Osy 70 jylda Baıqońyrdan ǵaryshqa 150-den astam adam attandy
QYZYLORDA. KAZINFORM – Baıqońyrdyń mereıtoıyn aýmaǵynda álemdegi tuńǵysh ǵarysh aılaǵy ornalasqan Qazaqstan qalaı atap ótedi? Bul týraly «Baıqońyr» aeroǵarysh komıteti (Qazǵarysh) jerústi ǵaryshtyq ınfraqurylym kesheni basqarmasynyń basshysy Amangeldi Bekishevten surap bildik.
– Amangeldi Myltyqbaıuly, sizdiń ómirińizde Baıqońyrdyń alar orny qandaı?
– Baıqońyr – ata-babamyzdyń kindik qany tamǵan kıeli jer. Máńgilik ómir izdeýshi danyshpan, aqyn ári kompozıtor Qorqyt ata bolashaqta osy jerde ǵarysh aılaǵy ashylatynyn bilgendeı Baıqońyrdy «jerdiń kindigi» ataǵan. Keńestik kosmonavtıkanyń negizin qalaýshy, akademık Sergeı Korolevtiń zymyrandardy ǵaryshqa ushyrý úshin osy aımaqty tańdaýy tegin bolmasa kerek. Baıqońyr sózi «baı alqap» degen maǵynany bildiredi: ǵarysh aılaǵy qazaq dalasyndaǵy 6717 sharshy metr aýmaqta ornalasqan. Baıqońyr álemdik kosmonovtıkanyń sımvoly, dúnıejúzilik ǵarysh salasyn damytýdyń kilti sanalady. Baıqońyr ǵylymı-tehnıkalyq damý joly ǵana emes, sonymen qatar ol — jetekshi ǵaryshtyq derjavalarmen yntymaqtastyq ornatýdaǵy mańyzdy ekonomıkalyq aktıv.
Baıqońyr álemdik ǵaryshtyń izashary retinde tarıhı sátterdi, keńestik kosmonovtıkanyń kemeldený kezeńin bastan ótkerdi. KSRO qulap, Táýelsiz memleketter dostastyǵy ornaǵasyn 1994 jyly «Baıqońyr» ǵarysh kesheni memleketaralyq kelisimge sáıkes Reseı Federatsııasyna 2050 jylǵa deıin jalǵa berildi. Reseı «Baıqońyr» ǵarysh keshenin paıdalanǵany úshin jaldaý aqysy retinde Qazaqstanǵa jyl saıyn 115 mln dollar tólep turady.
– Qazaqstan ǵarysh aılaǵy aýmaǵyndaǵy qyzmetti qalaı baqylaıdy?
– Baıqońyrdaǵy qazaqstandyqtardyń konstıtýtsııalyq quqyǵyn QR Prezıdentiniń arnaıy ókildigi, al ǵaryshtyq qyzmetti birlesken komıssııalar qadaǵalaıdy. Sonyń negizgisi — «Baıqońyr» kesheni jónindegi úkimetaralyq kommssııa, Qazǵarysh kásiporny — TsDIAÓM Baıqońyr aeroǵarysh komıteti. Qazaqstandyq tarap ǵaryshtyq ushyrylymdy úılestirip, ekologııa jáne mıgratsııa rejımin qadaǵalaıdy.
Keıingi jyldary Qyzylorda oblysynyń ákimdigi áleýmettik-ınfraqurylymdyq baǵdarlamalardy belsendi túrde júzege asyrýǵa den qoıdy. Baıqońyr qalasynda turǵyn úıler salynyp, sý jáne káriz sýy júıeleri jańǵyrtylyp jatyr. Qalany gazben qamtý, jol jóndeý jumysy basty nazarda. Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy kelisim sheńberinde turǵyndarǵa jumysqa ornalasý, bilim alý jáne áleýmettik kómek kórsetý baǵytynda qoldaý jasalyp keledi.
– Otandastarymyzdy mazalaıtyn basty suraq — ushyrylymdardyń ekologııalyq qaýipsizdigi. Ǵarysh aılaǵy men ǵarysh zymyrandarynyń qulaý aýmaǵynda ekologııalyq monıtorıng qalaı júrgiziledi?
– Ǵaryshtyq zymyrandardy ushyrýdyń ekologııalyq saldaryn zertteýmen Qazǵaryshtyń «Infrakos» RMK aınalysady. Bul másele boıynsha barlyq suraq Qazaqstan Respýblıkasynyń tabıǵı resýrstaryn paıdalaný jáne qorshaǵan ortanyń jaǵdaıy jónindegi jyl saıynǵy ulttyq baıandamada qamtylady.
Qazaqstandyq taraptyń qadaǵalaýymen reseılik zymyrandar ushyrylǵannan keıin tehnıkalyq rekýltıvatsııalyq qulaý ornynda zymyran tasyǵyshtardyń bólinetin bólikterin jınaý jáne shyǵarý jumysy júrgiziledi. 2015 jyly Qazaqstan men Reseı «Proton-M» zymyranyn ushyrýdy 2026 jyldan keıin toqtatýǵa ýaǵdalasty.
Reseılik tarap «Proton-M» óndirýdi toqtatatynyn jáne onyń ornyna «Angara» atty ekologııalyq taza zymyran shyǵaratynyn málimdedi. Búgingi kúni toksıkalyq otynmen jańa zymyran ushyrýǵa shekteý qoıyldy. Reseılik áriptestermen birge biş ekologııalyq taza «Soıýz-5» zymyranynyń bazasynda «Báıterek» ǵaryshtyq zymyran keshenin qurý jobasyn júzege asyryp jatyrmyz.
– «Báıterek» boıynsha jumys jaıyn baıandap berseńiz...
– Joba aıasynda zymyran kesheniniń ushyrý jáne tehnologııa alańdarynda jóndeý, qurylys-montajdaý jáne profılaktıka jumystary atqarylyp jatyr. Ónerkásip kásiporyndarynda jasalǵan qural-jabdyqtardy Baıqońyrǵa kezeń-kezeńimen aparyp, ornatady. «Báıterek» ǴZK-nen birinshi synaqtyq ushyrylym 2025 jyldyń jeltoqsanyna josparlanǵan. «Soıýz-5» zymyran tasyǵyshynyń 2025 jyldan 2027 jylǵa deıingi alǵashqy úsh synaq ushyrylymynan soń ony 2028 jyly qoldanysqa berý kózdelgen. Odan keıin 2028-2039 jyldar aralyǵynda jylyna 4 ushyrylym bolady degen josparymyz bar. Onyń 3-ine «Báıterek» ǴZK qurý jónindegi úkimetaralyq komıssııa kelisimine sáıkes reseılik tarap kepildik berip otyr.
Bul nysannyń Qazaqstan úshin strategııalyq mańyzy zor ekenin aıtqym keledi. Óıtkeni, birinshiden, bul — Baıqońyrdy saqtap qalý qajettiligi men múmkindigi, jańa tehnologııany damytý, jańa jumys oryndaryn qurý, elimizdiń ǵaryshty ıgerýdegi pozıtsııasyn bekitý. Odan bólek, «Báıterek» sheteldik ǵarysh aılaqtaryna táýeldilikti tómendetip, kommertsııalyq ushyrylymdarǵa jol ashady. Al bul óz kezeginde Qazaqstannyń ekonomıkalyq áleýetin kóteredi.
– «Baıqońyr» ǵarysh keshenin damytý baǵytyndaǵy jospar qandaı?
– Keıingi jyldary jýrnalısterdi Baıqońyrdy jalǵa berýdi merziminen buryn toqtatý jáne Baıqońyrdy konservatsııalaý yqtımaldyǵy qyzyqtyryp júr. Álginde aıtqanymdaı, Baıqońyrdy saqtaýdaǵy basty joba — ekologııalyq qaýipsiz «Báıterek» zymyran kesheni. Biz ony iske qosýǵa bar kúshimizdi salyp jatyrmyz. Baıqońyr Reseı úshin áli kúnge basty ushyrylym alańy ekeni daýsyz. Roskosmos halyqaralyq ǵarysh stantsııasyna zymyrandy qazaqstandyq ǵarysh aılaǵynan ǵana ushyra alady. Baıqońyr — kosmonavtıkanyń otany jáne solaı bolyp qala beredi. Osy 70 jylda Baıqońyrdan ǵaryshqa 150-den astam adam attandy. Olardyń qatarynda otandastarymyz Toqtar Áýbákirov, Talǵat Musabaev jáne Aıdyn Aıymbetov bar.
Eger qazaqstandyq ǵaryshtyń damýyna kelsek, elimizde aeroǵarysh ónerkásibiniń jeke jerseriktik baǵdarlamalary jáne kadr áleýetin kóterý jumysy joǵary qarqynmen oryndalyp jatyr. Ǵarysh salasy ulttyq ekonomıka men jańa bilimniń ajyramas bóligine aınaldy. Osy oraıda Baıqońyr bizge tehnologııalyq damý jolyn qýyp jetýge ǵana emes, onyń aldyn oraýǵa múmkindik beredi. Ýnıversıtetter men ǵylym ortalyqtary ǵaryshtyq jobalarǵa, aeroǵaryshtyq tehnologııalarǵa belsenli túrde tartylyp keledi. Bul otandyq ınjenerııa mektebin damytýǵa jol ashady.
Ózime qatysty aıtar bolsam, meni maman jáne patrıot etip ósirip, tárbıelegen — Baıqońyr. Qazaqstannyń ǵarysh salasynda pragmatıkalyq saıasat saltanat quryp tur. Biz «Baıqońyr» kesheninde mańyzdy sheshimder qabyldaý jáne ulttyq múddeni qorǵaýdy qamtamasyz etemiz. Baıqońyr — tehnıkalyq nysan ǵana emes, bir jaǵynan mádenı-tarıhı muramyzdyń bir bólshegi. Baıqońyr — arman aqıqatqa aınalatyn jer. Bul ǵarysh kesheni Qazaqstan halqynyń ǵana emes, búkil adamzattyń jetistigi. Bizdiń maqsat — ony saqtaý.
Aıta ketsek, búgin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynyń qurylǵanyna 70 jyl tolýyna oraı vıdeo úndeý joldady.