Baýman aýyly ınvestordyń qaryzynan qańyrap qalý qaýpi bar
ASTANA. KAZINFORM — Aqmola oblysy Egindiaǵash (Egindikól) aýdanyna qarasty Baýman aýylynyń turǵyndary dabyl qaǵyp jatyr. Adamdar kóship jatyr, al aýyl taraýy yqtımal, eldi meken máselesin Kazinform agenttiginiń tilshisi tarqatyp kórgen edi.
Buryn Baýman aýyly aýdannyń aldyńǵy qatarly eldi mekenderiniń biri bolǵan. Egin shyǵymdylyǵymen tanylyp, eki qazandyǵy, balabaqshasy, klýby jáne 100-den astam oqýshysy bar mektebi bolǵan. Búginde aýylda 427 ǵana turǵyn qalyp otyr, ári olardyń sany jyldan jylǵa azaıyp keledi. Sońǵy tórt aıda aýyldan taǵy 21 adam kóship ketken.
Mıllıondap jınalǵan qaryz
Aýyldyń negizgi tiregi sanalatyn jaýapkershiligi shekteýli seriktestik búginde adamdar men memleket aldynda qaryzǵa belshesinen batqan.
Jergilikti turǵyndar Egindikól aýdanynyń ákimi ıÝrıı Kýrýshınmen birge kóptegen mekemege júgingen. Sonyń biri Aqmola oblysynyń agrarlyq máseleler jáne ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý jónindegi komıssııa, ol jerde aýyldyń jyldar boıy sheshilmeı kele jatqan problemalary baıandalǵan.
Seriktestik qyzmetkerleri aılap jalaqy almaı otyr, zeınetaqy men áleýmettik aýdarymdar júrgizilmeıdi, al keıbir adamdarmen 2023 jylǵa arnalǵan eńbek sharttary múlde jasalmaǵan. Sonyń saldarynan eńbek ınspektsııasyna shaǵymdanýda qıyndyqtar týyndap jatyr.
Ákimniń málimetinshe, kásiporynnyń salyq jáne basqa da mindetti tólemder boıynsha qaryzy 233 mıllıon teńgeden, áleýmettik tólemder boıynsha 20 mıllıon teńgeden asady. Al beıresmı derekterge qaraǵanda, jalaqy boıynsha bereshek 117 mıllıon teńgege jýyqtaǵan. Bul somaǵa 2024 jylǵy tólemdermen qatar 2025 jyldyń maýsym, shilde, tamyz, qyrkúıek jáne qazan aılaryndaǵy eńbekaqy kiredi. Sondaı-aq kóktemgi egis jáne kúzgi oraq naýqandary boıynsha mindettemeler de bar.
Al seriktestiktiń málimetinde, 2025 jylǵy 6 qazanǵa deıingi jaǵdaı boıynsha jumysshylar aldyndaǵy jalaqy qaryzy joq dep kórsetilgen.
— Kezinde búkil oblysqa aty shyqqan aýyl edik. Eki qazandyǵymyz búkil aýyldy jylytatyn, qazir olardy buzyp, qubyrlaryn alyp ketti. Endi adamdar amalsyz ketip jatyr, sebebi munda jumys joq, jalaqy joq. Ózim osy jerde týdym, ata-babam osynda jerlengen. Týǵan aýylymda jumys isteı almaı júrgenim qynjyltady, kún saıyn 40 shaqyrym jerge baryp kelýge týra keledi, — deıdi aýyl turǵyny Aleksandr Kýkartsev.
Al Dmıtrıı Ivanıýk aýyl balalarynyń jaǵdaıy alańdatarlyq jaǵdaıda ekenin aıtyp otyr.
— Alǵashqy jarty jylda jalaqy berilip turdy, keıin jarty jylda bir ret qana tóleı bastady. Jas otbasylar kóship ketip jatyr. Aýyldaǵy balalardyń jaǵdaıy da múshkil, — dep tolyqtyrdy aýyl turǵyny.
Áleýmettik nysandar da, tehnıka da joq
ıÝrıı Kýrýshınniń aıtýynsha, seriktestik atyna 58 myń gektar jer tirkelgen, alaıda sonyń tek bir bóligi ǵana paıdalanylady. Bıyl egis naýqany aýdan boıynsha eń sońǵylardyń biri bolyp aıaqtalǵan, sebebi jumys kúshi men tehnıka jetispegen.
— Birlesken qyzmet týraly kelisimge sáıkes, bul jerler Astrahan aýdanynyń kompanııasy arqyly egilgen. Egistik kólemi 30 971 gektar bolsa, bıyl sonyń tek 16 myń gektaryna ǵana egin egildi. Men birneshe ret JShS alqaptaryna baryp, egis jáne jınaý naýqandaryn baqylap shyqtym. Sońǵy alqaptarda gektaryna 3 tsentnerden ǵana ónim alyndy, al kórshi aýyldarda bul kórsetkish gektaryna 15 tsentnerge jetti, — deıdi ákim.
Sondaı-aq seriktestik ıeliginde paıdalanylmaı otyrǵan birqatar nysan bar, olar aýyldyq klýb ǵımaraty, balabaqsha jáne eski feldsherlik-akýsherlik pýnkt (FAP) pen tirek pýnkti. Áleýmettik nysandar jylý júıesiniń bolmaýyna, fasadtardyń jóndelmeýine jáne shatyrdan sý aǵýyna baılanysty jumys istemeıdi. Barlyq ǵımarat kepilde tur.
Myń basqa arnalǵan seriktestiktiń mal fermasy da bos. Sońǵy 120 bas sıyr áketilgen.
Qaryzdar men oryndalmaǵan mindettemelerdiń kesirinen kásiporynnyń 20 kombaıny tárkilengen, al 3 mıllıard teńgeden astam múlik problemalyq kredıtter qorynyń paıdasyna tárkileýge qoıylǵan.
Bastysy — jer emes, bastysy — adam
Egindikól aýdanynyń ákimi ıÝrıı Kýrýshın jaǵdaıdyń qoǵamdyq alańdaýshylyq týǵyzyp otyrǵanyn jasyrmaıdy.
— Turǵyndar birneshe ret jalaqynyń tólenbeýi men áleýmettik tólemderdiń joqtyǵyna qatysty shaǵymdandy. Adamdar ınvestordy aýystyrýdy talap etip otyr, — deıdi ol.
Óńirdiń agrarlyq máseleler jáne ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý jónindegi turaqty komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary Anar Aıpbergenovanyń aıtýynsha, jer tıimdi paıdalanylmaǵan jaǵdaıda ol memleket menshigine qaıtarylýy tıis.
— Bul jerde oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasy mindetin tolyq oryndamaǵan. Osyndaı problemalar basqa aýdandarda da bar, — deıdi ol.
Jer resýrstaryn basqarý departamentiniń basshysy Talǵat Muhanbedjanovtyń sózinshe, JShS-ǵa qatysty tekserý júrgizý josparlanyp otyr, biraq bıýrokratııalyq rásimder kedergi keltirip jatyr, ıaǵnı menshik ıesine resmı habarlama berilmeıinshe, tekserýdi bastaý múmkin emes. Al menshik ıesi baılanysqa shyǵýdan jaltaryp júr.
— Sizder taǵy da olarǵa aıyppul salasyzdar, biraq olar báribir tólemeıdi. Qazir eń bastysy jerdiń kimge tıesili bolatyny emes, bastysy adamdar, — dedi otyrysqa qatysýshylardyń biri.
Qazir sharýashylyq aýmaǵynda 1,5 myń tonna astyq jatyr. Onyń ishinde 300 tonnasyn salyq qyzmeti tárkilep qoıǵan, al qalǵan bóligi is júzinde adamdarǵa berilmegen jalaqy men qaryz. Aýyl turǵyndary ónimge tyıym salyp, sol arqyly eńbekkerlermen esep aıyrysýdy usynyp otyr.
— Áleýmettik baǵdarlamalar aýylǵa jetken joq. Biz, Baýman aýylynyń turǵyndary, bir-aq nárse ınvestordy aýystyrýdy suraımyz. Óz aýylymyzda eńbek etip, ómir súrýdi qalaımyz, — deıdi turǵyndar.
Otyrys qatysýshylary atap ótkendeı, 2022 jylǵy Konstıtýtsııaǵa engizilgen túzetýlerge sáıkes, jer jáne jer qoınaýy halyqqa tıesili dep bekitilgen. Demek, jerdiń ıesi — aýyl turǵyndary.
Alaıda, olardyń týǵan Baýman aýylynyń taǵdyryn bógde kompanııalar sheship, al sheneýnikter tek baqylap, hattar men tekserýlerge kelisim berip otyrǵan kezde, adamdar tańdaý quqyǵynan da, kúnkóris múmkindiginen de aıyrylyp otyr. Osy qarqynmen, jaqyn jyldary kezinde órkendegen sharýashylyqtyń ornynda tek bos úıler men eshqaıda aparmaıtyn joldar ǵana qalýy ábden múmkin.
Aıta ketsek, elimizde bir jylda 149 aýyl tarap ketti.