Batys Qazaqstanda sý qoımalaryn qalaı tıimdi paıdalanýǵa bolady
ORAL. KAZINFORM — Qazirgi tańda qoldanystaǵy sý qoımalaryn tıimdi paıdalanýdyń mańyzy zor ekeni anyq. Sonymen qatar óńirde jańa sý qoımalaryn salýdyń múmkindikteri qandaı? Osy oraıda Kazinform tilshisi «Qazsýshar» RMK Batys Qazaqstan fılıalynyń ınjener-gıdrotehnıgi Shynbolat Ermaǵambetovpen suhbattasqan edi.
— Shynbolat Bekuly, aldymen «Qazsýshar» Batys Qazaqstan fılıaly atqaryp otyrǵan jumystarǵa toqtala ketseńiz.
— Qazsýshar fılıaly respýblıkalyq menshiktegi sý sharýashylyǵy júıeleri men qurylystaryn kútip ustaý, paıdalaný, sondaı-aq olardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý mindeti júktelgen memlekettik sý sharýashylyǵy uıymy esepteledi. Fılıaldyń sýlandyrý júıesiniń quramyna on tórt sý qoımasy, tórt sý toraby, eki sorǵy stantsııasy, elý úlken gıdrotehnıkalyq ımarat, 1808 km magıstraldy, taratýshy jáne sýlandyrý kanaldary kiredi. Búkil sýlandyrý júıeleri boıynsha melıoratıvtik sý alýǵa arnaıy sý paıdalaný ruqsattary rásimdelgen, tólqujattar men paıdalaný erejeleri jasaqtalyp, bekitilgen.
Jalpy kólemi 260 mln tekshe metr bolatyn Jaıyq-Kóshim sýlandyrý júıesiniń boıynda 5 sý qoımasy ornalasqan. Qazirgi tańda sý qoımalary 44,83 paıyzǵa toltyrylǵan. Qaraózen jáne Saryózen ózenderi boıynda 6 sý qoımasy ornalasqan. Sý qoımalarynyń toltyrylýy — Qaraózende 38,6, Saryózen boıynsha 75,2 paıyz. Óńirdegi Shaǵan, Embolat, Sulýsaı sý qoımalary qysqy rejımge kóshirildi.
— Oblys turǵyndaryn sýmen qamtamasyz etý úshin qandaı is-sharalar júzege asyrylyp jatyr?
— Oblystyń ońtústik bóligindegi halyqty sýmen qamtýdyń negizgi kepildi kózderi — Jaıyq-Kóshim, Saryózen, Qaraózen jáne Jánibek sýarý júıeleri. Fılıal jyl saıyn Sý kodeksine sáıkes bastapqy sý paıdalanýshy retinde Jaıyq-Kaspıı basseındik sý ınspektsııasynyń arnaıy sý paıdalanýǵa bergen ruqsaty boıynsha Jaıyq, Saryózen, Qaraózen jáne Shaǵan ózenderinen sý alady. Onda aılar boıynsha sý alý lımıti men sý alý túrleri kórsetiledi. Arnaıy sý paıdalanýǵa berilgen ruqsatqa sáıkes 2025 jylǵa arnalǵan sý alýdyń ruqsat etilgen kólemi 1 219,295 mln tekshe metr boldy.
Mekemeniń basty maqsaty — halyqty jáne aýyl sharýashylyǵy taýar óndirýshilerin turaqty jáne lımandy sýarý jerlerin sýarý, jaıylymdardy sýlandyrý. Sondaı-aq balyq sharýashylyǵy sý aıdyndaryna sý berý jáne óńirdegi qolaıly ekologııalyq jaǵdaıdy qoldaý úshin melıoratıvtik sýmen qamtamasyz etý de mańyzdy.
Kásiporyn teńgerimindegi nysandardy aǵymdaǵy jóndeýden ótkizý umyt qalǵan emes. Osyǵan oraı 2025 jyly fılıal óz kúshimen Ájimbet, Baýbek-Aıdarhan, Býdarın, Pervomaı, Kırov, Taıpaq, Kırov-Shyja, Qaraqudyq kanaldaryn jáne Saryózen boıynda ornalasqan Mamaı gıdrotorabyn, Kaztalov 1, Kaztalov 2 sý qoımalaryn aǵymdaǵy jóndeýden ótkizdi.
Budan bólek, Qazsýshar nysandarynda «Batys Qazaqstan oblysy Aqjaıyq aýdany Toǵan aýyly mańynda Kırov sý qoımasyn rekonstrýktsııalaý» jáne «Shaǵan tarmaǵynyń jáne Jaıyq-Kóshim sýarý-sýlandyrý júıesiniń Kóshim magıstraldyq kanalynyń arnalaryn mehanıkalandyrylǵan tazartý» jumystary júrgizilýde. Jobalardy iske asyrý merzimi retinde 2025-2026 jyldar belgilengen.
— Sý qoımalaryn utymdy paıdalaný baǵytynda óńirde ne istelip jatyr?
— Ótken ǵasyrdyń toqsanynshy jyldary Jaıyq-Kóshim sýarý júıesi men Jánibek sýlandyrý júıesiniń keıbir kanaldary men lımandy sýarý júıeleri respýblıkalyq menshikten kommýnaldyq menshikke, ıaǵnı aýyldyq okrýgtiń teńgerimine berildi. Sýarý júıesiniń jekelegen paıdalanýshylarǵa ydyraýy júıeni utymdy paıdalanýǵa keri áserin tıgizdi. Jaıyq-Kóshim jáne Jánibek sýarý júıeleriniń tutastyǵy, sý sharýashylyǵy keshenin biryńǵaı basqarý jáne ortalyqtandyrylǵan baqylaý joıyldy.
2025 jyly sý sharýashylyǵy nysandaryn utymdy paıdalanýdy uıymdastyrý, sýmen jabdyqtaýdyń barlyq tehnologııalyq protsesiniń barysyn biryńǵaı operatordyń basqarýyn qamtamasyz etý jáne tarıftik baǵa saıasatyn ádil júrgizý, sondaı-aq sýdy tutynýshylardyń múddelerin qorǵaý úshin mańyzdy qadam jasaldy. Sóıtip Jaıyq-Kóshim sýarý alaby men Jánibek sýlandyrý-sýarý júıesiniń kommýnaldyq menshiktegi sýlandyrý kanaldary jáne Jaıyq-Kóshim sýarý alabynyń lımandy sýarý júıeleri Batys Qazaqstan oblysy ákimdiginiń usynysyna sáıkes Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrliginiń sheshimimen respýblıkalyq menshikke alyndy.
Bular — Jaıyq-Kóshim sýarý massıvi boıynsha jalpy uzyndyǵy 504,944 kılometr bolatyn 24 kanal, aýdany 51480 gektar 17 lımandy sýarý ýchaskesi, Jánibek sýlandyrý sýarý júıesi boıynsha — jalpy uzyndyǵy 200,724 kılometr bolatyn 11 kanal. Kommýnaldyq menshikten jańadan qabyldanǵan nysandar boıynsha qaıta jańartýdyń marketıngtik negizdemesin jasaqtaý úshin kórsetkishteri ázirlenip jatyr. Jobada sýdy esepke alýdy avtomattandyrýdy engize otyryp, gıdrotehnıkalyq ǵımarattardy jańartý qarastyrylǵan.
— Batys Qazaqstan oblysynda sý qoımalarynyń qazirgi jaǵdaıy qalaı dep oılaısyz?
— Oblysta bas-aıaǵy 39 sý qoımasy bar, sonyń ishinde 14-i — respýblıkalyq menshikte, ıaǵnı Qazsýshar fılıalynyń teńgeriminde bolsa, qalǵan 25-i — kommýnaldyq menshikte. Sý qoımalary 1961-1984 jyldary aralyǵynda salynǵan, ıaǵnı eń sońǵy sý qoımasyna da 41 jyl ýaqyt ótken. Kópshiligi kúrdeli jóndeýdi, qalpyna keltirýdi qajet etedi.
Qazaqstan sý salasyn damytýdyń 2024-2028 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn bekitý týraly Úkimet qaýlysyna sáıkes Batys Qazaqstan oblysy boıynsha keshendi josparǵa qaıta jańǵyrtýdy qajet etetin 8, kúrdeli jóndelýi tıis 19 sý qoımasy engizildi.
Qazirgi tańda qaıta jańǵyrtýdy qajet etetin Bitik, Dóńgelek, Pıatımar sý qoımalaryna jobalyq-smetalyq qujattary daıyndalý ústinde.
— Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes jańadan salynatyn sý qoımalaryn qashan paıdalanýǵa berý kózdelip otyr?
— Batys Qazaqstan oblysynda 2028 jylǵa deıin eki sý qoımasyn salý josparlanǵan.
Birinshisi — Kaztalov aýdany Qaraózendegi Jalpaqtal sý qoımasy. Reseıden Edil sýyn alý jónindegi qyzmetterge respýblıkalyq bıýdjettiń shyǵyndaryn 30 paıyzǵa deıin tómendetý jáne 12 myńnan astam turǵyndy sýmen qamtamasyz etý úshin bul jobanyń mańyzy zor. Jobany iske asyrý nátıjesinde 28,36 mln tekshe metrge deıingi kólemde sý jınaqtaý qamtamasyz etiledi. Bul 12 myń ga lımandy sýarýǵa, sondaı-aq 23 myń ga jaıylymdy sýlandyrýǵa múmkindik beredi. Bıylǵy 1 jeltoqsanda memlekettik satyp alý portalynda Jalpaqtal sý qoımasyn salý jumystary jarııalandy.
Ekinshisi — Kaztalov aýdany Saryózendegi Seksenbaı sý qoımasy. Bul sý qoımasyn salýdaǵy maqsat — shamamen 6-8 mln tekshe metr sý jınap, Reseıden Edil sýyn alý jónindegi qyzmetterge ketetin respýblıkalyq bıýdjet shyǵyndaryn azaıtý. Kúni búgin Seksenbaı sý qoımasynyń tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesi jasaqtalyp jatyr.
— Ońtústik aýdandardyń sýdan tarshylyq kóretini belgili. Osy oraıda memleket Edil sýyn satyp alyp keledi. Bul jóninde ne aıtar edińiz?
— Reseı Federatsııasy men Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetteri arasynda transshekaralyq sý obektilerin birlesip paıdalaný jáne qorǵaý jóninde kelisim bar ekeni málim. Soǵan sáıkes jyl saıyn 95 myńnan astam turǵyny bar tórt aýdannyń (Jańaqala, Kaztalov, Jánibek, Bókeı ordasy) aýmaǵyn sýmen qamtamasyz etýdi jaqsartý jáne qalypty ekologııalyq jaǵdaıdy saqtaý maqsatynda Edil sýyn alýǵa shart jasalady. Qazaqstandyq tarap Edil ózeninen mashınalyq sý kóterýge jáne Batys Qazaqstan oblysynyń aýmaǵyna tasymaldaýǵa jumsalǵan paıdalaný shyǵyndaryn respýblıkalyq bıýdjet qarajaty esebinen óteıdi.
Bólingen qarajatqa 103,9 mln tekshe metr kóleminde, onyń ishinde Qaraózen jáne Saryózenge — 77,2 mln, Jánibek sýarý-sýlandyrý júıesine — 26,7 mln tekshe metr kóleminde shart jasaldy. Búgingi tańda Edil sýynyń kelisimsharttyq kólemi tolyq alyndy.
Eske sala keteıik, budan buryn BQO-da sýmen tıimdi qamtamasyz etý baǵytynda birneshe joba qolǵa alynǵanyn jazǵan bolatynbyz.