Batys Qazaqstanda shekaradaǵy aýyl mektepteriniń jaǵdaıy qalaı
ORAL. KAZINFORM — Batys Qazaqstan oblysy Reseı Federatsııasynyń Astrahan, Volgograd, Saratov, Samara, Orynbor gýbernııalarymen shektesedi. Osy oraıda shekaralyq eldi mekenderdegi mektepter jaıy qalaı? Olardy saqtap qalý maqsatynda ne qam jasalyp jatyr?
Bilim basqarmasy usynǵan derekter
BQO bilim basqarmasynyń basshysy Eldos Safýllınniń málim etkenindeı, shekara mańynda ornalasqan 72 eldi mekende 15 myńǵa jýyq oqýshysy bar 84 bilim berý uıymy jumys istese, sonyń 11-i — bastaýysh, 17-si — negizgi, 56-sy — jalpy orta bilim beretin mektepter.
Eldos Nabıollaulynyń sózine qaraǵanda, 84 mekteptiń 29-y tolyq jınaqty bolsa, 55-i shaǵyn jınaqty bolyp esepteledi. 51 mektep qazaq tilinde bilim berse, altaýy orys tilinde, qalǵan 27-si — aralas tilde.
— Bilim ordalarynyń 64-i úlgi jobadaǵy, 20-sy beıimdelgen ǵımarattarda ornalasqan. Sonyń ishinde beseýi 1960 jylǵa deıin, 24-i 1970, 22-si 1980, 23-i 1990 jylǵa deıin, qalǵan 10-y 2000 jyldan bergi kezeńde salynǵan. Sońǵy on jylda 22 mektep kúrdeli jóndeýden ótkizildi. Bıyl «QPO b. v.» kompanııasynyń áleýmettik-ınvestıtsııalyq jobalary aıasynda jalpy jobalyq qýaty 564 oryndyq 7 shaǵyn jınaqty mektep salý kózdelýde, — deıdi E.Safýllın.
Bilim basqarmasynyń málimetine qaraǵanda, 2022-2024 jyldar aralyǵynda Bókeı ordasy aýdany Muhamed-Salyq Babajanov atyndaǵy, Jánibekte T.Jarokov atyndaǵy, Kaztalovta Kaztalov mektep-lıtseıi, Tasqalada Q.Sátbaev atyndaǵy mektep «Aýyldyq jerlerde tirek mektepterdiń áleýetin damytý» qaıyrymdylyq jobasy aıasynda «Qazaqstan halqyna» qory esebinen zamanaýı quraldarmen jaraqtandyrylǵan.
Joba bıýdjeti — 1 mlrd teńge, pándik baǵyttaǵy kabınetter men qosymsha daǵdylar jańartyldy.
2025 jyly Shyńǵyrlaý aýdany Shyńǵyrlaý jalpy orta bilim beretin mektebiniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy 250 mln teńgege jańartylady.
Jalpy mektepterdiń jobalyq qýaty — 27 569 oryn bolsa, oqýshylardyń sany — 14 907. Profıtsıt 28 167 oryn bolsa, 4 mektepte 150 orynǵa jetispeýshilik bar. 13 mekteptiń janynda 740 orynǵa eseptelgen ınternattar bar, olarda 318 oqýshy tárbıelenýde.
Ortasha bilim sapasy — 65 paıyz.
Shekara mańyndaǵy mektepterde 2 662 pedagog jumys isteıdi, sonyń 76-sy — magıstr, 2 235-i joǵary, 351-i arnaýly orta bilimdi. Sonyń ishinde 11 pedagog-sheber, 417 pedagog-zertteýshi, 786 pedagog-sarapshy, 809 pedagog-moderator bar.
Oblys boıynsha mektepter keń jolaqty ınternet jelisimen qamtamasyz etilgen. Bilim mekemelerine ınternet jelisi tórt túrli tehnologııa arqyly taratylady: TOBJ tehnologııasy arqyly — 38 mektep, radıokópir — 15, LTE — 14, Starlink — 10, Spýtnık — 5, ADSL — 2 mektep.
Qalalyq jáne aýyldyq mektepter arasyndaǵy bilim sapasyndaǵy alshaqtyqty azaıtý maqsatynda «Aýyl mektebi — sapa alańy» jobasy júzege asyrylýda.
Oblys boıynsha osyǵan deıin bul jobaǵa 7 tirek jáne bekitilgen 17 mektep qosylsa, aldaǵy oqý jylynda olardyń sany sáıkesinshe 8 jáne 19 bilim ordasyna jetpek.
Sońǵy jyldary shekaralyq aýyl mektepteri de úzdik nátıjelerge qol jetkizip keledi. Mysaly, respýblıkalyq olımpıadada kórsetken úzdik nátıjeleri úshin Tasqala aýdany «Sáýlet» mektep-lıtseıine «Eń úzdik aýyl mektebi-2024» ataǵy berildi.
Sol sekildi respýblıka boıynsha úzdik 100 mektep qataryna Kaztalov aýdany Kaztalov mektep-lıtseıi men Tasqala aýdany Sadyq Jaqsyǵulov atyndaǵy jalpy orta bilim beretin mektebi endi.
— Degenmen keıbir shekaralyq eldi mekenderde mektepterdi saqtap qalý ózekti másele kúıinde qalyp otyr. Normatıvke sáıkes kelmeýine baılanysty sońǵy úsh jylda Bókeı ordasy aýdanynda Shońaı, Bórlide Qarashyǵanaq, Shyńǵyrlaýda Jańakúsh bastaýysh mektepteri jabyldy. Kúni búgin bilim alýshylar sanynyń azaıýyna oraı Báıterek aýdanynda Chırov pen Kırsanov, Shyńǵyrlaýda Jańaturmys negizgi orta mektepterdiń bastaýyshqa, Jánibekte Ǵ.Qarash jáne Ǵ.Sarbaev atyndaǵy jalpy orta bilim beretin mektepterdiń negizgi mektepke aınalý qaýpi bar, — dedi basqarma basshysy.
«Qaladan aýylǵa» baǵdarlamasynyń septigi tıdi me?
Báıterek aýdany ákiminiń orynbasary Erlan Ǵalıevtiń aıtýynsha, shekaralas aımaqtaǵy 33 eldi mekende 22 bilim oshaǵy (13 orta, 6 negizgi, 3 bastaýysh mektep) ornalasqan.
Olardyń arasynda QR Bilim jáne ǵylym mınıstriniń 2022 jylǵy 6 mamyrdaǵy № 185 jáne Oqý-aǵartý mınıstriniń 2022 jylǵy 31 tamyzdaǵy № 385 buıryqtarymen belgilengen normatıvke sáıkes kelmeıtinderi bar.
Máselen, ótken oqý jylynda Chırov aýylyndaǵy Chırov negizgi orta mektebinde 25, Kırsanovtaǵy Kırsanov mektebinde 23 oqýshy bilim nárimen sýsyndady. Shekara mańynda ornalasqandyqtan bul mektepter qaıta qurylyp nemese jabylǵan joq.
Mundaı bilim uıalaryn saqtap qalýdyń birden-bir joly — sol aýyldarǵa kóp balaly otbasylardy qonystandyrý.
E.Ǵalıevtiń málimdeýinshe, osy baǵytta aýdanda aıtarlyqtaı ister qolǵa alynýda. Naqtylap aıtqanda, 2024 jyly Chırov, Qurmanǵazy, Sulýkól, Krasnoarmeısk, Razdolnyı, Egindibulaq, Shalǵaı aýyldarynda boı kótergen 54 jańa úıge kópbalaly otbasylar kirdi.
Bul aýyldyń áleýetin artyryp, mektepke tyń serpin berýde. Qazirgi tańda atalǵan aýyldardaǵy 20 otbasyndaǵy mektep jasyndaǵy 40 bala oqýmen qamtylyp otyr.
Ótken oqý jyldarynda týyndaǵan qıyndyqqa qaramastan, Sulýkól, Chebotarev, Krasnoarmeısk, Kırsanov negizgi, Sh. Ýálıhanov, Q.Ahmırov, І.Esenberlın atyndaǵy orta jáne Pavlov bastaýysh mektepterinde mektepaldy daıarlyq synyptary saqtap qalyndy.
Batys Qazaqstan oblysynda qolǵa alynǵan «Qaladan — aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda qonys aýdarǵan turǵyndar esebinen Chırov mektebinde qazaq synyptary ashylyp, ol aralas mektepke aınaldy.
— Osy bilim oshaqtaryndaǵy oqýshylardy turaqtandyrý maqsatynda mektep ákimshiligi men okrýg ákimdigi tarapynan tıisti is-sharalar atqarylýda, — dedi Erlan Ersaıynuly.
Kaztalov aýdany bilim bóliminiń basshysy Samal Jangereeva aýdan boıynsha shekaralyq aımaqqa Bolashaq aýyl okrýgindegi A.Baıtursynuly atyndaǵy mektep-bóbekjaı kesheni, Kópkútir, Jańatań negizgi mektepteri, Qaıyńdy aýylynda Qaıyńdy orta mektebi, Qaraoba aýyl okrýginde Ǵ.Qarash atyndaǵy mektep-gımnazııasy men Eńbek bastaýysh mektebi, Qoshankólde G.Begalıev atyndaǵy orta mektep jáne Ordabaı bastaýysh mektebi kiretinin keltirdi.
Atalmysh bilim ordalaryn saralap qaraǵanda oqýshylar kontıngenti jyl saıyn artyp keledi, turǵylyqty halyq sanynyń ósimi baıqalady. Demek, olarǵa jabylý qaýpi tónip turǵan joq.
— Aldaǵy ýaqytta da atalǵan bilim berý uıymdaryn materıaldyq-tehnıkalyq turǵyda nyǵaıtý, bilikti mamandarmen qamtamasyz etip, bilim sapasyn arttyrý negizgi basymdyqtardyń biri bolyp qala bermek, — dedi S. Jangereeva.
Óńirde aýyldardan qalaǵa kóshýshilerdiń sany jyl saıyn kóbeıip kele jatqany málim. Osyǵan oraı keıbir eldi mekenderde mektepke baratyn balalar sany azaıyp ketti.
Bul másele, mysaly, oblys ortalyǵynan shalǵaı ornalasqan Jánibek aýdanynyń Talov jáne Borsy aýyldyq okrýginde ótkir tur.
Aýdan ákiminiń orynbasary Jannur Ahmetov usynǵan málimetke qaraǵanda, Ǵ.Sarbaev atyndaǵy mektep-bóbekjaı-balabaqsha kesheni Talov aýylynda ornalasqan, aýdan ortalyǵynan 150 shaqyrym jerde, Reseı shekarasyna taıaý tur.
Jobalyq syıymdylyǵy 624 oryndyq úlgi jobadaǵy úsh qabatty mektep ǵımaraty, gaz, sýmen qamtamasyz etilgen. Munda 2024-2025 oqý jylynda tek 57 shákirt bilim alyp shyqty. Aldaǵy jyldary budan da azaıýy yqtımal.
— Talov aýyldyq okrýginde bıylǵy 1 maýsymdaǵy málimet boıynsha 680 adam tursa, sonyń 623-i (177 aýla) Talovta, 57-si (17 aýla) Maıtúbekte. Mektep jańa oqý jylyn 53 shákirtpen bastamaqshy, sonyń ishinde ekeýi 1-synyp, altaýy mektep aldy daıarlyq tobyna, tórteýi 11-synypqa barmaqshy. Qazirgi tańda «Qaladan aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda eki otbasy kóship keldi. Otbasy músheleri jumysqa ornalasty, balalary mektepke qabyldanady. Mundaı jumystar jalǵasyn tabady, — dedi J.Ahmetov.
Ol aýdan ortalyǵynan 90 shaqyrym jerdegi Borsy aýylyndaǵy Ǵ.Qarash atyndaǵy orta mektep beıimdelgen, gaz, sýy bar ǵımaratta oryn tepkenin tilge tıek etti.
Borsy aýyldyq okrýginde halyq sany 970 adam bolsa, mektepte osyǵan deıin 82 oqýshy bilim alǵan.
Jańa oqý jylyna 78 bala kelmekshi. Qaladan Borsyǵa mektep jasynda 2 balasy bar 1 otbasy qonystanbaqshy.
Jánibekpen kórshiles Bókeı ordasy aýdany ákiminiń orynbasary Kenesary Nurshınov Bısen aýyldyq okrýgine qarasty Jıekqum aýylyndaǵy T.Masın atyndaǵy orta mektepti negizgi mektepke aýystyrmaı, 10-11 synyptardy saqtap qalý máselesi kún tártibinde turǵanyn jetkizdi.
— Zań aıasynda naqty sheshim qabyldanatyn bolady. Jalpy, shekaralyq aýdandarda halyqty ustap qalý úshin zańǵa ózgeris engizilse degen usynys bar, — dedi K.Nurshınov.
Normatıvti qaıta qaraý kerek — Májilis depýtaty
Májilis depýtaty, «AMANAT» partııasy fraktsııasynyń múshesi Nartaı Sársenǵalıev memlekettik organnyń buıryǵy saldarynan jabylǵan bilim ordasynyń ornynda opyq jep otyrǵan qarapaıym adamdardyń máselesi haqynda sóz qozǵady.
Nartaı Aralbaıulynyń paıymdaýynsha, táýelsizdik alǵaly beri qujat ústine qujat qabyldaǵan memlekettik organdarda jalqynyń mysalyn jalpyǵa jabý bar.
ıAkı áleýmettik nysandar ashsa da, bilim ordalaryn salsa da, «pálenshe adam bolsa ǵana túgenshe sharshy metr ǵımarat salynady» degen sansyz standart qabyldady.
Qaǵaz bárin kóteredi, biraq qaǵazǵa túsken qaripter halyqtyń jaǵdaıyn qıyndatpaýy tıis. Sonyń bir aıǵaǵy Batys Qazaqstan oblysynda oryn aldy.
— Másele mekteptiń jumys istep turýyna kepildik beretin oqýshy sanynyń shegine qatysty. Bala sanynyń azdyǵyna baılanysty Batys Qazaqstan oblysynda sońǵy úsh jylda 12 bastaýysh mekteptiń jabylǵany, al 2024 jyly 4 bastaýysh mekteptiń (Jánibek, Terekti, Syrym, Qaratóbe aýdandarynda bir-birden) taratylǵany tóbemizge jaı túskendeı áser etti. Memleket basshysy aýyl mektepteri týraly «Mektebi bar aýylda tirshilik bar» dep beker aıtqan joq. «Mektep birneshe áleýmettik nysannyń rólin atqarady» degeni esimizde. Endeshe, qaǵazǵa hattalǵan normatıvtiń kesirinen bastaýysh mektepteri jabylǵan 12 aýylda turatyn halyqtyń obaly kimge? Mektep jabyldy degen sóz buǵanasy qatpaǵan balalar ózge aýyl-aýdandarǵa oqýǵa ketýge májbúr degendi bildiredi. Ol jaqta balalardyń qaýipsizdigine, jatyn orny men as-sýyna, qala berdi jasyna saı alýy tıis meıirimine kim kepildik beredi? Eshkim. Mektep jabylǵanda, jumyssyz qalǵan ustazdardyń hali neshik? Olar da aýyldan aýylǵa kóship júrýi kerek pe? — deıdi Májilis depýtaty.
Onyń oıynsha, qazir bir qaýipti tendentsııa bar, aýylyndaǵy mektep jabylǵandyqtan, basqa eldi mekenge májbúrli túrde oqýǵa attanǵan oqýshylardyń ata-analary da kóship jatyr. Al adamy kóshken aýyldyń kartadan óshetini belgili.
Bul Qazaqstanǵa úlken qater tóndiredi, bir ǵana derek: sońǵy 5 jylda elimizde 194 aýyl jabylyp qaldy. Búgingideı buıryqtyń buıdasymen kete bersek, bul san kóbeıetini anyq. Sebebi mekteptiń jumys istep turýy úshin belgilengen eń az oqýshy sanyna suraq jetip artylady.
Óıtkeni bir óńirde adam kóp, bir óńirde adam az. Sondyqtan bir standartty bárine birdeı tańý qate.
— Endeshe, atalǵan normatıvterdi qaıta qaraıtyn kez keldi. Sebebi Batys Qazaqstan oblysynyń Reseı Federatsııasymen shektesetin 8 aýdanynyń jeteýinde bala sanynyń azdyǵyna baılanysty mektepter jabylmaqshy. Normatıvke ózgeris engizbesek, taǵy 13 mektepti tolyq kólemde saqtap qala almaımyz. Bir mysal retinde oblys ortalyǵynan shalǵaıda ornalasqan Bókeı ordasy aýdanyna qarasty Jıekqum aýylyndaǵy Temir Masın mektebin jáne jabylýdyń az-aq aldynda turǵan Úshterek bastaýysh mektebin alýǵa bolady. Bala sanynyń azdyǵyna baılanysty T.Masın orta mektebi negizgi mektepke aınalýy yqtımal. Budan buryn dál shekaradaǵy Shońaı bastaýysh mektebi birjola jabylǵany belgili. Sonda mektep jasyndaǵy balalar qaıda barady? Kimniń bosaǵasyn saǵalaıdy? — deıdi N.Sársenǵalıev.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev: «Aýyldaǵy bilim oshaqtarynyń teń jartysy — shaǵyn mektepter. Onda barlyq pánniń muǵalimi bola bermeıdi. Bir synypta ártúrli jastaǵy balalar oqıdy. Munyń bári — jyldar boıy qordalanǵan túıtkilder. Onyń kóbi jurttyń jappaı qalaǵa kóshýine baılanysty týyndap otyr. Aýyl mektepterin zııatkerlik, sondaı-aq qoǵamdyq ortalyq retinde damytý mańyzdy», — dep shegelep aıtty.
Depýtat osyǵan oraı naqty usynys aıtty. Oǵan súıensek, Bilim jáne ǵylym mınıstriniń 2022 jylǵy 6 mamyrdaǵy buıryǵynda kórsetilgen 2.2., 2.3., 2.4-tarmaqtaryn «erekshe jaǵdaıda» degen tirkespen tolyqtyrý nemese shekara mańynda ornalasqan mektepter úshin atalmysh tarmaqtarda belgilengen normatıvtiń shegin azaıtý kerek.
— Áıtpese shekaralyq aýyldar mektepsiz qalady, saldarynan el kóshedi, jer ıesiz bolady. Al halqymyz aıtqandaı, bos jatqan jer jaý shaqyrady, — dep túıindedi sózin Májilis depýtaty.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstanda 17 mekteptiń qurylysy júrgiziletinin jazǵan bolatynbyz.
8 shildede Premer-Mınıstrdiń orynbasary Ermek Kósherbaev depýtattarǵa bergen jaýabynda BQO-nyń shekaralas aýdandarynda ornalasqan 13 mektep taratylýy múmkin ekenin habarlady.