Batys Qazaqstanda karerler zańdy paıdalanylyp otyr ma
ORAL. KAZINFORM — Batys Qazaqstan oblysynda memlekettik orman qory jerlerinen karer qazyp, paıdaly qazbalar alý ekologtar men turǵyndar qarsylyǵyna ushyrap, jıi alańdaýshylyq týǵyzyp keledi. Kazinform tilshisi mamandarǵa jolyǵyp, osy kúrdeli máseleni zerdelep kórdi.
Terekti aýdanyndaǵy karer zańdy ma?
Zańger, BQO qoǵamdyq keńesiniń múshesi Baýyrjan Ahmetjannyń Facebook áleýmettik jelisinde málim etkenindeı, oǵan Terekti aýdany Shaǵan aýyldyq okrýgi aýmaǵynda býldozerler jer qazyp, topyraq alyp jatqany jóninde aqparat túsken.
BQO geoaqparat portalynan anyqtalǵandaı, «AtyraýSpetsTransServıs» JShS Terekti aýdanynda Shaǵan jáne Aqsýat aýyldyq okrýgterinde eki jerden ýchaske alyp, karer qazǵan.
— Alynǵan topyraq Shacman jáne «KamAZ» aýyr júk kólikterimen tasylyp, Terekti aýdany Postepnyı aýyly mańyndaǵy jol qurylysyna paıdalanylýda. Respýblıkalyq mańyzy bar Podstepnyı-Terekti-RF shekarasy avtojolyn (0-144 km) rekonstrýktsııalaý júrgizilýde. Atalmysh trassany jóndeý tórt bólikke bólingen, — deıdi B.Ahmetjan.
Onyń aıtýynsha, «QazAvtoJol» UK» AQ qazirgi ýaqytta eki merdigermen kelisim-shart jasaǵan. Onyń biri — «Kazkomservıs» JShS — 0-36 km, kelisim-shart quny — 31 mlrd 532 mln 650,542 myń teńge.
Ekinshisi — «DSK Prıorıtet» JShS atalmysh joldyń 108-144 km aralyǵyn salýda. Kelisim-shart quny — 15 mlrd 735 mln 378,638 myń teńge.
Qalǵan eki ýchaskeni BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasy ózine alyp, ony «QPO b. v.» kompanııasy arqyly qarjylandyrǵan. Joldyń 36-72 km bóligi — «Adal arna» JShS, 72-108 km — «DSK Prıorıtet» JShS enshisinde. Alaıda bul ýchaskelerdiń kelisim-shart quny belgisiz.
— Biz karerdiń kólemin eseptep, topyraq úlgisin aldyq. Endi sony synamadan ótkizip, baqylaý jasamaqpyz, - deıdi BQO qoǵamdyq keńesiniń múshesi.
BQO boıynsha ekologııa departamentiniń basshysy Murat Ermekqalıevtiń naqtylaýynsha, «AtyraýSpetsTransServıs» JShS 2023 jyldyń jeltoqsan aıynda Podstepnyı-Terekti-RF shekarasy avtomobıl jolyn rekonstrýktsııalaý úshin «Podstepnyı ken ornynyń sazyn ıgerý» jobasy boıynsha qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý qorytyndysyn aldy.
Jobaǵa yqtımal áserler týraly usynylǵan esepti ekologııa departamenti kózdelgen qyzmetti iske asyrýǵa jiberdi. Osydan keıin «AtyraýSpetsTransServıs» JShS BQO ákimdiginiń tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasynan ekologııalyq ruqsat aldy.
Topyraq alynbasa, jol salynbaıdy
Bul jerde máseleniń ekinshi ushy bar. Topyraq, qum-qıyrshyq tas qospasynsyz jol salynbaıtyny belgili.
Osy oraıda «QazAvtoJol» UK» AQ BQO fılıalynyń dırektory Asylbek Mardan respýblıkalyq mańyzy bar Podstepnyı-Terekti-RF shekarasy avtojolyna qatysty túsinik berdi.
Onyń sózinshe, atalmysh avtojoldyń 0-36 km ýchaskesi boıynsha 2022 jyly konkýrstyq rásim nátıjesinde bas merdiger retinde «Kazkomservıs» JShS bekitilgen. Atalmysh joba «KaragandaKazdorproekt» JShS-men daıyndalyp, 2021 jyldyń maýsymynda memlekettik saraptamadan ótkizilgen.
QazAvtoJol BQO fılıalynyń málimeti boıynsha 2022 jyly qurylys-montaj jumystarynyń quny 21,9 mlrd teńge boldy. Alaıda sol jyldyń basynda álemde jáne sonyń saldarynan Qazaqstanda qurylys jáne janar-jaǵar maı materıaldarynyń quny ósip ketti.
Bul jol qurylysynyń qymbattaýyna soqtyrdy. 2024 jyly joba qaıtadan memlekettik saraptamadan ótkizilip, qurylys-montaj jumystarynyń baǵasy 31,5 mlrd teńgege deıin jetti.
Atalǵan jobaǵa sáıkes burynnan bar 22 shaqyrym joldy rekonstrýktsııalaýmen qatar Podstepnyı aýyly men áýejaıǵa soqpaı ótetin uzyndyǵy 15,2 km jańa jol ýchaskesin salý kózdeldi. Budan bólek, 14 km joldy ortasha jóndeý qarastyryldy.
Sonymen qatar 3 jol ótkeli bar eki jol aıryǵyn salý jóninde sheshim qabyldandy. Bul oblys ortalyqtary Oral, Aqtóbe, Atyraý qalalary men Reseıge qaraı kólik quraldarynyń kedergisiz jáne qaýipsiz ótýine múmkindik beredi.
Oǵan qosa jańadan bir kópir, sý ótkizetin 39 qubyr salý josparlandy.
— Uzyndyǵy 15,2 km jańa jol ýchaskesin salý úshin 1,2 mln tekshe metr topyraq kerek. Topyraqty tasý men óńdeý edáýir ýaqyt alady ári qosymsha materıaldyq-tehnıkalyq shyǵyn ekendigi belgili. Atalmysh joldyń 108-144 km bóligi (bas merdigeri — «DSK Prıorıtet» JShS) — 34,1 km, bul «Kazkomservıs» alǵan ýchaskeden 3 kılometrge kem. Munda qurylys-montaj jumystarynyń bastapqy quny 15,7 mlrd teńge. Oǵan qosa 1 jol ótkeli bar jol aıryǵyn, 1 kópir jáne sý ótkizetin 42 qubyr salý josparlandy. Naqtylanǵannan keıin baǵasy 19,5 mlrd teńge boldy, — deıdi A.Mardan.
Onyń tilge tıek etkenindeı, «Kazkomservıs» JShS joba boıynsha Terekti aýdanyndaǵy 3 topyraq karerin paıdalanýdy kózdegen.
Alaıda jobany júzege asyrý barysynda № 3 karer ornalasqan aýmaqtaǵy jer ıesi ýchaskeni merdigerge paıdalanýǵa berýden bas tartqan.
Sondyqtan balama jol izdeýge májbúr bolǵan merdigerge basqa ýchaske berilgen.
— Áleýmettik jelide jarııalanǵan beınejazbaǵa sáıkes № 3 karerden topyraq synamasy alynǵan. «AtyraýSpetsTransServıs» kompanııasy aýdany 11,95 ga jer ýchaskesin ýaqytsha qysqa merzimge paıdalanýǵa ruqsat alǵan. Qurylys maýsymy bastalǵan kezde zerthanalyq hattamaǵa sáıkes bul ýchaske topyraǵy normaǵa saı keledi. Sonymen qatar «Jol aktıvteriniń ulttyq sapa ortalyǵy» RMK BQO fılıaly atalǵan materıaldy mezgil-mezgil synamadan ótkizip otyrady, bul da normatıvtik kórsetkishterge sáıkes, — dep tujyrdy QazAvtoJol BQO fılıalynyń dırektory.
Qazbalardy óndirýdiń reti qandaı?
QR Orman kodeksiniń 54-babyna sáıkes memlekettik orman qorynda tıisti ekologııalyq ruqsat ne memlekettik ekologııalyq saraptamanyń oń qorytyndysy bolǵan kezde ýákiletti organmen kelisý boıynsha jergilikti atqarýshy organnyń sheshimi negizinde jalpy keń taralǵan paıdaly qazbalardy óndirýge bolatyny jóninde aıtylǵan.
BQO tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasy mamandarynyń sózine qaraǵanda, karer qazýǵa ruqsat berýden bas tartý qıyn. Óıtkeni kásipkerler sotqa shaǵymdanyp, aqyry ruqsat alady.
Keı jaǵdaıda sot sheshimi tabıǵat qorǵaýshylardyń paıdasyna sheshiledi. Mysaly, 2023 jyly Terekti aýdany Aqsýat aýylynyń turǵyndary Jaıyq ózeni jaıylmasynda ósken óz ormanyn qorǵap qaldy.
Buǵan qaramastan, jer qoınaýyn paıdalanýshylar toǵaıǵa kóz tigýin qoımaı, turǵyndar qarsylyǵyna qaramastan, qoǵamdyq tyńdaýlardy ótkizip keledi.
Atalmysh basqarma basshysynyń orynbasary Darhan Zakarın óńirde júz shaqty karer bar ekendigin, ruqsat alý úshin ótinishter tolastamaı túsip jatqanyn jetkizdi.
— Aıtalyq, Aqsýat jáne Qarabek ken oryndary ornalasqan Oral ormandardy jáne janýarlar dúnıesin qorǵaý jónindegi kommýnaldyq memlekettik mekemesine sáýir aıynan beri 8 jańa jer qoınaýyn paıdalanýshydan ótinish tústi. Onnan astam qoǵamdyq tyńdaý ótkizildi. Turǵyndar negizinen qarsy. Áıtse de másele mynada. Atalǵan jerler kenish oryndary retinde belgilengen, sondyqtan kásipkerler sony negizge alyp, ıgergisi keledi. Biz ekologııa departamentinen qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý qorytyndysyn alǵannan keıin ǵana ruqsat beremiz, — dedi D. Zakarın.
Ekologııa departamentiniń basshysy M.Ermekqalıevtiń túsindirýinshe, qazirgi tańda memlekettik ekologııalyq baqylaý departament quziretinen alynyp tastaldy.
Sol sebepti quqyq qorǵaý organdarynan, prokýratýradan materıaldar túsken kezde zalaldy burynǵydaı departament mamandary sanamaıdy.
Jergilikti atqarýshy organdarynyń esebimen túsken materıal boıynsha ekologııa departamenti Ákimshilik quqyq buzý týraly kodeksiniń 802-babyna sáıkes hattama toltyryp, quqyq buzýshyny jaýapqa tartady.
— Bıyl 26 naýryzda Bórli aýdany polıtsııa bóliminen «BatysNýrLogıstık» JK-ǵa qatysty tekserý boıynsha materıal tústi. Atalmysh kásiporyn 2024 jyly 14 400 tonna qum-qıyrshyq tas qospasyn zańsyz óndirip, «NazTýr» JShS-ǵa jetkizgen. Shyn mánisinde «BatysNýrLogıstık» JK-ǵa 2014 jyly 7 sáýirde berilgen kelisim-shart merzimi 2023 jyly 12 jeltoqsanda bitken. Osylaısha, «BatysNýrLogıstık» QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq kodeksiniń 139-baby 1-bóligine (jer qoınaýyna memlekettik menshik quqyǵyn buzý) qaıshy áreketke barǵan, — deıdi departament basshysy.
«BatysNýrLogıstık» JK-ǵa atalmysh kodekstiń 802-babyna sáıkes hattama toltyrylyp, 28 mln 047,184 myń teńge aıyppul salyndy.
Zańmen kórsetilgen ýaqytta ákimshilik aıyppuldyń tólenbeýine baılanysty is materıaly «Bórli aýdanaralyq sot aktilerin oryndaý jónindegi aýmaqtyq bólimi» fılıalyna jiberildi.
BQO jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Nurjan Maqsotov usynǵan aqparatqa sáıkes qazirgi tańda oblys aýmaǵynda jalpy keń taralǵan paıdaly qazbalardy óndiretin 50 jer qoınaýyn paıdalanýshy bar. Olar 56 nysanda óz qyzmetin júzege asyrýda.
— Jalpy, jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný deregi oblys aýmaǵynda bar. Basqarma tarapynan mundaı derek anyqtalǵan jaǵdaıda, ıaǵnı jeke jáne zańdy tulǵalardan aryz-shaǵymdar jáne quzyrly organdardan túsken materıaldarǵa sáıkes keń taralǵan paıdaly qazbalardy óndirý kezinde jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný saldarynan keltirilgen zalaldyń mólsheri eseptelip, quzyrly organdarǵa, polıtsııa departamentine tıisti quqyqtyq baǵa berý úshin jiberiledi. Sol sebepti lıtsenzııasy bar jer qoınaýyn paıdalanýshylar tıisti zańnamalarǵa sáıkes jumystanyp, zańsyzdyqqa jol bermeýi kerek. Jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný deregin boldyrmaý maqsatynda basqarmanyń bastamasymen quzyrly organdardyń jáne jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń qatysýymen aqparattyq túsindirý jumystary da únemi júrgizilip keledi, — dedi N.Maqsotov.
Oblys ákiminiń orynbasary Qalııar Aıtmuhambetov zańsyz jer qoınaýyn paıdalaný derekterin boldyrmaý, aldyn alý jáne bolǵan jaǵdaıda dereý áreket etýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti.
— Osy maqsatta oblystyq mamandandyrylǵan tabıǵatty qorǵaý prokýratýrasy, BQO polıtsııa, ekologııa jáne memlekettik kirister departamentteriniń basshylary men ókilderiniń qatysýymen keńeıtilgen jınalys ótkizildi. Sonyń qorytyndysy boıynsha osy salada jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný derekterin anyqtaý boıynsha árbir memlekettik organǵa quzyretterine sáıkes mindetter júktelip, «Іs-áreket etý algorıtmi» bekitildi. Atalǵan algorıtmge sáıkes ár múddeli memlekettik organ ózine júktelgen mindetterdi oryndaýy tıis, — dedi Q.Aıtmuhambetov.
Qolda bardy saqtap qala alamyz ba?
M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan ýnıversıtetiniń ǵylymı jumys jáne halyqaralyq baılanystar jónindegi prorektory, geografııa ǵylymdarynyń kandıdaty, professor Qajymurat Ahmedenov jalpy keń taralǵan paıdaly qazbalardy óndirý osylaı jalǵasa berse, topyraqtyń óz qunaryn joǵaltatynyn aıtady.
Ǵalymnyń paıymdaýynsha, Batys Qazaqstan óńirinde qunarly topyraqtyń bir santımetri 250-300 jylda qalyptasady. Paıdaly qazbalar alynatyn karerlerdiń jeri búlinetini óz aldyna, soǵan irgeles aýmaq ta ózgeriske ushyraıdy.
Úlken júk kólikteri jerdi taptap, birneshe shaqyrym boıyna barlyq ósimdik qurıdy. Bul topyraqtyń sý ustaý qabiletin tómendetip, erozııa men shóleıttenýge soqtyrady.
— Árıne, munyń bári qaýipti. Tehnıkalar ótý úshin aǵash kesiledi, sondyqtan janýarlar men qustardyń mekendeıtin ortasy buzylady. Bizdiń oblys ósimdikter men janýar-qustarǵa baı. Batys Qazaqstanda elimizdegi qustardyń 30 paıyzy ómir súredi. Sýǵa jaqyn jerlerde paıdaly qazbalar óndirý tipti zııan. Bul ózenderdiń tepe-teńdigi buzylyp, lastanýyna ákeledi. Oǵan qosa ózen arnasyn ózgertip jiberýi de yqtımal. Qoǵamdyq tyńdaýlar bolǵan kezde biz de qatysyp, óz usynysymyzdy aıtamyz. Negizinde sheshimder shyǵarǵan kezde máseleniń mán-jaıyn tereń biletin ekologtardyń pikirin eskerý qajet. Ekpin túsirip, aıtqym keledi, árbir paıdaly qazba ken ornyn ıgerýdi josparlaǵanda, onyń ekojúıe men bıoalýantúrlilikke áserin naqty zerttegen kásibı ǵalymdardyń qorytyndylaryna súıený kerek, — deıdi Q.Ahmedenov.
Qoryta aıtqanda, Batys Qazaqstan oblysyna tán bolyp keletin qurǵaqshylyq jaǵdaıynda orman negizinen ózen jaıylmalarynda jaıqala ósetini belgili. Qum-qıyrshyq tas, topyraq kenishteri de osy jaǵalaý mańynda ornalasqan.
Bir joıyp alǵan nárseni qalpyna keltirý qıyn. Turaqty ekojúıeni qalyptastyrý úshin keminde 30-50 jyl qajet. Onyń ústine BQO-da aǵashtardyń jersiný kórsetkishi kóńil kónshitpeıtinin mamandar aıtyp júr.
Mundaı jaǵdaıda qolda bardy saqtap qalý asa mańyzdy bolsa kerek.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstanda aǵashtardyń nege jersinbeıtini jóninde mınıstrlik jaýap bergen edi.