Batys Qazaqstanda shalǵaı aýyldarǵa asfalt jol qashan salynady
ORAL. KAZINFORM — Batys Qazaqstan oblysynda qatqyl tabandy joly joq shalǵaı aýyldar barshylyq. Máseleni Kazinform tilshisi zerdelep kórdi.
Jańaqala joly
Turǵyndardy alańdatyp otyrǵan baǵyttyń biri retinde Chapaev-Jańaqala-Saıqyn jolyn aıtýǵa bolady.
Sońǵy jyldary Jańaqala aýdany ortalyǵy Jańaqaladan Másteksaı men Jańaqazan aýyldary baǵytynda qatqyl tabandy jol salynyp jatqany belgili.
BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń basshysy Marat Qýanshalıevtiń málim etkenindeı. Chapaev-Jańaqala-Saıqyn joly (130-191 km) qurylysy 2021 jyly qolǵa alyndy. Túzetýler engizilgennen keıin onyń jalpy quny 18,8 mlrd teńgege jetti.
Merdiger uıym — «Uniserv» JShS. «Stroı Potentsıal» JShS tehnıkalyq qadaǵalaýdy júzege asyrady. Avtorlyq qadaǵalaý «Ýralvodproekt» JShS enshisinde.
— 2024 jylǵa deıin 13 shaqyrym jolǵa asfaltbeton jamylǵynyń tómengi tósemi salyndy. 2023 jyly jol-qurylys materıaldary baǵasynyń kúrt qymbattaýyna baılanysty jobanyń smetalyq quny túzetýge jiberildi. 2024 jyly joba boıynsha 4,5 mlrd teńge (3,2 mlrd teńge — respýblıkalyq, 1,3 mlrd — jergilikti bıýdjetten) bólinip, 18 shaqyrymǵa asfaltbeton jamylǵysynyń ústińgi, sondaı-aq 20,6 shaqyrymǵa tómengi tósemi tóseldi. 2025 jylǵa deıin barlyǵy 31 shaqyrymǵa asfalt salyndy, — deıdi basqarma basshysy.
Onyń túsindirýinshe, 2025 jylǵa 4,3 mlrd (3,9 mlrd teńge — respýblıkalyq, 0,4 mlrd — jergilikti bıýdjetten) teńge qarastyrylyp, 15 shaqyrymǵa jol salý josparlanǵan.
Qazirgi kezde aınalma jol salynyp, jol sheti nyǵaıtylýda. Taıaý ýaqytta topyraq qabatyn ázirleý jumystary bastalady.
Jańaqala aýylynyń turǵyny, eńbek ardageri Zakarııa Sısenǵalı jol sapasy kóńil kónshitpeıtinin aıtady.
Onyń pikirinshe, negizinde Jańaqala-Másteksaı-Jańaqazan joly bitetin merzimi bolyp edi. Áıtse de bıyl 15 shaqyrym jol salynyp, 20 shaqyrymy kelesi jylǵa qalmaqshy.
Jol qurylysyn júrgizýshilerdiń ózderi bir jaǵyn bútindep jatqanymen, ekinshi jaǵyn búldirip jatady. Óıtkeni salmaǵy 60 tonnalyq Shacman júk kólikteri buryn salynǵan joldyń bárin qıratyp ketedi.
— Buǵan dálel retinde Aqjaıyq aýdany Bıtileý men Jańaqala aýdany Qyzyloba aýyly arasyndaǵy shurq-tesik joldy aıtýǵa bolady. Ar jaǵy da ońyp turǵan joq. Sonda Jańaqazanǵa deıin jetkenshe Másteksaı joly da jaramsyz bolýy múmkin. Endeshe, aýyr júk kólikterin ýaqytsha jol salyp, sonymen nege júrgizbeske?! Ekinshiden, jol boıynda aıaldamalar ornatylǵany jón. Bolashaqta Bókeı ordasy aýyldarynan kele jatqan jolaýshylar da uzaq jolda tynyǵar edi. Taǵy bir aıtatyn jaıt — uzyndyǵy 12 shaqyrym Másteksaı-Aıdarhan jolynyń eleýsiz qalyp otyrǵany. Aıdarhanda 2 myńnan astam adam turady. Olar da jol azabyn tartyp keledi, — deıdi Z.Sısenǵalı.
Bısennen bastalǵan jumys nege baıaý?
Sonymen qatar Chapaev-Jańaqala-Saıqyn jolynyń 307-337 shaqyrymy aralyǵyn kúrdeli jóndeý kózdelgen. ıAǵnı Bókeı ordasy aýdany Bısen aýylynan Jańaqalaǵa qaraı 30 shaqyrymǵa jol salynbaqshy.
BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń málimetine qaraǵanda, bas merdiger — «SMÝ-5» JShS-men ótken jyly 9 mlrd 465 mln 307,6 myń teńgege kelisimshart jasalǵan.
Tehnıkalyq qadaǵalaý jumysyn 210 mln 493,7 myń teńgege atqarýǵa «IK Dobro» JShS kelisken. «Kazahskıı Promtransproekt» avtorlyq qadaǵalaýdy (80 mln 559,6 myń teńge) qolǵa alǵan.
Kelisimshart merzimi — 2026 jylǵy 31 jeltoqsanǵa deıin.
Byltyr jobany júzege asyrý úshin 970 mln 167,2 myń teńge bólingenimen, sonyń 644 mln 081,4 myń teńgesi ǵana ıgerilgen. 326 mln 085,8 myń teńgesi 2025 jylǵa aýysqan.
Atalǵan qarjyǵa ótken jyly 5,2 shaqyrym aınalma jol salynyp, 750 metrge topyraq qabaty, 750 metrge qosymsha tósem jáne qıyrshyq tasqa negiz salynǵan.
6 791 tonna qıyrshyq tas, 3 200 tonna qum-qıyrshyq tas qospasy ázirlengen.
— Bıyl jergilikti bıýdjetten 1 mlrd teńge bólinip, sol qarjyǵa 5 shaqyrymǵa asfaltbeton jamylǵysyn salý josparlanǵan. Jumysty sapaly aıaqtaý úshin bas merdiger «SMÝ-5» jáne qajetti tájirıbesi men jol-qurylys tehnıkasy jetkilikti «IntelAvtEnergoGrýpp» JShS arasynda kelisimshart jasaldy. Kúni búgin aınalma jol, negizgi jol tósemi salynýda, — dedi basqarma basshysy.
Bókeı ordasy Bısen aýylynyń turǵyny Esbolat Muhambetov jol qurylysy baıaý júrip jatyr dep esepteıdi.
Bısennen Jańaqalaǵa qaraı jol ótken jyly bastalýy kerek edi. Alaıda jumystyń tııanaqsyz júrgizilýi saldarynan otyz shaqyrym joldyń qashan bitetini belgisiz.
— Áli kúnge deıin jol Bısen aýylynan shyqqan joq. Kompanııalardyń bir-birimen kelispeýshiligi de buǵan sebep dep oılaımyn. Taǵy bir túsinbeıtinim, qarjyny ıgere almaıtyn bolsa, merdiger ol jumysty nege moınyna alady? Oǵan nege shara qoldanylmaıdy? Eger kerekti materıaldardy aldyn ala daıyndap qoıyp, kóktemde bastap ketse, bulaı bolmas edi. Mundaı qarqynmen aýdannyń Jańaqala betindegi Bórli, Uıaly, Saraljyn aýyldaryna joldyń qashan jetetinin aıtý tipti qıyn, — dedi E.Muhambetov.
Asfalt Esensaı aýylyna qashan jetedi?
Taǵy bir mańyzdy baǵyt — Barbastaý-Aqjaıyq-Inder (93-145 km) jolyn kúrdeli jóndeý jobasynyń jalpy quny — 20 mlrd 523,540 mln teńge. Bul nysan boıynsha jumysty bas merdiger «Uniserv» JShS (tehnıkalyq qadaǵalaý — «IK Dobro», avtorlyq qadaǵalaý — «Ýralskıı Kazdorproekt» JShS) ótken jyly bastaǵan.
BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń basshysy Marat Qýanshalıevtiń sózine qaraǵanda, 2024 jyly 2 mlrd 240,670 mln teńge ıgerilip, 10,8 shaqyrymǵa topyraq qabaty, 9,3 shaqyrymǵa qum-qıyrshyq tas qospasy, 6,4 shaqyrymǵa qıyrshyq tas, 4,2 shaqyrymǵa qara qıyrshyq tas, 400 metrge iri túıirshikti asfaltbeton tóselip, 14,6 shaqyrym aınalma jol salynǵan.
Bıyl 9 mlrd 410,524 mln teńgege 25 shaqyrymǵa asfaltbeton jamylǵysyn salý josparlanǵan. Kúrdeli jóndeýdiń sońǵy núktesi — Aqjaıyq aýdany Esensaı aýylyna deıin jol 2026 jyly jetpekshi.
Esensaı aýylynda týyp-ósken Birjan Sapıev Jaıyqtyń sol jaǵalaýy turǵyndarynyń keńes dáýiriniń 70 jáne táýelsiz Qazaqstannyń 35 jylynda jol taýqymetin kórip kele jatqanyn tilge tıek etti.
Onyń málimdeýinshe, munda eldi mekender ár 25-30 shaqyrym saıyn tyǵyz ornalasqan, jasyl jelegi jeterlik, shalǵyny, jeri shuraıly. Eń ózekti máselesi — osy jol.
Kúz ben kóktemde, jazda jańbyr men qysta boranda aýdan ortalyǵy Chapaev aýyly men Oralǵa eki-úsh kúndep áreń jetedi, tipti dalada qalyp jatady.
Jaıyqtyń arǵy betindegi asfalt jolǵa tóte shyǵý úshin amaly joqtyqtan Esensaı, Bazartóbe sııaqty iri aýyldar tusynan paromsymaq salyp, jandaryn shúberekke túıip, mashına men adamdardy ótkizip keledi. Ol da ýaqytsha ǵana.
Qanshama adam men kólik sý túbine ketti. Qys mezgilinde Jaıyqtyń betinde 10-15 santımetr muz qatsa boldy, «ómir jolyn» salyp, qudaıdyń qutty kúni qaltyrap-dirildep taǵy ótkel jasap júrgenderi.
Turǵynnyń dereginshe, Barbastaý-Aqjaıyq-Inder jolynyń bastalǵanyna bes jyldyń júzi boldy. Qarjylandyrýǵa, merdigerlerdiń jaýapsyzdyǵyna baılanysty túrli syltaýlarmen saǵyzsha sozylyp, jylyna 10-15 kılometrden ázer jyljýda. Onyń ústine salynyp jatqan joldyń eni óte tar, qarama-qarsy kele jatqan mashınalar ázer syıyp óterlikteı.
Ekinshiden, byltyr aqaýlary óte kóp boldy. Jylǵa jetpeı, asty opyrylyp, kóptegen jerlerde úlken oıyqtar paıda boldy. Ony sol jol salýshy merdigerdiń Shacman sııaqty iri tonnajdy kólikteriniń salmaqtarynan dep túsindiredi biletinder. Jol qurylysy kezinde sonyń bárin nege eskermeıdi?!
— Jol sapasy syn kótermeıtinin, merdigerdiń tehnıka, adam kúshteriniń jetispeıtinin, qurylystyń óte baıaý júrip jatqanyn jýyrda oblys ákimi Narıman Tóreǵalıev te aıtty. Atalmysh joldyń ekonomıkalyq tıimdiligi óte zor. Birinshiden, ol Jaıyqtyń sol jaǵalaýyndaǵy eldiń áleýmettik máselesin sheshedi. Ekinshiden, Jaıyqtyń oń jaǵalaýyndaǵy Atyraý-Oral tas jolynyń júktemesin azaıtyp, jol qaýipsizdigine ólsheýsiz úles qosar edi. Úshinshiden, oblys úshin bolashaǵy zor «Sátımola» kalıı tuzy ken ornyn ıgerý úshin ınvestıtsııa tartýǵa, sol jaq jaǵalaý halqynyń jumyssyzdyq máselelerin sheshýge septigin tıgizer edi. Sondyqtan tez arada qarjyny meılinshe kóp bólip, birneshe merdiger kompanııany jol jumysyna tartý kerek. Sonda ǵana turǵyndardyń janaıqaıyna aınalǵan Barbastaý-Aqjaıyq-Inder jolynyń máselesi sheshimin tabary anyq, — dedi B.Sapıev.
Qabansaı joly
Sońǵy jyldary turǵyndar narazylyǵyn týdyryp júrgen oblystyq joldyń biri Kaztalov aýdany aýmaǵynda ornalasqan.
Algaı-Jalpaqtal-Juldyz-Qarasý jolynda (6-170 km) asfaltbeton múldem tóselmegen. Sonyń 50-70 jáne 70-90 shaqyrym bóligine qatqyl tabandy jol salý oılastyrylýda.
BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń basshysy M.Qýanshalıev bul ózekti máseleni biletindigin, jolaýshylar men júk tasymaldaýda atalmysh joldyń mańyzy zor ekendigin jetkizdi.
Topyraq joldyń eni 12-14 metr shamasynda, jabyny múldem qanaǵattanǵysyz, keı jerlerde saı da kezdesedi.
— 2022 jyly jobalyq-smetalyq qujattama jasaýǵa jergilikti bıýdjetten 28,5 mln teńge qaraldy. Bas jobalaýshy «Ýralskıı Kazdorproekt» bolsa, qosalqy merdiger — «AIS Proekt» JShS. Joldyń 50-70 shaqyrymyn kúrdeli jóndeý quny 2022 jyly 10 mlrd 472 mln 284,285 myń teńge bolyp eseptelgen. Al 2023 jyly bekitilgen 70-90 shaqyrym bóliktiń quny 7 mlrd 351 mln 989,9 myń teńgege shyqqan. Bul joldyń qurylys-montaj jumystary 2026 jyly bastalmaqshy, — dedi M.Qýanshalıev.
Kaztalov aýdany Kómekshi aýylynda turatyn Mereı Sabyrǵalıev Jalpaqtaldan Juldyz aýyly baǵytyndaǵy joldyń azabyn onshaqty eldi meken turǵyndary kúz, qys, kóktem mezgilderinde aýa raıynyń qolaısyz kezinde kórip kele jatqanyn jasyrmady.
— Keńes ókimeti qulap, keńsharlar taraǵaly qashan. Mine, sol shaqta uzyndyǵy 8, eni 6 metr Qaraótkel kópiri buzylyp, jolaýshylar Sakryl kólindegi sýdy ustap qalýǵa arnalǵan bógetpen aınalyp ótip keledi. Odan ótseń, Qabansaı atalyp ketken oıpań jolǵa kelip tirelesiń. Tipti keı kezderi traktormen ótýdiń ózi muń boldy. Mundaı kezde ortalyqpen baılanys úzilip, turǵylyqty halyq aralda qalǵan adamdardaı kúı keshedi. Aıtyla-aıtyla jaýyr bolǵan bul másele sheshimin tapsa, osy mańdaǵy búkil el qýanar edi, — dedi M.Sabyrǵalıev.
Kómekshi aýylynyń taǵy bir turǵyny Aızada Ýlıanova osyǵan baılanysty óz pikirin qosty.
— Muny Qaraózen, Kókterek jáne Jańajol aýyldyq okrýgi turǵyndarynyń janaıqaıy dep túsiný kerek. Basshylar bilgenimen, eshqandaı qozǵalys joq. Aýylda turǵan soń, kúnkórisimiz mal ekendigi belgili. Kóktem, kúz aılarynda jol qatynasy bolmaǵanda, mal tapsyrý bylaı tursyn, aýrý-syrqaýdy jetkizý, azyq-túligimizdi ákelý qıynǵa aınalady. Tipti qaıtqan adamdy jerleý úshin «VAZ», «ÝAZ» kólikteri júrmeı, traktormen tasymaldaǵan kezder bastan ótti. Osy ýájimizdi tıisti oryndar estip, seń qozǵalsa eken, — dedi A.Ýlıanova.
Shekaralyq aýyldar shet qalmasyn
Batys Qazaqstan oblysynda Reseımen shekaralas ornalasqan aýdannyń biri Jánibek ekendigi málim.
Respýblıkalyq mańyzy bar Chapaev-Jalpaqtal-Kaztalov-Jánibek-RF shekarasy jolynyń Jánibek aýdany aýmaǵyndaǵy jalpy uzyndyǵy — 95,8 shaqyrym.
Aýdan ákimi Tımýr Shınııazovtyń aıtýynsha, ótken jyldan beri atalǵan joldyń 158-165 km bóligine kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilýde. Bıyl salynyp bitken kezde bul jol túgeldeı asfalt jabyndy bolmaqshy.
Aýdandyq mańyzy bar avtomobıl joly 260 km bolsa, sonyń 94 shaqyrymyna nemese 36,1 paıyzyna asfalt tóselgen. 44 shaqyrymyna (16,9 paıyz) qum-qıyrshyq tas qospasy salynsa, 122 shaqyrymy (46,9 paıyz) — topyraq jol.
Ótken jyldary Qamysty, Aqoba, Taý, Borsy aýyldaryna kirme joldarda, sondaı-aq Jánibek-Talov-Saryózen baǵytynda kúrdeli jóndeý jumystary atqaryldy.
— Bıyl Borsy-Talov aýyldarynyń arasyndaǵy Jánibek-Talov-Saryózen avtojolynyń 92-128 km bóligi 4 mlrd 743 mln teńgege kúrdeli jóndelmekshi. Oǵan qosa osy joldyń 70-92 km bóligine jobalyq-smetalyq qujattama jasalýda, — deıdi T.Shınııazov.
Kúni búgin Jánibek aýdanynda Reseımen shekaralas ornalasqan aýyldardan Talov pen Jaqsybaı ǵana qatqyl tabandy jolsyz qalyp otyr. Jaqsybaıda 940, Talovta 754 adam turady.
Jol salasynyń ardageri Qazbek Meńeevtiń oıynsha, oblysta 6 myńnan astam shaqyrym jol bolsa, 200-den astam eldi meken bar. Sonyń bárine bir-eki jylda jol jetkizý múmkin emes. Óıtkeni munyń barlyǵy qarjyǵa kelip tireledi.
Sondyqtan respýblıkalyq joldar salynǵan ýaqytta soǵan jalǵasatyn jergilikti joldar da umyt qalmaı, jumys keshendi atqarylýy kerek. Sol aýyldardaǵy mektep, aýrýhana sııaqty áleýmettik nysandar qosa salynsa, quba-qup.
Mysaly, Oral qalasynan eń shalǵaı ornalasqan Bókeı ordasy aýdany ortalyǵy Saıqynǵa jol jetkenimen, ar jaǵyndaǵy Shońaı sııaqty shekaralyq eldi mekenge tartylmasa, turǵyndar báribir qıyndyq kóredi ǵoı. Jánibek, basqa aýdandar jóninde de sony aıtýǵa bolady.
— Chapaev-Jańaqala-Saıqyn jolyna respýblıkalyq mártebe berse, qarjyny kóbirek bólýge múmkindik týar ma edi. Ekinshiden, joldy kútip ustaýǵa basa mán berilýi kerek. Jol salynǵannan keıin 6-7 jylda kúrdeli, 2-3 jylda ortasha jóndeýden ótkizilýi tıis. Sol sekildi joldardy sanatyna qaraı kútip ustaýǵa normaǵa sáıkes qarjy bólinýi qajet. Bizde bul talaptar saqtala bermeıdi. Taǵy bir aıtar jaıt, jobalyq-smetalyq qujattamalar úsh jylǵa eseptelip jasalǵan kezde keıin qurylys materıaldary qymbattap ketedi de, merdigerlerge qıynǵa tıedi. Osy jaǵyn da eskerý kerek. Oblysta joldy sapaly sala alatyn merdigerler bar. Buǵan mysal retinde Oral-Tasqala jolyn keltirýge bolady. Tehnıkalyq jáne avtorlyq qadaǵalaý mekemeleriniń mamandary da óz jumysyn talapqa saı atqarǵany jón, — dedi Q.Meńeev.
Batys Qazaqstan oblysynda alys eldi mekenderge jol salý máselesine oraı mamandar men turǵyndar pikirin keltirdik.
Budan týyndaıtyn túıin, jol sapasyna tapsyrys berýshiler de, merdigerler de, sondaı-aq baqylaýshy mekemeler de jaýapty bolýy tıis.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstanda joldar qalaı salynyp jatqanyn jazǵan bolatynbyz.
Sondaı-aq Batys Qazaqstanda jol qurylysy nege kesheýildep otyrǵany málim boldy.