Batyr Mánshúktiń ómirin áli de zertteı túsý kerek – BQO turǵyny
ORAL. KAZINFORM — Bókeı ordasy aýdany ortalyǵy Saıqyn aýylynda turatyn eńbek ardageri Jańbyrbaı Kamalov Keńes Odaǵynyń Batyry Mánshúk Mámetova týraly ózi biletin derektermen bólisti.
Mamyr aıynda 86 jasqa tolatyn aqsaqal qazaqtyń batyr qyzymen nemere týys bolyp keledi.
— Biz Sherkesh rýy Qashqynshy bóliminiń Qalkesinen taraımyz. Jańaqala aýdanynda turǵan, «Bizdiń Sholohov» degen kitap jazǵan Ǵapar Ramazanovpen atalarymyz bir. Meniń ákem Kamal men onyń ákesi aǵaly-inili adamnan týǵan. Sol Ǵapar aǵam kózi tirisinde aýylǵa kelgeninde Mánshúkpen týys ekenimizdi aıtyp otyratyn, shejiresinde de keltirgen, — deıdi ardager.
Onyń aıtýynsha, taǵy bir shejirede bular Mánshúkpen (shyn esimi Mánsııa) úshinshi atadan, ıaǵnı Mamaseıitten qosylady. El aýzynda temir qyzdyryp, ot jalaǵan Mamaseıit baqsy-emshi bolǵan degen sóz bar.
Jańbyrbaı Kamalovtyń sózine qaraǵanda, Mánshúktiń ákesi Jeńsigáli men anasy Toıylsha Bókeı ordasy aýdanynyń Jıekqum aýylyn mekendegen.
Mánshúkti kishkentaıynda asyrap alǵan Jeńsigáliniń nemere aǵaıyny Ahmet Mámetov pen zaıyby Ámına Súleımenqyzy sol Jıekqumnan alyp ketken.
— 1967 jyly Orda aýylynda keń kólemde «Ákeler dańqy jolymen» atty slet ótti. Sol is-sharaǵa Ámına apaı kelgen. Meniń Mánshúkpen týys ekenimdi Orda keńsharynda ferma basqarýshysy bolǵan Ýálı Myrzaǵalıev biletin. Ol kezde Saratov qalasyndaǵy N.Vavılov atyndaǵy aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda oqyp júr edim. «Sol balany shaqyraıyq» degen usynys bolǵanymen, muny qoldamaı, maǵan habar jetpedi, — deıdi aqsaqal.
Ardager Mánshúktiń óz ákesi Jeńsigáli men anasy Toıylshanyń ómiri, urpaqtary jóninde tolyq zerttelmegenine qynjylys bildirdi. Sondaı-aq batyr qyzdyń atategin túbegeıli anyqtap, bir júıege keltirý kerektigin jetkizdi.
Tipti basqasyn aıtpaǵanda, Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn berý jónindegi jarlyqta da Mánshúktiń ákesiniń esimi Jıenǵalıqyzy dep qate jazylyp ketti.
Jańbyrbaı Kamalovtyń ózi úsh jasynda ákesinen jetim qalǵandyqtan kóp nárseniń baıybyna bara almaı qalǵanyna ókinedi.
Orda aýdanyndaǵy Kırov atyndaǵy kolhozda (qazirgi Taıǵara eldi mekeni) jylqy fermasynyń basqarýshysy bolǵan ákesi Kamal Salamatov 1942 jyly áskerge alynyp, sodan habarsyz ketken. Soǵysqa ketpesten buryn bir qujattarynda 1900 jyly týǵan dep jazylypty.
Anasy Aıǵanym 28 jasynda shıetteı tórt balamen jesir qalǵan. Tipti soǵysta qaza tapqan jaýyngerdiń otbasy retinde járdemaqy da almaǵan. Apalary Násipqanym, Sulýǵanym, qaryndasy Umsynǵanym erte qaıtqan.
Jánibek aýdany Uzynkól aýylynda turatyn jıeni Jańylsyn Tyrmyshova izdestirip, Kamal Salamatovtyń Stalıngrad (qazirgi Volgograd) pen Rostov oblysy arasynda iri shaıqasta mert bolǵanyn anyqtaǵan.
Reseılik «Pamıat naroda» saıtynda Kamal Salamatovtyń aty-jóni Salomatov Kamat, 1903 jyly týǵan, 1942 jyly 28 tamyzda Rostov oblysynda habar-osharsyz ketken dep kórsetilgen.
— Soǵystyń salǵan lańy az emes qoı. Mánshúk apaıymyz nebári 21 jasynda asqan qaharmandyq tanytyp, qyrshyn ketti. Artynda urpaǵy da qalmady. Al ákemniń súıegi qandyqasap qyrǵynda qaıda qalǵanyn bilmeımin. Shúkirshilik etetinim — Mánshúk Mámetovany barsha qazaqtyń maqtan tutyp, qurmetteıtini, — deıdi Jańbyrbaı Kamalov.
Keńes Odaǵynyń Batyry Mánshúk Mámetova týraly az jazylǵan joq. Anyǵy, stalındik zulmat kezinde jazyqsyz jala jabylǵan ákesi, Batys Alashorda qaıratkeri, qazaqtyń kózi ashyq azamattarynyń biri Ahmet Mámetovti qaıtsem de aqtap alamyn dep maıdanǵa ketip, sodan qaıtqan joq.
Batyr qyz ákesiniń 1938 jyly-aq «halyq jaýy» atanyp, atylyp ketkenin bilmedi.
Mánshúk soǵystan oralmasyn sezgendeı anasy Ámınaǵa joldaǵan hattarynyń birinde: «Eger qaza tapsam, onda Otan úshin, ákem úshin jáne siz úshin» dep jazdy.
«Mánshúk: muz ben jalyn jyry» atty arnaıy kitap jazǵan almatylyq jazýshy-esseıst, ǵalym Maqsat Táj-Murat Mánshúktiń shyrǵalańǵa toly qysqa ǵumyryn áli de zertteı túsý kerek dep esepteıdi.
Onyń paıymdaýynsha, Mánshúktiń qaıda dúnıege kelgeni, týǵan kúni jóninde túrli pikir, derek bar. Qazaqtardyń kóship-qonyp júretin ýaqyty ǵoı.
Bókeı ordasynyń qumynda qystap, kóktem shyǵa qazirgi Jánibek aýdanynyń Aqoba, Qamysty jaǵyna qaraı kóshkennen keıin dúnıege kóringen bolýy múmkin.
Nemese Jıekqumda kindik qany tamyp, kishkentaıynda ata-anasymen birge Jánibek jaǵyna oıysýy da yqtımal.
Mánshúk óz qolymen toltyrǵan anketada týǵan jerin Jánibek aýdany Qamysty aýyl soveti, týǵan kúnin 1922 jylǵy 13 qazan dep kórsetken.
— Ekinshiden, keıingi ýaqytta Mánshúk jaýmen aıanbaı shaıqasyp, mert bolǵan tóbege belgi qoıý kerek degender shyqty. Ol sol tóbe me, belgisiz. Sondaı-aq kezinde Nevel topyraǵynda jerlengen batyr qyzdyń súıegi me, ol da dúdámal. Mine, osynyń bárin sol jerlerge baryp, muqııat zertteý kerek, — deıdi Maqsat Táj-Murat.
Eske sala keteıik, budan buryn Oralda Halyq qaharmany Ivan Gapıchtiń erligi men eńbegi dáriptelgenin jazǵan bolatynbyz.