Batys Qazaqstan oblysynda jol máselesi qashan sheshimin tabady
Batys Qazaqstan oblysynda jol eń ózekti máselelerdiń biri bolyp esepteledi. Ony birtindep sheshý baǵytynda aımaqta qandaı jumystar qolǵa alyndy? Aldaǵy ýaqytta ne istelmek? Nendeı túıtkilder bar? Osy oraıda Kazinform tilshisi taraptarmen tildesip kórdi.
Jergilikti joldar ne kúıde?
BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń basshysy Baýyrjan Aıtmaǵambetovtiń málim etkenindeı, óńirdegi avtomobıl joldarynyń jalpy uzyndyǵy 6 176 kılometr bolsa, sonyń 1 414-i – respýblıkalyq, 4 762-si – jergilikti mańyzy bar joldar.
Jyl basynda respýblıkalyq mańyzy bar avtojoldardyń normatıvtik jaǵdaıdaǵy úlesi 68, jergilikti joldardiki 46 paıyz bolǵan edi. Aldaǵy jyl basynda jergilikti joldar boıynsha bul kórsetkishti 52 paıyzǵa jetkizý kózdelip otyr.
Basqarma málimeti boıynsha bıyl oblysta «Qýatty óńirler – el damýynyń draıveri» ulttyq jobasy, sondaı-aq «Aýyl – el besigi» baǵdarlamasy aıasynda barlyǵy 81,5 mlrd teńgege 615 shaqyrymnan astam joldy jóndeý josparlanǵan bolatyn. Oblysta jergilikti joldar boıynsha uzyndyǵy 335 km, jalpy somasy 26,6 mlrd teńgege 56 joba júzege asyrylyp jatsa, sonyń 21-i 2022 jyldan aýysqan. 1 qazandaǵy málimet boıynsha 245,7 shaqyrym avtojolǵa asfaltbeton jamylǵysy tóselse, sonyń 21,6 shaqyrymy – oblystyq, 216,7 shaqyrymy – aýdandyq mańyzy bar joldar.
Oblystyq mańyzy bar 3 nysannyń ekeýi (Barbastaý-Aqjaıyq-Inder (43-93 km), Chapaev-Jańaqala-Saıqyn (130-191 km) boıynsha túzetý jumystary aıaqtaldy. 1 nysan (Bórli-Aqsaı-Jympıty (68-139 km) saraptamada. Terekti-Aqsaı jolynyń 73-82 km bóliginde qurylys-montaj jumystary aıaqtaldy. Al 43-58 jáne 58-73 km aralyqtary boıynsha merdigerlerge qatysty sotqa shaǵym joldandy. Tasqala-Aqquraı-Bolashaq (96-111, 111-126, 126-141, 141-149 km), baǵytynda ortasha jóndeý jumystary júrgizilip jatyr. Báıterek aýdanyndaǵy Úlken Shaǵan-Peremetnyı-Vechnyı avtojolynda Derkól ózeni arqyly ótetin kópir kúrdeli jóndeý bastaldy.
2024 jyly «Qýatty óńirler – el damýynyń draıveri» ulttyq jobasy boıynsha 47 jobaǵa 22 mlrd teńge, oǵan qosa «Aýyl – el besigi» baǵdarlamasy aıasynda 14 jobaǵa 4,7 mlrd teńge qarastyryldy.
«Bul jobalar óńirdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna oń áserin tıgizedi, sondaı-aq úzdik jáne qaýipsiz jol qozǵalysyn qamtamasyz etip, jergilikti avtojoldardyń qanaǵattanarlyq jaı-kúıiniń úlesin arttyrady. Sondaı-aq aýdan-aýyldarmen qarym-qatynasty jaqsartyp qana qoımaı, qurylys pen bıznestiń tynysyn ashyp, qosymsha jumys oryndaryn ashýǵa múmkindik beredi», - deıdi B. Aıtmaǵambetov.
Oral qalasynyń ákimi Mırjan Satqanovtyń aıtýynsha, shahardaǵy avtomobıl joldarynyń jalpy uzyndyǵy 615 km bolsa, sonyń 76,15 paıyzy (468,3 km) jaqsy jáne qanaǵattanarlyq kúıde. Al 23,85 paıyzy (146,7 km) – topyraq jabyndy joldar.
Qala boıynsha bıyl 9,7 mlrd teńgege uzyndyǵy 76,8 km 71 kósheniń (30 joba) jolyn túzeý qolǵa alyndy. Kúni búginge deıin 56,3 km kóshe joly asfalttaldy. Jyl sońyna deıin 12 shaqyrymǵa (9 kóshe) jol salynady. Qalǵan aýyspaly nysandar kelesi jyly máresine jetedi.
«2024-2025 jyldary jalpy somasy 14,6 mlrd teńgege uzyndyǵy 171,2 shaqyrym bolatyn 59 jobanyń jobalaý-smetalyq qujattamasy jasaqtaldy. Sonyń ishinde 30-y (39,3 km) – qaıta qurý men jol qurylysy, tórteýi (48,5 km) – kúrdeli jóndeý. Qarajat bólingen jaǵdaıda bul jobalar júzege asatyn bolady. 2025 jyly Oral qalasynda eki el basshylarynyń qatysýymen Qazaqstan men Reseıdiń HHІ óńiraralyq yntymaqtastyq forýmy ótetin bolady. Osy forýmdy daıyndaý men ótkizý jónindegi is-sharalar josparyna jol jóndeý boıynsha jalpy somasy 7,4 mlrd teńgege uzyndyǵy 74,5 km 38 joba (17-si – qaıta qurý, ekeýi – kúrdeli, 19-y – ortasha jóndeý) engizildi. Bul jumystar 2024-2025 jyldary atqarylatyn bolady», - dedi M. Satqanov.
Oral qalasynyń turǵyndary oblys ortalyǵynda jol salý boıynsha kóptegen jumystar atqarylyp jatqanymen, kóktemgi jáne kúzgi laısań kezinde balshyǵy belsheden keletin kóshelerdiń de bar ekendigin aıtady.
«Biz Gúlzar kóshesinde 1996 jyldan bastap turamyz. Osy ýaqytqa deıin kóshe turǵyndary tas jol bolmaǵandyqtan, kóptegen qıyndyq kórip keledi. Jaz mezgilinde ótken kólikterden shań-tozań kóterilip, demalý qıyndaıdy. Ásirese, jazǵyturym men kúz mezgilderinde jaýyn-shashynnan soń laılanyp, kóliktiń, jaıaý júrginshiniń, sonyń ishinde mektep oqýshylarynyń, múgedek adamdardyń júrip-turýyna asa qıyndyq týǵyzyp otyr. Jedel járdem shaqyrǵanda, dárigerler tez jete almaıdy. Sonymen qatar kóshede qoǵamdyq káriz júıesi bolmaǵandyqtan, ár turǵyn úıdiń ózderi ornatqan káriz qudyqtaryn tazartýǵa shaqyrǵan kólikter jol qatynasynyń nashar bolýyna baılanysty kelýden bas tartady. Osy atalǵan jaǵdaılar áleýmettik, ekologııalyq, qaýipsizdik máselelerin týyndatyp otyr. Qalada keıin paıda bolǵan kóshe, aýdandarda jol salynýda. Al Gúlzar kóshesi sol kúıinde qalyp otyr», - deıdi Zachagan kentiniń turǵyny Muhambet Muqashev.
Zachagan kentine qarasty «Balaýsa» shaǵynaýdanynda turatyn Nurbek Orazaev ta óz pikirin qosty.
«Sholan batyr kóshesimen kele jatsań, oń jaǵyńda salynyp jatyrǵan 1500 oryndyq jaıly mektepti kóresiń. Al sol jaǵyńda turǵyndar balshyqqa batyp jatyr. "Keler jyly mekteptiń qurylysy bitip, paıdalanýǵa beriledi. Sol mektepke aparatyn joldyń qamyn bıyldan oılastyra bereıik" dep josparlaıtyn bılikke, bir basshyǵa jarymaı qoıdyq. Mysaly, Alpysbaı Qalmenov kóshesinde mashına túgili, jaıaý júrý múmkin emes. Dál osyndaı birneshe kóshe bar. Mektep jasyndaǵy balasyn arqalap bara jatqan adamdardy aıaısyń. Júrgizýshiler kóligimen sý keship ótip, artynsha sol sýdan tyrnaýyshpen nómirin izdep júredi», - deıdi N. Orazaev.
Alys aýdandar jolyn jóndeý jumystary ýaqtyly aıaqtala ma?
BQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynan túsken málimetke qaraǵanda, oblysta respýblıkalyq mańyzy bar joldar boıynsha 2019 jyldan bastap jalpy uzyndyǵy 317 km bolatyn 8 joba (kúrdeli jóndeý jáne rekonstrýktsııalaý) iske asyrylyp jatyr.
Sońǵy jyldary Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes Kaztalov-Jánibek-RF shekarasy jáne Ónege-Bısen-Saıqyn joldaryn jóndeýge erekshe nazar aýdarylyp keledi. Uzyndyǵy 245 km joldy jóndeýdegi 6 jobanyń jalpy quny – 80,1 mlrd teńge. 2019-2022 jyldar aralyǵynda 124,6 km jol retke keltirilgen edi. Bıyl avtojoldyń qalǵan 120,4 shaqyrymyna 31 mlrd teńge qaralyp, 1 qazanǵa deıin 72,4 km jolǵa asfaltbeton jabyny tóseldi.
«QazAvtoJol» UK» AQ BQO fılıalynyń dırektory Asylbek Mardannyń naqtylaýynsha, oblysta halyqaralyq jáne respýblıkalyq mańyzy bar joldardyń uzyndyǵy 1 414 km bolsa, sonyń 1 097 shaqyrymy kútip ustalýda. 245 shaqyrymy kúrdeli jóndelip jatsa, 72 shaqyrymy qaıta jańartylyp jatyr. Osynyń ishinde oblys ortalyǵynan eń shalǵaıda ornalasqan Bókeı ordasy jáne Jánibek baǵytyndaǵy joldar qurylysynyń uzaqqa sozylyp, jıi synǵa ilikkeni málim. Bıyl osy baǵyttaǵy joldardyń astyńǵy tósemin bitirip, qozǵalys úshin ashý, aldaǵy jyly tolyq aıaqtaý kózdelýde. Degenmen naqty jaǵdaı qalaı?
«Kaztalov-Jánibek-RF shekarasy jáne Ónege-Bısen-Saıqyn tas joldaryn bıyl astyńǵy qabatyn tósep, qozǵalys úshin ashamyz dep josparlaǵanbyz. Merdigerler belgilengen keste boıynsha jumystanýda. Degenmen birneshe kún boıy jańbyrdyń tolassyz jaýýy kedergi keltirdi. Topyraq keýip, úlgermeı jatyr. Ózimiz osy nysannyń basynda júrmiz», - dedi A. Mardan.
Sonymen, atalǵan joldardyń astyńǵy qabatyn tóseýdi aıaqtaý aýa raıyna baılanysty bolyp tur. Bul qalǵan ýaqytta bite me?
«Qazirgi ýaqytta Jánibek aýdany Kúıgenkól men Kaztalov aýdany Nursaı aýyly arasynda aıaqtalmaǵan 10 shaqyrymdaı jol bar. Sol sekildi Bókeı ordasy aýdany Bısen men Saıqyn aýyldary arasynda 19-20 shaqyrymdaı joldyń astyńǵy qabatyna asfalt tóselýi qajet. Árıne, munyń bıyl máresine jetkeni turǵyndarǵa jaqsy. Biraq naqtysyna áli kóz jetpeı tur. Aýa raıy buzylyp ketse, atalǵan bólikterde jol júrýdiń qıyndap keteri anyq», - dedi Bókeı ordasy aýdany Bısen aýyldyq okrýginiń turǵyny Altaı Moldashev.
Jol qurylysyna bólinetin qarjy tıimdi jumsalyp jatyr ma?
BQO máslıhatynyń depýtaty Turarbek Tilemisovtiń aıtýynsha, jyl saıyn jol qurylysyna bólinetin qarjy kólemi kúrt ósip keledi. Eger 2015 jyly barlyq joldardy jóndeý-qurylys jumystaryna 14 mlrd teńge jumsalsa, bıyl bul maqsatqa 81,5 mlrd teńge qaraldy. Al 2024 jyly 800 km joldy retke keltirý úshin 100 mlrd astam teńgeni bólý kózdelýde. Sonda qanaǵattanarlyq jol kólemi 52 paıyzǵa deıin jetpek.
Depýtattyń oıynsha, jol qurylysynda birqatar túıtkildi máseleler bar. Birinshiden, jobalaý-zertteý jumystaryn júrgizý kezinde kóbinese geologııa men jergilikti jerdiń jaǵdaıy, topyraqtyń resaıklerleý tehnologııasy boıynsha ortasha jóndeýge topyraqtyń jaramdy ne jaramsyz ekendigi eskerile bermeıdi. Joldyń jabynyna keri áser etetin sor topyraq ta kezdesedi. Qar sýy asyp ketetin jerler der kezinde anyqtalmaıdy. Jobalaý kezinde avtojoldardyń uzyndyǵy dál eseptelmeıdi. Mysaly, Tasqala-Aqqýraı-Bolashaq jolyn ortasha jóndeýdiń naqty bóligi jobadaǵydan 3,5 shaqyrymǵa, Terekti-Aqsaı jolyniki smetalyq esep pen vedomstvolyq saraptamada kórsetilgennen 980 metrge qysqa. Bul mamandardyń sol jumystar júrgiziletin jerlerge barmaı, salǵyrt qaraǵandyǵyn kórsetedi.
Ekinshiden, oblys joldarynda salqyn resaıklırleý ádisin qoldaný ózekti másele bolyp otyr. Bul tásil burynnan asfaltbeton jabyny bar joldarda jańa materıaldarmen birge qoldanylýy tıis. Birden topyraqtyń ústine salýǵa bolmaıdy. Bul da eskerile bermeıdi. Aıtalyq, Tasqala aýdanynda Oıan aýylyna aparatyn 38 km aralyqta eski asfaltbeton jabyny bolmasa da, jańa jol solaı salynǵan. Osyndaı mysaldardy basqa jol qurylystarynan da keltirýge bolady.
«Salmaǵy aýyr júk kólikteri júrgen kezde mundaı joldar uzaqqa shydamaıdy. Qysqasha aıtqanda, sapaǵa kóńil bólý kerek. Bıýdjettiń osynshama qarjysyn tıimdi paıdalanýdy jol qurylystaryn jobalaý kezinde de muqııat eskerý qajet», - dedi T. Tilemisov.
«Jol sapasyna baılanysty aıtarym, jobalaý-smetalyq qujattamanyń (JSQ) saraptamadan talapqa saı ótýi mańyzdy. Ókinishke qaraı, tapsyrys berýshi durys teksermegendikten, JSQ saraptamadan ótkennen keıin qateler kóp shyǵyp jatady. Muny merdiger retke keltirý úshin tapsyrys berýshige hat jazýmen ýaqyt joǵaltady. Bul qatelerdi meılinshe boldyrmaý maqsatynda JSQ-ǵa saraptama jasap, qorytyndy beretin mekemelerdi suryptap, qatań baqylaýǵa alý qajet. JSQ-ǵa jasalǵan saraptama, qorytyndylar barynsha suryptalyp, qateleri durystalyp, óndiriske berilse, jol sapasy da barynsha durystalar edi. Sonymen qatar jol jasaıtyn mekemeler de sapaly qyzmet atqarýy tıis, bulardyń jumystaryn da qatań baqylaýǵa alý kerek. Bul jerde, birinshiden, tapsyrys berýshi jaldaǵan tehnıkalyq qadaǵalaý mekemelerinen suraý bolý kerek, ekinshiden, qoǵamdyq uıymdardy jol jóndeý barysyn baqylaýǵa tartýymyz qajet dep oılaımyn», dedi oraldyq ınjener Mahambet Oraz.
«Jol aktıvteri sapasynyń ulttyq ortalyǵy» RMK Batys Qazaqstan fılıalynyń dırektory Abylaıhan Alshynbaevtyń málimetine qaraǵanda, mekeme qyzmetkerleri jol sapasyn udaıy tekserip keledi. Jergilikti joldar jelisi boıynsha mamandar 261 ret shyǵyp, 157 aqaýlyq anyqtalyp, eskertý berildi. 811 dana jol-qurylys materıaldary suryptalyp, synalsa, sonyń 405-i nemese 50 paıyzy talapqa saı kelmedi. Respýblıkalyq joldar jelisi boıynsha mamandar 176 ret shyǵyp, 136 aqaýlyq belgili boldy. 485 dana jol-qurylys materıalynyń 174-i nemese 35 paıyzy sáıkes bolmaı shyqty.
«Kóbine asfalt jabyny qalyńdyǵynyń saı bolmaýy, jaryqtar men shuńqyrlardyń bolýy, tehnologııalyq talaptardyń saqtalmaýy sııaqty aqaýlyqtar kezdesedi. Sondaı-aq asfalt jabynyn tóseý barysynda nysan basynda tehnıkalyq qadaǵalaý mamandary bolmaı shyǵady», - dedi A. Alshynbaev.
Budan shyǵatyn túıin, josparlanǵan joldardyń der kezinde salynýy nemese kúrdeli jóndelýi asa mańyzdy. Ekinshiden, tez salamyz dep sapany da umytýǵa bolmaıdy. Buǵan mamandar basa nazar aýdaryp otyr.