Batys Qazaqstanda kıikterdiń kóbeıýi sharýa qojalyqtaryn alańdatyp otyr

ORAL. KAZINFORM – Batys Qazaqstan oblysynda kıikterdiń kóbeıýi fermerlerdi qatty alańdatyp otyr. Birneshe jyl boıy sheshilmeı kele jatqan kúrdeli másele boıynsha Kazinform tilshisi taraptar pikirin tyńdap kórdi.

Kıikter negizinen oblystyń Jánibek, Kaztalov aýdany aýmaǵynda tóldeıdi.

Jánibek aýdanynyń ákimi Tımýr Shınııazovtyń málim etkenindeı, kıik sany óte tez kóbeıýde.

«Ótken jyly 229 myń bas kıikti atý, koral tásilimen aýlaýǵa ruqsat berildi. Alaıda nebári oryndalǵany – 26 myń ǵana. Uqsata alǵan joqpyz, sebebi daıyn emespiz, ýaqytqa syımadyq, aýlaýdy bilmeımiz jáne kıikti soıatyn, etin óńdeıtin et kombınattary joq. Memleket basshysy bıyl kıikti atýǵa bolmaıdy dep aıtty, endi ázirge solaı bolady. Biraq kıik sanyn aýlaý arqyly bolsa da retteýimiz kerek. Endi kıikti jyl saıyn mıllıondap azaıtyp turýǵa týra keledi. Kemitken kúnde ony tıimdi paıdalanýymyz qajet. Kıik ónimderin (et, teri, derıvat) óńdeıtin, eksportqa shyǵaratyn iri ınvestor shaqyrýymyz kerek. Sharýalar ótemaqy tóleý máselesin de kóterip otyr. Túptep kelgende, kıik basy rettelmese, birinshi, mal sharýashylyǵynan aıyrylyp qalamyz», - dedi T.Shınııazov.

Jánibek Reseımen shektesetin shekaralyq aýdan bolǵandyqtan, ondaǵy eldi mekenderdi saqtaý asa mańyzdy ekendigi túsinikti.

Egin sharýashylyǵymen aınalysatyn kásipker, «Aýyl» partııasy Jánibek aýdandyq fılıalynyń tóraǵasy Baýyrjan Sabanov ótken jyly sýdan shóbin kıikter otap ketkendikten, 18 mln teńge zııanǵa qalǵanyn aıtady.

«Qamysty aýyldyq okrýgi aýmaǵynda bıyl 220 gektar jerge ekpe shóp ekpekshimiz. Tiken symmen aınala qorshadyq, kanal qazyp qoıdyq. Báribir kıik kirip ketip jatyr. Qazirgi kezde «Ohotzooprom» mekemesinen kómek suraýdamyz. 70 gektar sýarmaly jerdi sýaryp kóremiz be degen maqsatta lızıngke tehnıkalar aldyq. Biraq eńbegimiz esh kete me dep oılaımyz. Kıiktiń sanyn azaıtýdan basqa jol joq. Bul máseleni Prezıdentke jetkizemiz be dep otyrmyz», dedi B.Sabanov.

Reseımen shekarada, oblys ortalyǵynan shalǵaıda ornalasqan Bókeı ordasy aýdany Bórli aýylynda turatyn «Sısenǵalıev R.A.» sharýa qojalyǵynyń basshysy Isataı Sısenǵalıev kıik sanyn 300, ári ketkende 500 myńnan asyrmaý kerektigin tilge tıek etti.

«Buryn Bókeı ordasynyń jeri qandaı qunarly edi, qazir qandaı? Ábden qulazyp, jerge durys shóp shyqpaıtyn boldy. Óıtkeni kıik 100 myńdap, 200 myńdap ótken kezde bárin tapap, otap ketedi. Ekpe shóp egetin qojalyqtarǵa tipti obal. Symmen qorshasa da, kıik buzyp ótip ketedi. Keńes dáýirinde kıik malmen birge jaıylatyn edi, kóp shyǵyn kelmeıtin edi degen pikir aıtylady. Ol kezeńde Oral popýlıatsııasy 110-140 myńnan asqan joq. Al ótken jyly tólimen qosqanda, 3 mln, bıyl 5 mln-ǵa jetedi dep jobalap otyrmyz. Oǵan qosa kıikter Reseı Federatsııasynyń kórshiles Saratov, Volgograd oblystarynyń jerine de kirip ketip, ondaǵy egistikterdi otap jatyr. Kıik – óte júırik janýar, 40-50 shaqyrym jerden sý iship kelip, jóńkilip júre beredi. Ótken jyldary Batys Qazaqstan oblysynyń Báıterek, Tasqala aýdandaryna deıin jetip, egistik jerlerge zalalyn tıgizdi. Sonda biraz shý shyǵyp, másele qozǵaldy. Al mal sharýashylyǵymen aınalysatyn bizdiń muńymyzdy kim túsinedi? Qoryta aıtqanda, kıiktiń zalaly Bókeı ordasy, Jánibek, Kaztalov jáne Jańaqala aýdandaryna tıip jatyr», deıdi I.Sısenǵalıev.

Sharýanyń ýájine zer salsaq, qazirgi kezde Reseıde júrgen kıikter sanaqqa kirmeýi múmkin. Olar keıin oblysqa qaıtyp keledi. Sonymen qatar kıik sanaǵy jyl saıyn kóktemde áýeden júrgiziledi. Oǵan tól sany kirmeıdi. Sonda tólin qosqanda, jyl saıyn eki ese artady.

BQO orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesin qorǵaý aýmaqtyq ınspektsııasynyń basshysy Nurlan Rahymjanovtyń málimetine qaraǵanda, óńirde 2010 jyly 39 myń bas kıik bolsa, bir jyldan keıin 17,7 myńǵa deıin kemip ketti. Sodan keıin janýardy qorǵaý sharalary qolǵa alynyp, sonyń nátıjesinde 2021 jyly – 545 myń, 2022 jyly – 801 myń, ótken jyly 1 mln 130 myń basqa jetti. Bul – sol jylǵy tólin qospaǵanda.

«Bıyl da kıikti áýeden kóktemgi sanaq jumystary júrgizilýde. 25 mamyrǵa qaraı naqty málimet berilip qalar. Taǵy bir másele, kıikterdiń ólekselerin joıý baǵytynda oblys ákiminiń orynbasary bekitken is-qımyl shemasy bar. Ólekselerdi joıý jumystaryn «Ohotzooprom» mekemesiniń ınspektorlary, maldárigerlik mamandar jáne jergilikti atqarýshy organdar ókilderi birigip atqarýy kerek. Bul tek qana bir «Ohotzoopromnyń» mindeti emes. Oǵan qosa, tóldeýden keıin «Ohotzooprom» jáne «Bókeıorda» tabıǵı rezervatynyń ınspektorlary sharýa qojalyqtaryna shabyndyq, egistik jerlerge kirip ketken kıikterdi aıdasýǵa kómektesip turady», deıdi N.Rahymjanov.

Sharýalar kıik ólekselerin jınaýǵa daıyn ekendikterin jetkizdi. Tipti bir aı boıy ekologııalyq aılyq jarııalap, ár jerde shashylyp jatqan kıik óleksesin jınasa da, artyq emes. Bul túrli aýrý taramaýy úshin de qajet.

«Ohotzooprom» ÓB» RMQK Batys Qazaqstan óńirlik fılıalynyń dırektory Arman Qojahmetov kıiktiń kóbeıip ketýine baılanysty sharýa qojalyqtaryna qoldan kelgenshe járdemdesip jatqanyn aıtty.

Kıik máselesi Jánibek aýdanynda kórshiles Bókeı ordasy, Kaztalov, Jańaqala aýdandary sharýa qojalyqtary ókilderiniń qatysýymen ótken arnaıy jıynda talqylandy. Onda kıiktiń sany boıynsha naqty esebin usyný, ony rezervat jerinde ustaý máselesin sheshýdi qarastyrý, oblys boıynsha qor ashyp, kıik sanyn retteýden túsken qarajatty soǵan aýdarý, jınalǵan múıizdi Almatyda emes, Oral qalasynda saqtaý jaıy ortaǵa salyndy. Sol sekildi derıvattardy óńdeý jáne kıik sanaǵyna sharýa qojalyqtary ókilderin engizý, halyqqa kıikti atýǵa ruqsat etý máselesin oılastyrý, Bókeı ordasy aýdany Muratsaı aýylynda ólgen kıikterdi kómý barysynda talaptardyń saqtalmaý jaıyn zerdeleý nazardan tys qalǵan joq. Osy rette kıik popýlıatsııasy arealyndaǵy jerlerde jumystardy veterınarlyq-sanıtarlyq talaptarǵa saı atqarý, aqbókenderde anyqtalǵan aýrýlar boıynsha profılaktıkalyq sharalar júrgizýge yqpal etý kerektigine ekpin túsirildi.

«Jıynda oblys sharýalarynyń usynys-pikirlerin tyńdadyq. Qazirgi kezde naqty dálelder jınastyrylýda. Osy másele boıynsha sharýa qojalyqtarynyń ókilderimen birge oblys ákimine kirip, aqyldaspaqshymyz», dedi BQO máslıhatynyń tóraǵasy Murat Muqaev.

Mine, kıik máselesi Batys Qazaqstan oblysynda bıyl da kún tártibinen túspeı tur. Ony sheshý aldaǵy kúnderdiń enshisinde dep úmittenemiz.

Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstan oblysynda 1 myńnan astam kıik qyrylyp qalǵanyn jazǵan bolatynbyz.