıholog keńesi usynylady. Naryqta ondaı keńestiń bir seansy 25 myń teńgeden bastalatyn kórinedi.
«Ol qyzmet bizdiń qorǵa kelgen juptar úshin tegin bolǵanymen, mamandarǵa aqshasyn biz tóleımiz. EKU arqyly júkti bolý men tabıǵı jolmen júkti bolýdyń esh aıyrmashylyǵy joq. Tipti ulyma júkti bolǵan kez aýyrlaý ótken shyǵar. Shetinep kete jazdaǵan kezi bolǵan. Biraq ol kezde alǵash ret ana atandym ǵoı. Sodan da bolar. Al ekinshi balamda júktilik te, bosaný da jeńil ótti. 2023 jyly jasandy joldyń kómegimen taǵy bir qyz dúnıege ákeldim», - dep kúledi Ásel.
Biz sóılesken ata-ananyń bári áńgimesin Astanadaǵy «Ekomed» ortalyǵynyń medıtsınalyq dırektory Almas Ibragımovpen tanysqan sátinen bastaıtyny tańǵaldyrdy. Ásel de osy mamannyń kásibıligi talaı juptyń senimin nyǵaıtyp, bastaǵan isti aıaǵyna deıin jetkizýge sebepker bolǵanyn aıtady.
«Almas Qurmanálıuly maǵan ana bolýdyń josparyn quryp bergen. Úshinshi ret perzent súıgińiz kelse, kóp oılanbańyz. Birneshe jyldan keıin EKU kómegimen de óz jasýshańyzdan bala súıý múmkindigińiz azaıyp ketýi múmkin» dep eskertti. Sonyń keńesi boıynsha 2023 jyly taǵy bir qyz ómirge keldi. Óz jasýshańyz jetpeı, jaramaı jatsa, jaqyn týystaryńyzdyń jasýshasyn donorlyq azǵa retinde ákelýge de bolady. Jalpy mundaı klınıkalarda donorlyq bank bar. Sol jasýshalardy da paıdalanýǵa bolady», - deıdi.
Ásel aıtady, qazir bedeýlik faktoryndaǵy erler men áıelderdiń úlesi qaraılas. Budan sál buryn erlerdiń úlesi kóp bolypty.
«Áıel balasy tózimtal keledi ǵoı. Al er adamdarǵa aı saıyn analız tapsyryp, protokol jasaý moraldik jaǵynan da, psıhologııalyq jaǵynan da aýyrlaý. Biraq ortaq bala bolý úshin sońyna deıin shydaý kerek. Protsedýradan orta jolda bas tartatyn juptar bar. Tipti EKU qyzmetine júginip turyp, sońǵy sátte ajyrasyp ketkender boldy. Ondaı kezderde psıhologterdi barynsha iske tartamyz. Psıholog áıelmen ǵana jumys istemeıdi. Búkil otbasymen jumys isteıdi. Óıtkeni, EKU-men baılanysty usaq-túıek protsester keıbir otbasylarǵa kádimgideı kúızelis bolyp tıedi. Ár jasýsha úshin alańdaısyń. Embrıon degen sonshalyq názik jaratylys qoı. Aǵzadan alǵan embrıon jatyrdan tys ortada 5 kún jetilip, jatyrǵa jaramdy ekeni anyqtalǵanǵa deıin tutas bir ǵasyr ótkendeı bolady. «Bári sátti bola ma, bolmaı qala ma» degen ýaıym eki jaqty da jep jiberedi. Ol embrıon jaramdy bolyp shyqsa, jatyrǵa qondyrady. Odan keıin kútimińiz óte jaqsy bolý kerek. 14 kún ishinde júktilik belgileri biliný kerek. Ony kútý de qıyn. Úkim kútip júrgendeı kúıde bolasyń. Kóbinese áıelder osy kezeńde uıqydan múldem qalady. Jylaý men kúlýi sát saıyn aýysady. «Shatyrym ketti» deıtin sóz osy kezge dál keledi. Biz klýbqa múshe analardy, ásirese osy kezde barynsha qamqorlyǵymyzǵa alamyz. Óıtkeni onyń bári óz basymyzdan ótken», - deıdi Ásel.
Biz kýá bolǵan is-sharaǵa Densaýlyq saqtaý mınıstri Aqmaral Álnazarova da barǵan. «Ańsaǵan sábıge» qatysýshy analar mınıstrge óz usynystaryn aıtty.
Ásel Jubaeva memlekettiń «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy boıynsha bergen kvotasyn bir tsıklde ǵana qoldanýǵa bolatynyn aıtady. Mysaly, jumyrtqa jasýshasyn tesip ishinen jasýsha alǵannan keıin jatyrdan tys ortada uryqtandyryp, 5 kún kútedi. Besinshi kúni embrıondy jatyrǵa salady. Biraq baǵdarlamanyń bul talabyna sáıkes kelmeıtin áıelder bar eken.
«Olarǵa 5 kún óte salyp embrıondy salýǵa bolmaıdy. Al memlekettik baǵdarlama ony kútpeıdi. Sonda mundaı analar «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasyn tolyqtaı paıdalana almaı qalady. Embrıondy jatyrǵa salý protsesin keıin óz qaltasynan tólep jasatady. Ol protsestiń baǵasy Qazaqstanda 250 myńnan 350 myń teńgege deıin barady. Bizdiń topta EKU arqyly bala súıý úshin tipti páterin satqandar bar. Mınıstrge osy embrıondy jatyrǵa salý kezeńin uzartýǵa múmkindik berý kerektigin aıttyq. Sheshiletin másele ekenin aıtyp qýantty», - deıdi «Perzentti bolý» klýbynyń jetekshisi.
«EKU arqyly áke ataný aýyzben aıtqanǵa ǵana qıyn»
Erbol Jubaev, "Perzentti bolý" klýbynyń quryltaıshysyǵ Áseldiń kúıeýi:
«Otbasyndaǵy negizgi tirek otaǵasy bolǵandyqtan EKU-men bala súıý úshin áıelge eriniń qoldaýy óte mańyzdy. Aty qıyn sııaqty kóringenimen áıelmen birge klınıkaǵa baryp, analızder tapsyrýdyń esh qıyndyǵy joq. Ózim sonyń bárin bastan ótkergendikten senimdi aıta alamyn. Qıyn eshteńesi joq, tek nıet bolý kerek.
Qordyń jumysyna qaıyrymdylyqtan túsken aqshany jumsaımyz. Turaqty kómektesetin demeýshiler bar. Túrli uıymdarǵa, metsenattarǵa júginip otyramyz. Klınıkalar da jeńildik túrinde kómektesedi.
Alǵashqy baladan keıin arada uzaq úzilis boldy. Endi ekinshi balanyń dúnıege keletin kezi keldi dep oılasaq ta, jubaıym kótere almady. EKU-ǵa solaısha júgindik. Áıelim birinshi bolyp bastama kóterip, meni kóndirdi. Erler klınıkaǵa baryp, analız tapsyrýdyń ózin qıyn kóremiz ǵoı. Jubaıymnyń sózin jerge tastamaıyn dep júrip sol iske ózim de ján-tánimmen kirisip kettim. Ýaqyt óte «balany ekeýmiz de qaladyq eken, búkil joldy birge ótip shyǵýymyz kerek» degen ustanym paıda boldy. Taǵy da aıtam, munyń eshbir qıyndyǵy joq. Alǵashqy qadam jasaý ǵana qıyn bolýy múmkin. Bul iste qıyndyqtyń bári basta. Bastaǵy oıdy rettese, basqasy ońaı».
«Ańsaǵan sábıdiń» aqshasyna qandaı em jasatýǵa bolady?
Ásel Jubaevanyń sózine qaraǵanda, aýyldan, kentter men shalǵaıdaǵy shaǵyn qalalardan keletin juptardyń negizgi máselesi – erlerdiń tysqary qalatynynda. Tipti problema erde bolsa da, búkil jumysqa áıeli júgirip júredi.
«Bala súıe almaı júrgen analar bizdiń chattarda ata-enesine kóp shaǵym aıtady. Jýrnalıster osy máseleni kóbirek jazsa jaqsy bolar edi. EKU sııaqty baǵdarlamanyń bar ekenine qaramastan, «bala týa almaıtyn bedeý boldyń» dep kelinin kemsitetin ata-ene kóp. Bir qarasań enesi de áıel ǵoı, áıel áıeldiń janyn túsinýi kerek emes pe? Ókinishke qaraı, olaı bolmaı jatady. EKU-nyń sharýasymen basy qatyp júrgen áıelge ata-eneniń qysymy qosylyp, kúızelisin kúsheıtip jiberedi», - deıdi ol.
Jatyrdan tys uryqtandyrý degen bir ret klınıkaǵa kelip tyndyra salatyn protsedýra emes ekenin aıttyq. Búkil protsedýradan ótkenshe birneshe kún klınıka turǵan qalada bolý kerek. Al qalada baspanasy joq, aýyldan kelgen juptar ýaqytsha páter jaldap turady. Páter aqysyn únemdeý úshin birlesip páter jaldaıtyn juptar bolady.
«Ańsaǵan» sábıdiń kvotasy páter jaldaýǵa aqsha bermeıdi. Poıyzben qatynaý shyǵyny, gormonaldyq dári-dármek pen analızder, jasýsha alyp, jatyrdan tys uryqtandyrý, ony jatyrǵa salý protsesteri kvota aıasynda tólenedi. Jatyrǵa embrıon salynǵannan keıin 14 kún boıy gormonaldyq dáriler kvota esebinen beriledi. 14 kúnnen keıingi dári-dármekti ár jup óz aqshasyna alady.
Eger juptyń birine qosymsha ota nemese em júrgizý kerek bolsa, ony olar óz qaltasynan tóleıdi. Otalardyń baǵasy árqalaı bolady. Mysaly, jatyrdyń gısteroskopııasyna keminde 70 myń teńge tóleý kerek. Aýyldan bar malyn satyp kelgen juptarǵa onyń ózi qymbat bolýy múmkin. Negizi ondaı em-domnyń kóbin MÁMS aıasynda tegin jasatýǵa bolady. Biraq ol úshin kezekke turyp, jergilikti tirkelgen jerde dárigerge qaralý kerek. Onyń bári ýaqyt. Al kvota bir tsıklǵa ǵana berilgendikten MÁMS-tiń tegin qyzmetine qol jetkizý múmkin emesteı bolyp ketedi. Sondyqtan erli-zaıyptylar sońǵy tıynyn jumsasa da aqyly istetip jatady.
EKU-dan keıingi tabıǵı júktilik
Aınur Azbaeva Qaraǵandy oblysy Shet aýdany Kóktińkóli aýylynda muǵalim bolyp jumys isteıdi. «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasynyń qoldaýymen Astanadaǵy «Ekomed» klınıkasynda bala súıgen analardyń festıvali ótedi degendi estip, arnaıy kelgen beti eken.
«Turmys qurǵanyma bıyl jeti jyl boldy. EKU-ǵa júginý kerek degen sheshimdi ózim qabyldadym. 2020 jyly dárigerlerge qaralýdy toqtatqan bolatynmyn. Óıtkeni nátıje bolmaıtynyn túsindim. Sońǵy ret aýrýhanaǵa barǵanda jatyrdan tys uryqtandyrýdyń múmkindikteri týraly aqparatty kózim shaldy. Sodan bastap áleýmettik jeliden EKU týraly málimetter izdeı berdim. Sóıtip júrip Іnstagram-da Ásel Jubaevanyń paraqshasyn kórip qaldym. Negizgi málimettiń bárin sol jerden aldym desem bolady. Dárigerlerdiń aıtyp júrgenin adamǵa túsinikti tilmen jetkizedi eken. 2020 jyly dárigerdiń qabyldaýynda boldym. Sol jerde biraz keńes aldym. Men qaralǵan klınıkanyń mamandary 4-5 aıdan keıin Qaraǵandy oblysynda qabyldaý júrgizdi. Sol kezde joldasym ekeýmiz 4-5 saǵat kezek kútip, kirdik. Sol qabyldaýdan keıin bir toqtamǵa keldik. Ekeýmiz de bala súıýge múmkindik bar ekenine sengendeı boldyq. Sodan beri joldasym únemi qoldap otyrdy», - deıdi qaraǵandylyq ana.
Keıipkerimiz mundaıda erli-zaıyptylardyń bir-birin qoldaýy sheshýshi ról oınaıtynyn aıtady.
«Dáriger sheshimimizdi estigen kezde: «Ózderiń bet alǵan ekensińder, búkil sharýasyna ózderiń júgiresińder», - dep eskertti. Kvota bar ekenin de sol dárigerimiz aıtty. Sol jyly Prezıdenttiń kezekti Joldaýyn tyńdap otyryp, «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasynyń kvota sanyn 1 myńnan 7 myńǵa kóbeıtý kerek degenin estidim. Sanamda bir úmit oty jarq ete qalǵandaı kórindi. Oǵan deıin 1000 kvotanyń biri bizge tıe me, joq pa degen oı bolǵan. Endi 7 myń adamnyń biri bola alatyn shyǵarmyz dep júgire bastadyq. Astanadaǵy klınıkaǵa kelgenge deıin búkil analızderdi tapsyryp, qujattardy rettep, barynsha daıyndyqpen keldik. Biraq ishimde bir nárse meni qatty asyqtyryp turatyn. Kvotaǵa jibergen ótinishtiń qorytyndysyn kútip otyrǵym kelmedi. 1,5 mln teńge nesıe alyp, Astanaǵa keldik. Almas Qurmanálıulyna: «Mende aqsha bar, bastaıyq», - dedim. Ol kisi eki aıdan keıin klınıkaǵa «Ańsaǵan sábıdiń» kvotasy ashylatynyn aıtty. Beker nesıege kirgenshe 2 aı shydańyzdar dep qoımady. Asyǵatyn sebebim, dárigerdiń EKU-ǵa jaraıtynym týraly qorytyndysy bar bolatyn. Dıagnozym saı keletin. Biraq áýletimizge anyq-qanyǵyn aıta qoıǵan joqpyz.
Kvotadaǵy kezegimiz jetkende Astanaǵa keldik. Aýylymyz temirjoldan alys jatyr. Dál sol kezde kóligimiz de syna qalǵan. Taksımen stansaǵa jetip, sol jerden poıyzben Astanaǵa qatynap turdyq. Bul jaqta týǵan ápkemniń qyzy turady. Baspana jaǵynan jaqyndardyń qoldaýy bolǵanyn aıtýym kerek. Týystar EKU-nyń kómegine júgingenimizdi aıaǵym aýyr bolǵan kezde ǵana bildi. Kópten kútken bala bolǵandyqtan shyǵar, jaqyndardyń qoldaýy bólek boldy. Onyń aldynda 1 jyl buryn qaıyn atam qaıtys bolǵan. Enemniń qoldaýyn qatty sezindim. Jatyrǵa embrıon salatyn kúni marqum atamyzdyń jylyn berip jatty. Atam meni óz qyzyndaı kóretin, jyldyǵyna barǵym keldi. Biraq kúıeýim «Atań saǵan eki dúnıede de razy, alańdamaı emińdi al» dep toqtatty. Osyndaı qoldaýdyń arqasynda sanamda bir teris oı, kúmán, qorqynysh bolǵan joq. Osynyń bári EKU arqyly jasalǵan em-domdy odan ári paıdaly ete tústi dep oılaımyn», - deıdi Aınur Azbaeva.
Bul jup EKU-ǵa dep alǵan 1,5 mln teńgeni eki aıdan keıin bankke qaıta ótkizipti. «Ańsaǵan sábıge» ilikkenshe bir tıynyn da ustamaı, úıde saqtaǵan. Degenmen, EKU shyǵyndaryna kvotadan tys 300-400 myń teńge jumsaǵandaryn aıtady.
«Meniń ekstrakorporaldy uryqtandyrý arqyly ana atanýymdy aýyldastarym erlik jasaǵandaı qabyldady. Osy balanyń aman-esen dúnıege kelýin búkil aýyl bolyp kútken shyǵar. Báriniń tileýlestigin sezindik. Atyn Muhamedálı dep qoıdyq. Keıbir aýyldastar balamyzdy «jasandy bala» dep aıtatyn kórinedi. Ondaılarǵa mán bermeımiz. Óıtkeni, 9 aı qursaǵymda kótergendikten ondaı áńgimeler maǵan áser etpeıdi. 5 jyl boıy kútip súıgen balamyz birinshi Jaratqannyń qudiretimen, ekinshi bizge jolyqqan bilikti mamandardyń arqasynda aman-esen dúnıege keldi dep oılaımyn. Osynyń bárinen túsingenim, erli-zaıyptylar otaý qurǵannan keıin 1-2 jyldyń ishinde bala súıe almasa, kóringen aýrýhananyń esigin tozdyra bermeı reprodýktologke júginýi kerek eken. Qarapaıym tilmen aıtqanda, reprodýktolog degen – bedeýlikpen aınalysatyn maman. Biraq reprodýktologke júginý degen sóz – bedeýlik mańdaıyńa ómirbaqı jazyldy degen úkim emes. Oǵan meniń jolym dálel», - deıdi ol.
Aınur aıtady, «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy – qazaqstandyq otbasylarǵa berilip otyrǵan zor múmkindik.
«Bir-eki jylda bala súıe almaǵandar birden osy «baǵdarlamaǵa» iligýdi oılaý kerek dep oılaımyn. Balamyz sáýir aıynda ekige toldy. Qańtar aıynan bastap ony emshekten shyǵaryp, jazǵa salym ekinshi balaǵa EKU jasatyp kórsek dep oılap júrdim. Óıtkeni aldyńǵy protokoldan 5 embrıondy bankke qatyryp ketkenbiz. Joldasym «KamAZ» aıdaıdy. Ol naýryzda jumystan qoly biraz bosaıtynyn, sol kezde Astanaǵa baryp bastaı berý kerektigin aıtqan. Sóıtip júrgende aqpan aıynda tabıǵı jolmen júkti bolǵanymdy bildik. Alǵashqy EKU-dan keıin tabıǵı júktilik ornaǵan. Reprodýktologke barý degen úkim emes dep otyrǵanym sol.
«Ańsaǵan sábı» - bala súıe almaı júrgen juptarǵa berilip otyrǵan zor múmkindik. Biraq bul jerde ýaqyt joǵaltpaý mańyzdy. Oı túsken boıda iske kirisý kerek. Óıtkeni ár túrli dıagnoz bolady. EKU-ǵa jetý úshin aılap, jyldap emdelý kerek bolýy múmkin. Onyń báriniń sátti bolýy adamnyń jasyna da baılanysty. Al adam aǵzasy ýaqyt ótken saıyn jasara túspeıtini belgili...», - deıdi Aınur.
