Basty maqsatym – Aqseleýdiń qazaq rýhanııatyn zertteýdegi tushymdy oılaryn halyqqa jetkizý-Ǵalym-qalamger Myrzageldi Kemel
Kitapty qoljazba kúıinde oqyǵan Aqseleýdiń jandaı dosy Qoıshyǵara Salǵarauly men shyǵarmashylyq salasyndaǵy áriptes inisi Tursyn Jurtbaı bul kitapqa joǵary baǵa berdi. T.Jurtbaı: «Qazaq ádebıetinde dıssertatsııalyq eńbekter bolmasa, bir jazýshynyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan, barlyǵyn táptishtep túsindirgen mundaı kólemdi eńbek bolǵan emes» depti. Kitap avtoryn sózge tarttyq.
- Myrzakeldi Kemeluly, Aqseleý aǵa týraly kitapty jazý barysynda qalamger-ǵalymnyń qandaı jańa qyrlaryn tanyp-bildińiz?
- Aqseleý Seıdimbektiń byltyr kúzde jaryq kórgen 6 tomdyǵy avtordyń ózi muqııat suryptaǵan, tolymdy dúnıe eken, sodan erekshe áser alyp, qarasha aıynda bastap, úsh aı ishinde bitirdim.
Aqseleýdiń Tursyn Jurtbaıǵa aıtqan sózi bar: «Men saǵan bir aqyl aıtaıyn. Osy kórkem shyǵarma degeniń bos sózdiń jelqabyzy eken. Men qoıdym, sen de qoı. Halyqqa túk paıdasy joq. Odan da quryp bara jatqan elimizdiń rýhanııatyn qutqaratyn ǵylymı-kópshilik janrǵa kósh», - degen. Oǵan qosa bylaı dep jazypty: «Qalaı desek te, sýretker qııalynan týǵan kórkem shyǵarma dúnıeni ózgertýge kelgende eń dármensiz tirlikterdiń biri bolyp qala beredi. Beınelep aıtsaq, kórkem shyǵarma - qaryny ashqan balaǵa tamaq berýdiń ornyna oıynshyq bergendeı ǵana gáp. Qazirgi zaman bizdiń halyqty kórkem shyǵarmamen jubatatyn, dálirek aıtqanda, avtorlyq qııaldan týǵan ádemi sózben áldıleıtin kez emes. Menińshe, kórkem shyǵarma jazý bolyp-tolǵan elderdiń aınalysatyn sharýasy. Bizdiń qazaqqa kórkem shyndyqtan góri qatqyl ómir shyndyǵy kóbirek kerek. Óıtkeni biz ózimiz týraly aqıqatty aıta almaı kelgen, tarıhqa esemiz ketken halyqpyz».
Demek, Aqseleý Seıdimbek jýrnalıstik-jazýshylyqtan sanaly túrde bas tartyp, ómiriniń 40 jylǵa jýyq ýaqytyn zertteýshilikke, ultynyń etnografııasyn, ulttyq erekshelikterin zerdeleýge, ony halqyna jetkizýge baryn salǵan azamat. Ábish Kekilbaevtyń ol týraly: «Aqseleý qazaqtyń qaljyńdarynan qara óleńine, kıiminen kúıine, saıqymazaqtarynan saltyna, ǵuryptarynan qulyqtaryna, saıasatshylyǵynan saıatshylyǵyna, taǵamdarynan tarıhyna deıingiden eshteńe qaldyrmaı erinbeı zerttep, ejikteı taldap keledi» degen ádemi aıtqan bir sózi bar.
- Ulttyq salt-dástúrimizdi zertteýdegi eńbegi halyqtyń qolyna tolyq jetti me?
- Alty tomdyǵy 2000 dana bolyp jaryq kórgen. Ol elimizdegi kitaphanalarǵa ǵana taratylýǵa josparlanǵan. Dúkenderge túsken joq. Meniń «Aqseleý asýyn» jazǵandaǵy basty maqsatym - Aqseleýdiń qazaq rýhanııatyn zertteýdegi tushymdy oılaryn halyqqa jetkizý. Ultty ult retinde qalyptastyryp, ǵasyrlar qoınaýynan bermen qaraı ózgeden ózgeshelendirip turǵan ádet-ǵuryp, salt-dástúrler, kúıshilik, ańshylyq-saıatshylyq, qolóner, ustalyq-zergerlik saladaǵy erekshelikterin, shejiresi men oǵan qatysty ańyzdardy, «Oıtolǵaq» atty 20 jasqa jetpeı bastap, táýelsizdik tańy atqan kúnge deıin úzbeı jazyp kelgen kúndeligindegi úlgi bolar oılaryn oqyrmanǵa qysqa ári nusqa etip jetkize bereıin degen nıet edi.
- Kitabyńyzdy Astana ákimi, Aqseleý aǵanyń dosy Imanǵalı Tasmaǵambetovke arnaǵan ekensiz...
- Arnaǵanym ras, biraq onda bir baqaı esep, járdemi tıer degen sııaqty pıǵyl joq. Onyń sebebi bylaı: Ábish Kekilbaevtyń 60 jyldyq mereıtoıy aldynda «Ábish Kekilbaev: kisilik kelbeti» degen úsh baspa tabaqtaı bir shyǵarma jazyp, ony «Egemen Qazaqstan» gazeti basqanda, gazet shyqqan kúni tańerteń 9-da Imanǵalı Tasmaǵambetov telefon shalyp, rızashylyq bildirip, rahmet aıtty. Onyń aldynda kitaptarymdy oqyp, mynadaı dep hat jibergeni bar: «Jan-dúnıeńizdiń parasat ıelerimen tereń syrlasýynan týyndaǵan eńbekterińiz ben sheber aýdarmalaryńyzdy oqyp, oqyrman retinde alǵan áserim men úlken rızashylyǵymdy bildiremin». Basqa da qolymdy qysyp quttyqtaǵandar, qońyraý shalǵandar az bolǵan joq, biraq bılik salasyndaǵylardan ol kisi bir ózi ǵana. Qazir de jolyqqanda ne jazyp jatqanymdy surap, jyly yqylas bildirip, jańa dúnıelerimdi suratyp aldyryp turady.
- Ábish Kekilbaev pen Aqseleý Seıdimbekten basqa kimderdiń shyǵarmalaryn zerttedińiz, taǵy kimderdiń shyǵarmalaryna boılaý oıyńyzda bar?
- Shákárimniń ar ilimine bir kitap arnadym. Endi Asqar Jumadildaev, Maıra Muhamedqyzy, Talasbek Ásemqulov, Dáýlet Sembaev, Murat Áýezov týraly shyǵarmalar jazsam dep armandaımyn, olardyń shyǵarmashylyǵyna, qaıratkerligine arnap, daıyndap júrgen birshama jazbalarym bar. Basqa da biraz kisiler týraly jınaqtap júrmin. Kim týraly, qaı kólemde jazsam da «jaqsy edi, qaıratker edi» degen sııaqty minezdemeler emes, «Ol adam qazaqqa ne berdi?» degenniń tóńireginde jazamyn, burynǵy jazǵandarym da osy prıntsıptiń negizinde jazylǵan.
- Keler jyly A.Seıdimbektiń 70 jyldyǵy. Aqańnyń rýhanı baılyǵyn taratýda jáne esimin este ustaý úshin qandaı is-sharalar atqarylǵany jón dep esepteısiz?
- Aqańnyń alty tomdyǵy shamamen 5000 betteı. Onyń bárin oqı beretin oqyrman qazaqta az. Onyń ústine dúkenderge túsken joq. Óz baǵasy 12 myń teńge, ony dúkender 20 myń teńgeden kemge satpaıdy, sondyqtan ony satyp alatyndar az bolady.
Aqańnyń rýhanı baılyǵyn taratqymyz kelse, birinshiden, sol kitapty ǵalamtorǵa salý kerek; ekinshiden, ishindegi tańdaýly oılardy aýdıokitap etip shyǵarý kerek. Bul úshin kóp qarjy keregi joq, yqylas bolsa boldy.
