Batys Qazaqstanda mal urlyǵy jıilep ketti: sebep pen saldar
Batys Qazaqstan óńirinde mal qarasy qalyń. Qolda bar derekterge sáıkes tórt túlikti qosa eseptegende 3 mln jýyqtaıdy. Biraq, oblysta mal urlyǵy da kóbeıip ketken. Buǵan ne sebep? Qylmystyń ashylý deńgeıi qalaı? Qandaı tosqaýyl qoıylmaq? Kazinform tilshisi osy saýaldardyń jaýabyn izdep kórdi.
Maldyń kóbi jaıylymnan urlanady
BQO polıtsııa departamentiniń bastyǵy, polıtsııa polkovnıgi Arman Orazalıevtiń málim etkenindeı, jyl basynan beri oblys boıynsha 124 mal urlyǵy tirkeldi, bul – ótken jylǵy osy kezeńdegiden (108) 14,8 paıyzǵa kóp. Sonyń 93-i erkin jaıylymnan urlanyp, onyń ishinde 79 urlyq ashylǵan (ótken jyly – 68, ıaǵnı 16,1 paıyzǵa artyq).
Departamentten túsken málimetke qaraǵanda, shalǵaıda ornalasqan Bókeı ordasy aýdanynda 11 mal urlyǵy tirkelgen, bul – ótken jylǵydan (4) 2,8 esege artyq. Malyn qaraýsyz jibergen 117 adamǵa 648,6 myń teńge aıyppul salynyp, 581,3 myńy óndirilgen. Sondaı-aq zańsyz mal men et ónimderin tasymaldaýdyń 19 deregi (5, +3,8 ese) anyqtaldy. Sol sekildi Syrym aýdanynda 25 mal urlyǵy (15, +66 paıyz) tirkeldi. Aqjaıyq aýdanynda da mal urlyǵy (22) jıi tirkeledi. Munda zańsyz mal men et tasymaldaý (35) 94,4 paıyzǵa kóbeıgen.
BQO polıtsııa departamenti krımınaldyq polıtsııa basqarmasynyń bastyǵy, polıtsııa podpolkovnıgi Sultan Shaldarbekovtiń naqtylaýynsha, oblysta bıyl tirkelgen mal urlyǵynyń 25-i 2021 jáne 2022 jyldary anyqtalyp, qozǵalǵan qylmystyq isterge jatady. Aýyr mal urlyǵynyń ashylýy – 77,1 paıyz (ótken jyly osy merzimde – 79,2 paıyz), bul kórsetkish budan da joǵary bolýy tıis, óıtkeni áli óndirisi aıaqtalmaǵan ister bar.
Alaıda, urlyqtyń kesirinen shyǵynǵa ushyraǵan turǵyndar tarapynan polıtseıler jumysyna qatysty syn da aıtylady. Máselen, oblys ortalyǵynan eń shalǵaıda ornalasqan Bókeı ordasy aýdany Saıqyn aýylynda turatyn Almabek Qazıhanov polıtsııa qyzmetkerleriniń mal urlyǵy boıynsha tıisinshe jumystanbaı otyrǵanyn aıtady.
«Ótken jyldyń sońyna qaraı osy aýylda turatyn Nurlybek Shynǵalıevten 16, menen 2 jáne kórshiles Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdany Súıindik aýylynan Narıman ıÝshakovtan 29 jylqy qoldy boldy. Tipti, Narıman Oral qalasynan uryny taýyp, ustap berse de, is ornynan qozǵalǵan joq. Qazirgi tańda senbegendikten, aryz jazbaı otyrǵan adamdar da bar», - deıdi ol.
Al, polıtsııa departamentiniń derekterine sáıkes bıyl jedel izdestirý is-sharalary barysynda oblys boıynsha barlyǵy 81 qylmystyq is ashylyp aıaqtalsa, sonyń 54-i aýyr sanatqa jatady. Buryn jasalǵan 23 mal urlyǵy ashylsa, sonyń 17-si ótken jyldary bolǵan. 67 barymtashy ustaldy. 57 qylmysqa barǵan 10 uıymdasqan toptyń joly kesildi. Aıtalyq, 4 adamnan turatyn qylmystyq toptyń birneshe aýdanda mal urlaǵany belgili boldy. Qabyldanǵan sharalardyń nátıjesinde 165 mal nemese 37 paıyzy ıelerine qaıtaryldy. Polıtseılerdiń aıtýynsha, mundaı qylmysty ashýdyń ózindik kúrdeliligi bar.
«Iá, ol derekterdi (turǵyndar shaǵymy – avt.) bilemin, bári de tirkelgen. Tıisti sharalar qabyldanyp jatyr. Bókeı ordasy aýdany boıynsha mal urlyǵyna baılanysty 10 jergilikti turǵyn qolǵa tústi. 68 mal tabylyp, ıelerine qaıtaryldy. Qazirgi kezde ashylmaǵan tórt mal urlyǵy qalyp otyrsa, sonyń ekeýi ótken jyldyń úlesine tıedi. Bul baǵyttaǵy jumystar jalǵasyn tabady.
Mundaı qylmysty ashýdyń kúrdeliligi mynada, malyn joǵaltqandar polıtsııaǵa kesh júginedi, on kúnnen bir jylǵa deıin sozylady. Tipti, bir jyldan soń aryz jazǵan adam da bar. Sonyń saldarynan maldy tabý qıynǵa túsedi. Mysaly, Terekti aýdanynda jábirlenýshi 15 iri qarasynyń erkin jaıylymnan joǵalǵany jóninde eki apta ótkennen keıin shaǵym túsirgen. 8 polıtsııa qyzmetkeri 3 avtokólikpen úsh táýlik boıy izdep, maldy taýyp, ıesine qaıtardy. Bul, birinshiden, tártip saqshylarynyń ýaqytyn alady, ekinshiden oǵan ketetin shyǵyn da az emes. Jyl basynan beri osyndaı 95 derek mal urlyǵy bolmaýyna baılanysty qylmystyq is esebinen alynyp tastaldy, biraq bári boıynsha izdeý jumystary júrgizildi. Bul jerde basty sebep – mal ıeleriniń óz menshigine nemquraıly qaraýy. Jergilikti atqarýshy organdar kóktemnen bastap jaıylymǵa shyqqan kezde ortalyqtandyrylǵan mal baǵymyn uıymdastyrýy kerek. Alaıda bul barlyq jerde birdeı qolǵa alynbaıdy. Jańaqala, Bókeı ordasy aýdandarynda osyndaı problema bar. Eń basty sebep – maldyń qaraýsyz qalýy. Urlyqtyń 78,8 paıyzy erkin jaıylymnan jasalýy osyny kórsetedi», - deıdi S. Shaldarbekov.
Keıde urlanǵan maldyń eti ustalady. Osy rette taǵy bir máseleniń sheti shyǵyp otyr, qylmyskerlerdiń jalǵan qujatpen júretini anyqtalǵan.
«Bıyl zańsyz mal men et ónimderin tasymaldaýǵa qatysty 305 derek (2022 jyly osy kezeńde – 255, 19,6 paıyzǵa kóp) anyqtalyp, 149 aıypty adam (98, +52,0 paıyz) QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksiniń 406-babyna sáıkes ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy. Birlesken algorıtmge sáıkes patrýldik polıtsııa ekıpajdary oblys joldarynda maldyń qaraýsyz júrgen 175 deregin tirkedi. Bir dálel keltireıin, 3 qyrkúıek kúni túnde Atyraý - Oral tas jolynda 5 iri qara tıegen «GAZel» avtokóligi toqtatyldy. Tekseris nátıjesinde maldyń erkin jaıylymnan urlanǵany belgili boldy. Tasymaldanǵan mal veterınarlyq anyqtamaǵa sáıkes kelmegen. Osy oraıda aıtarym, veterınarlyq anyqtamalardy berý tártibin retke keltirgen jón», - dedi A. Orazalıev.
Aıta ketsek, bıylǵy toǵyz aıda oblys boıynsha barlyǵy 29 916 veterınarııalyq anyqtama berilgen. BQO veterınarııa basqarmasynyń basshysy Serik Nurmaǵanbetovtiń sózine qaraǵanda, jaýapty maman veterınarııalyq anyqtama berý kezinde «Veterınarııalyq qujattardy berý qaǵıdalarynda» belgilengen qyzmet kórsetýge qoıylatyn negizgi talaptardy basshylyqqa alady.
«6 qazan kúni quqyq buzýshylyqtyń aldyn alý jónindegi oblystyq vedomstvoaralyq komıssııa otyrysynda BQO polıtsııa departamentiniń ókilderi «Mal dáriger mamandar veterınarııalyq anyqtamany maldy qaramaı, úıden otyryp beredi» degen syn aıtqanymen, olardyń zań buzǵany týraly naqty derekterdi atap kórsetpedi. Otyrysta aıtylǵan jaǵdaıǵa baılanysty BQO veterınarııa basqarmasy veterınarııalyq stantsııalar basshylary men veterınarııalyq pýnktterdiń meńgerýshilerimen, jaýapty mamandarmen jınalys ótkizip, «veterınarııalyq qujattardy berý qaǵıdalarynda» belgilengen negizgi talaptardyń qatań saqtalýy týraly qaıtalap túsindirýdi kózdep otyr. Oǵan qosa, 9 qazannan bastap basqarmanyń bólim basshysy men mamandarynan quralǵan jumys toby baǵynysty veterınarııalyq stantsııalarǵa baryp, qyzmettik qadaǵalaý is-sharalaryn, sonyń ishinde veterınarııalyq anyqtama berý zańdylyǵynyń saqtalýyn tekseredi. Jumys tobynyń qyzmet nátıjesi negizinde zańbuzýshylyqtar anyqtalǵan jaǵdaıda kináli jaýapty tulǵalardyń tártiptik jaýapkershiligi qarastyrylady», - deıdi.
Al, Syrym aýdanynyń ákimi Jumageldi Batyrnııazovtyń oıynsha, mal urlyǵynyń jıiligine tórt túliktiń qaraýsyz qalýy sebep bolyp otyr.
«Osy olqylyqty joıý úshin 12 aýyldyq okrýgte 16 baǵytqa baqtashy shyǵaryldy. Iesiz nemese baǵýsyz júretin mal úshin 11 ýaqytsha qamaý orny ashyldy. Malyn baqpaǵandardy anyqtaý maqsatynda aýdan ákimdigi, aýdandyq polıtsııa bólimi jáne veterınarııalyq stansa mamandary birlesip, júıeli túrde reıd sharalaryn júrgizedi. Sonyń nátıjesinde jyl basynan beri QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksiniń 408-babyna sáıkes 153 mal ıesine 1 mln 97 myń teńge kóleminde aıyppul salynyp, sonyń 803 myń 850 teńgesi óndirildi. Osy baǵyttaǵy jumystar jalǵasyn tabady», - dedi ol.
Alda soǵym ýaqyty kele jatqany belgili. Demek, mal urlyǵy kóbeıedi degen sóz.
«Ókinishke qaraı, mal urlyǵy osy kezeńde kóbeıedi. Munyń aldyn alý baǵytynda departament basshylyǵy tarapynan barlyq aýdannyń polıtsııa bólimi bastyqtaryna tıisti nusqaý berildi. Respýblıkalyq mańyzy bar joldar boıynda patrýldik polıtsııa batalonynyń qyzmetkerleri kúsheıtilgen rejımge kóshedi, bylaısha aıtqanda avtokólik júrgizýshileriniń maldy qaıdan alyp kele jatqany muqııat tekseriledi. Oǵan qosa, jergilikti jerlerde reıdtik sharalar júrgizile bastady», - deıdi S. Shaldarbekov.
BQO polıtsııa departamentiniń bastyǵy, polıtsııa polkovnıgi Arman Orazalıevtiń sózine qaraǵanda, mal urlyǵynyń aldyn alý maqsatynda da jumystar júrgiziledi. Mysaly, oblys boıynsha mal soıatyn 35 oryn men alań belgilenip, olardyń barlyǵyna beınebaqylaý kameralaryn ornatý qarastyrylyp jatyr. Alaıda jergilikti atqarý organdary birqatar máseleni sheshpeı otyr. Aıtalyq, Jańaqala, Báıterek, Bórli, Bókeı ordasy, Kaztalov, Syrym, Tasqala, Terekti aýdandarynda beınekamera ornatylmaǵan. Polıtsııa mal soıý oryndarynyń qojaıyndarymen sóıleskenimen, 26 núkte boıynsha nátıje bolmaı tur.
Al, Syrym aýdany Jympıty aýylynyń turǵyny, «Baýbek» sharýa qojalyǵynyń jetekshisi Syrym Rysqalıevtiń oıynsha, kóp nárse aýyl adamdarynyń uıymshyldyǵyna baılanysty.
«Sharýa qojalyǵym Sholaqańqaty aýyldyq okrýgi Segizúı eldi mekeninde. Qojalyǵymdy tańerteń jáne keshke tekserip turamyn. Sol kishkentaı aýylda eki iri qara joǵalyp ketti. Aýyl ákimi, ýchaskelik polıtsııa ınspektory bar, bárimiz birlesip izdestirip jatyrmyz. Aýyl mańyna kim kelse de, «jaı júr me?» dep suraımyz. Jaz kezinde jol kóp, ury bolsa, ustatpaı ketýi múmkin. Alda qys kele jatyr. Kezekshilik qoıyp, basqalaı da amaldaryn jasap júrmiz. Eń bastysy, birlesip qam jasaý kerek dep oılaımyn», - dedi S. Rysqalıev.
Oraı kelgende aıta ketsek, QR UQK Shekara qyzmeti BQO boıynsha departamenti bastyǵynyń orynbasary Sýhrab Mýsaev shekara mańynda maldy baqylaýsyz jiberý ózekti máselege aınalyp otyrǵanyn jetkizdi.
«Bul kóbinese memlekettik shekara rejımin buzýǵa ákelip soǵady. Ózara is-qımyl jasaıtyn memlekettik organdardyń qatysýymen shekara mańyndaǵy eldi mekender turǵyndary jáne sharýa qojalyqtarynyń basshylaryna únemi túsindirý jumystary júrgiziledi. Alaıda tájirıbe kórsetkenindeı, qabyldanyp otyrǵan sharalar, ókinishke qaraı oń nátıje bermeıdi. Óıtkeni, shekara arqyly maldyń ótýi toqtamaı tur. Oblysta Reseımen shektesetin jeti aýdan bar. Tek bıyldyń ózinde maldyń ótip ketýine baılanysty 57 derek tirkelgen. Sonyń ishinde Báıterek aýdanynda 3, Tasqalada 6, Kaztalovta 8, eń kóbi Jánibekte 25, Bókeı ordasynda 5 derek anyqtaldy. Jýyrda Jánibek aýdany Tegisshil aýyly mańynda qystaqta turatyn malshy joǵalǵan maldy izdeımin dep shekara asyp ketip, reseılik shekarashylarǵa ustalǵan. Onyń ústinen qylmystyq is qozǵaldy. Mundaı qıyndyqqa tap bolmas úshin mal ıeleri shekarashylarǵa habar berýi kerek. Biz shekara qyzmeti ókilderimen habarlasyp, hat almasyp, maldy keri qaıtarýǵa kúsh salamyz», - dedi ol.
Qaraýsyz maldyń avtokólikterge soǵylýy da azaımaı otyr. Bıylǵy segiz aıda 84 jol-kólik oqıǵasy tirkeldi. Sonyń 29-ynda ǵana mal ıeleri anyqtaldy. Jalpy, QR Ákimshilik quqyqbuzýshylyq kodeksiniń 408-babyna (aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn jaıý qaǵıdalaryn buzý) sáıkes bıyl 2 562 mal ıesi (2022 jyly – 1 899) ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy.
«Óńirdegi aýyldyq okrýgterde baǵýsyz júrgen maldy qamaý úshin 119 aıyppul turaǵy belgilengen. Mundaı turaqqa 1 957 mal (1430 – iri qara, 484 – jylqy, 43 – qoı-eshki) qamalǵanymen, kúni búgin osy aıyppul oryndary jetispeıdi. Ásirese, mal jıi qoldy bolatyn Jańaqala, Jánibek, Kaztalov aýdandarynda tek bir-birden ǵana, Bókeı ordasynda 7 mal qamaý orny bar. Onyń ústine, mal turaqtary tolyq jabdyqtalmaǵan, ıaǵnı kúzetilmeıdi, jaryǵy joq, ýaqytsha ustaýǵa azyq-jem bólinbeıdi», - dedi A. Orazalıev.
Bul rette ákimderdiń de aıtary bar.
«Aýyldyq okrýg ákimderi men ýchaskelik polıtsııa ınspektorlarynyń qatysýymen aqparattyq-túsindirý jumystary júrgizilip keledi. Sonyń ishinde mal baǵymyn uıymdastyrý, jaryq shaǵylystyrǵysh lentany mindetti túrde taǵý qajettigi aıtyldy. Aýdan boıynsha jyl basynan beri 815 jylqy chıpteldi. Qazirgi ýaqytta jol-kólik oqıǵalarynyń aldyn alý baǵytynda arnaıy is-sharalar jospary bekitilip, keshki jáne túngi ýaqytta birlesken reıdter uıymdastyrylyp júr», - dedi J. Batyrnııazov.
Sonymen, mal urlyǵy boıynsha taraptardyń pikiri ortaǵa salyndy. Baıqaýymyzsha, bul máselede áli de sheshilmegen túıinder bar.
