Bankterge qoldaý kórsetý toqtatylady — depýtat jańa zań jobasy jaıly

ASTANA. KAZINFORM — «Jibek Joly» arnasynyń mobıldi stýdııasynda Májilis depýtaty Murat Ergeshbaev «Bank qyzmeti» týraly jańa zań jobasynyń negizgi tıimdi tustaryn taldap berdi. 

— Bankterdiń keıbiri qaryzyn ótese, keıbiri qaıtarmaǵan. Prezıdent muny jedeldetýdi tapsyrdy. Osyǵan qatysty ne aıtasyz?

— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jyl basynda naqty tapsyrma berdi. Qazir Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi kelisim júrip jatyr dep habarlaıdy. Degenmen, jaǵdaıdy saraptasańyz, másele kúrdeli. Mysaly, 2045 jylǵa deıin Jusan (qazirgi Alatau City Bank) 1 trln teńgeni 0,1 paıyzdyq mólsherlememen alǵan. Budan basqa da bankter bar, olarmen de jumys júrgizý qajettiligi týyndap otyr. Bul — is júzinde tegin aqsha, álemde mundaı tájirıbe joq.

Úkimet tarapynan halyqtyń aqshasy banktiń jaǵdaıyn túzetýge jumsaldy. Biraq naqty mehanızmder bolý kerek edi. Qaryz naryqtyq baǵamen berilýi tıis, merzimi qysqartylýy kerek bolatyn. 2017 jyldan 2045 jylǵa deıingi merzim — ekonomıkalyq turǵydan qısynsyz. Sonymen qatar onyń ekonomıkaǵa áseri de zerdelenbegen. Komıtette osy másele kóterildi, biraq ázirge naqty saýaldarǵa jaýap alǵan joqpyz.

— Qaryzdyń qazirgi bıýdjet jaǵdaıyna áseri qandaı?

— Elde bıýdjet tapshylyǵy bar, salyq túsimi tómen, birqatar áleýmettik másele sheshimin kútedi. Sol sebepti bankterdiń qaryzy der ýaqytynda qaıtarylǵany durys.

— Bank týraly zań qaralyp jatyr degende halyq eleń ete qaldy. Nesıe mólsherlemesi tómendetiledi degen habar tarady. Biraq paıyzdar men komıssııalar áli de joǵary emes pe?

— Naryqtyq ekonomıkanyń talabyna sáıkes, Ulttyq bank paıyzdyq mólsherlemeni belgileıdi. Kommertsııalyq bankter sol deńgeıge súıene otyryp, nesıe paıyzyn qoıady. Paıyzdy tómendetýge bolady, biraq ınflıatsııa qazirgi ýaqytta 12,6%-ǵa jetti, azyq-túlik baǵasy da ósip otyr. Sondyqtan Ulttyq bank baǵany turaqtandyrý jáne halyq jınaqtaryn saqtaý úshin paıyzdyq mólsherlemeni retteıdi.

— Qazirgi depozıttik mólsherlemeniń ekonomıkaǵa áseri qandaı?

— Búginde bankterdiń depozıttik stavkasy 17-18%-ǵa jetti, bul — jaqsy kórsetkish. Eger ekonomıkadaǵy qarjy aınalymy tómendese, ınflıatsııa azaıady. Biraq qymbat nesıe kishi kásiporyndarǵa qıyndyq týdyrýy múmkin.

— Basqa elderde paıyzdyq saıasat qalaı júrgizilgen?

— 1980 jyldary AQSh-ta Reıgan kezinde Ulttyq banktiń rezervtik stavkasy 20%-ǵa kóterilip, jumyssyzdyq pen bankrottyq kóbeıgen. Bul — «shokovaıa terapııa» ádisi. 1970-jyldardyń sońynda AQSh ekonomıkasy buryn-sońdy mundaı turaqsyzdyq jaǵdaıǵa túspegen edi. Sol kezeńde «Amerıkanyń ekonomıkalyq qaıta órleýi» atty baǵdarlama dúnıege keldi. Baǵdarlamanyń negizgi maqsaty — memlekettiń retteýshilik áleýetin kúsheıtip, kapıtalıstik básekeni arttyrý boldy. Bul ekonomıkalyq saıasat «reıganomıka» dep atalyp, prezıdent Ronald Reıgan ákimshiligi ony belsendi túrde júzege asyrýǵa kiristi. Reseıde de uqsas tásil qoldanylǵan.

Bank salasynda ártúrli tájirıbelerge júginý kerek, degenmen áleýmettik sala ýystan shyqpaý kerek.

— Qaralyp jatqan zańda qandaı ózgerister bar?

— Zań boıynsha bankke qoldaý kórsetý toqtatylady. Sonymen qatar alaıaqtyqqa jol bermeý máselesi qaralady. Mysaly, bir adamǵa birneshe nesıe alynǵan kezde jáne jábirlenýshiniń odan habary bolmaǵan jaǵdaıda jaýapkershilikti bank arqalaıdy.

— Bank salasyna jańa oıynshylar qajet pe?

— Iá, qajet. 1990 jyldary elimizde bank sany kóp edi, biraq keıin azaıdy. Qaralyp jatqan ózgerister boıynsha bankter eki deńgeıge bólinedi: joǵary jáne tómen. Mysaly, qazir aıtylyp jatqan agrobank qurý mańyzdy bolýy múmkin, biraq aýdandardaǵy bank fılıaldary arqyly fermerlerge uzaqmerzimdi, tómen paıyzben nesıe berý odan tıimdirek.

Qazirgi naryq zańymen júretin ýaqyt. Jeke kásipkerler men sheteldik ınvestorlarǵa bank ashýǵa múmkindik berý básekelestikti arttyrady. Neǵurlym oıynshylar kóp bolsa, tańdaý múmkindigi de keńeıedi.

— Bankter memleket aldyndaǵy mindettemelerin tolyq oryndamaı otyr. Jańa zań olardyń jaýapkershiligin kúsheıte ala ma?

— Sol maqsatta zań qaralyp jatyr. Nátıjesin ýaqyt kórsetedi, biraq bank júıesin retke keltirý basty talap bolyp otyr.

Aıta keteıik, keshe Májilistiń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bankter jáne bank qyzmeti týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine qarjy naryǵyn retteý jáne damytý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobalaryn birinshi oqylymda maquldady.