Bank sektoryndaǵy túbegeıli ózgeris: jańa zańda ne eskeriledi
ASTANA. KAZINFORM – Elimizdiń bank júıesi túbegeıli ózgeris aldynda tur. Kazinform tilshisi sarapshylarmen birge qarjy naryǵynda qolǵa alynatyn reformalardyń mánin jáne ekonomıkaǵa yqtımal áserin taldady.
Tapqan tabys qansha?
Qazaqstannyń bank sektory bıyl tamyz aıynda 223 mlrd teńge taza paıda tapty. Ulttyq bank málimetinshe, jıyntyq tabys 1,86 trln teńgege jetken. Osylaısha, qazaqstandyq bank sektory jyldyq jıyntyq ósimdi saqtap otyr.
Qarjy uıymdarynyń jıyntyq aktıvteri men mindettemeleri de joǵary. Tamyz aıynyń basynda ekinshi deńgeıli bankterdiń jıyntyq aktıvi 65,1 trln teńgege jetti, ıaǵnı jyl basynan beri 3,5 trln teńgege ósken. Al mindettemelerdiń kólemi 55,6 trln teńgeni qurap, segiz aı ishinde 2,9 trln teńgege artqan. Bul depozıtterdiń kóbeıgenin jáne bank qyzmetterine suranys áli de joǵary ekenin bildiredi.
Al tabysty tarqatsaq, kósh basynda Halyk Bank pen Kaspi Bank tur. Bank TsentrKredıt joǵary serpin kórsetip, alǵashqy úshtiktegi ornyn nyǵaıtty. Degenmen, birqatar bankter, ásirese BNK Commercial Bank pen Zaman-Bank aılyq shyǵynǵa ushyraǵan.
Qazirgi kezde Qazaqtanda 23 bank jumys isteıdi. Bıyl eki mıkroqarjy uıymy bankke aınaldy. Maýsymda BNK Finance Kazakhstan retteýshiden ruqsat alsa, al KMF mıkroqarjy uıymy tamyzda bank lıtsenzııasyna ıe bolǵan. Aktıvterdiń artýy bank sektorynyń el ekonomıkasyndaǵy mańyzdy rólin kórsetedi.
Bankter paıyzdan paıda kórip júr
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bıylǵy Joldaýynda bankter ekonomıkaǵa qarjy salǵannan góri halyqqa qaryz berip, paıyzdan paıda taýyp otyrǵanyn aıtty. Osyǵan baılanysty bank qyzmetin qaıta qaraýdy tapsyrdy bolatyn.
– Bankter týraly zań qabyldaý osy baǵyttaǵy mańyzdy qadam bolmaq. Bul zańda ekonomıkanyń suranysy men tehnologııalyq ózgerister eskerilýi qajet.Qujatta básekeni kúsheıtý, naryqqa jańa qatysýshylardy tartý, qarjy júıesindegi tehnologııalardy ilgeriletý jáne tsıfrlyq aktıvter aınalymyn yryqtandyrý máseleleri qamtylýy kerek, – dedi Prezıdent.
Sonymen qatar tsıfrlyq teńge taqyryby da taldandy. Ulttyq bank tóraǵasynyń keńesshisi Bınur Jalenovtiń pikirinshe, jańa úrdis memleket shyǵynyn baqylaýǵa múmkindik beredi.
– Máselen, Ulttyq qordan iri ınfraqurylymdyq jobaǵa qarajat bólindi delik. Bárimiz bul aqshanyń maqsatty jumsalǵanyn qalaımyz. Tsıfrlyq teńge arqyly sony qadaǵalaýǵa bolady. Ol úshin ár token boıalady, ıaǵnı belgi qoıylady. Bul aqsha rels alýǵa bólinse, tek rels satyp alýǵa ǵana jumsala alady. Basqa taýar alýǵa, bóten adamdarǵa jiberýge bolmaıdy, – deıdi Bınur Jalenov.
Al Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary Dáýren Sálimbaev tsıfrlyq teńgeniń quqyqtyq mártebesin esepke alý kerek dep sanaıdy.
– Bul – jyldam jáne qaýipsiz esep aıyrysý júıesiniń mańyzdy elementi. Budan basqa, tólem uıymdaryna qoıylatyn talaptardy kúsheıtý usynylady. Atap aıtqanda, tólem uıymyn eseptik tirkeýge jáne tólem uıymdarynyń tiziliminen shyǵarý negizderine qoıylatyn talaptar qatańdatylady, – deıdi Dáýren Sálimbaev.
Trıllıondardyń taǵdyry ne boldy?
Umytqanymyz joq, 2017 jyly Qazaqstannyń bank sektory qarjylaı qoldaýǵa ıe boldy. Ulttyq banktiń bastamasymen júzege asqan Bank sektoryn turaqtandyrý baǵdarlamasy aıasynda birqatar bankke tómen paıyzben uzaq merzimdi nesıe berildi. Qarajat Qazaqstandyq turaqtylyq qory arqyly bólinip, sharttary jaǵynan kádimgi nesıege qaraǵanda memlekettik kómekke kóbirek uqsaıtyn.
– Bankterge berilgen memlekettik kómekke kelsek, qazir 4 bankte 1,3 trln teńge mólsherinde memleket qarajaty bar. Dálirek aıtqanda, Eýrazııalyq bankte – 150 mlrd teńge, RBK bankte – 176,8 mlrd teńge, Alatau City Bank-te – 950,2 mlrd teńge jáne Nur Bank-te 46,8 mlrd teńge bar, – dedi Májiliste Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń tóraǵasy Mádına Ábilqasymova.
2023-2025 jyldar aralyǵynda 526,9 mlrd teńge memlekettik qoldaý qarajaty merziminen buryn qaıtaryldy. Onyń ishinde Halyq Bank 250 mlrd teńgeni tolyq qaıtarsa, Alatau City Bank 150 mlrd teńge, BTsK 60 mlrd teńge, al RBK bank 66,9 mlrd teńgeni ótegen.
– Biz bul jumysty Ulttyq bankpen birge jalǵastyramyz. Alatau City Bank-ten basqasy, qalǵan qaryzdaryn aldaǵy 3-5 jyldyń ishinde qaıtarady. Bereshekti tezirek qaıtarý úshin banktermen jańa keste jasadyq, – dedi agenttik tóraǵasy.
Ekonomıst Baýyrjan Ysqaqov muny daǵdarystan qutqarýǵa baǵyttalǵan qadam dep baǵalaıdy.
– 2017 jylǵy daǵdarystan keıin bankter qarjy qysymyna tústi. Qarjy uıymdary quldyrasa, halyqtyń depozıtteri kúıip ketýi, tólem júıeleriniń jumysy toqtaýy jáne nesıe berý baıaýlaýy múmkin edi. Sondyqtan jeńildetilgen qarjylandyrý – bank júıesin qutqarýǵa arnalǵan antıdaǵdarystyq shara boldy, – deıdi sarapshy.
Ekonomıstiń sózinshe, bankter memlekettiń qoldaýyna laıyqty jaýap bergen joq. Halyqtyń salyǵynan qoldaý alǵan qarjy uıymdary nesıeniń paıyzdyq mólsherlemesin esh tómendetken emes.
– Bul kómek salyq tóleýshiler esebinen kórsetildi, alaıda paıda kommertsııalyq bankterdiń ózinde qaldy, – deıdi Baýyrjan Ysqaqov.
Jańa zań neni ózgertedi?
Qazaqstan bank sektoryn qoldaýdyń erekshe modeline kóshpek. Jaqynda Májiliste jańa zań jobasynyń tanystyrylymy ótti. Bul bastamalar memleket tarapynan bank sektoryn qutqarý tájirıbesinen bas tartýdy kózdeıdi. Budan bylaı memleket tek júıelik mańyzy bar bankterge kómek kórsete alady. Mundaı mártebeni Ulttyq bank pen Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi birlesip aıqyndaıdy.
Ekonomıst Baýyrjan Ysqaqovtyń pikirinshe, bul qadam naryqtyq tepe-teńdikke oralý retinde baǵalanady.
– Qazir bank sektoryn tikeleı qoldaý qajettiligi joıylǵan, sebebi qarjy uıymdary qaıtadan turaqty tabys ákelýde. Endi memleket tótenshe jaǵdaılarda ǵana aralasa alady, eger barlyq naryqtyq tetikter jetkiliksiz bolyp, bank qarjy júıesi úshin júıelik táýekelge aınalsa ǵana. Mundaı jaǵdaıda da memlekettik qoldaý ashyq sheshimderge, naryqtyq aralasýdyń shektelýine jáne NCWO (No Creditor Worse Off) qaǵıdatyn saqtaýǵa negizdelýi tıis. ıAǵnı, eshbir kredıtor retteý barysynda qalypty bankrottyq jaǵdaıymen salystyrǵanda kóbirek shyǵynǵa ushyramaýy kerek, – dedi sarapshy.
Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary Dáýren Sálimbaevtyń aıtýynsha, zań jobasy bank sektoryn retteý, qadaǵalaý, lıtsenzııalaý men tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý tásilin engizbek.
– Jańa normalardyń biri – bankterge arnalǵan eki deńgeıli lıtsenzııalaý júıesin engizý. Bul – bazalyq jáne ámbebap lıtsenzııalar arqyly qarjy sektoryn ıkemdi ári básekege qabiletti etýge baǵyttalǵan qadam. Mundaı tásil shaǵyn óńirlik bankter men mıkroqarjy uıymdarynyń damýyna jol ashyp, qarjylyq qyzmetterdiń qoljetimdiligin arttyrady. Sondaı-aq bul sheshim tsıfrlyq jáne aýmaqtyq teńsizdikti qysqartýǵa sep bolady, – dedi agenttik mamany.
Oǵan qosa is-qımyldy qadaǵalaý tetigi engizilýde. Bul halyqtyń osal toptarynda shamadan tys qaryz júktemesin boldyrmaýǵa baǵyttalǵan jaýapty kredıt berý standarttary arqyly iske asady degendi bildiredi.
– Shaǵymdardy qaraý protsesi eki satyly bolady: aldymen – qarjy uıymy, sodan keıin – qarjy ombýdsmanynyń biryńǵaı qyzmeti. Bul qurylym daýdy sotqa deıin sheshýdiń negizgi quraly retinde jumys isteıdi, – deıdi ol.
Dáýren Sálimbaev atap ótkendeı, zańda atalǵan ıslamdyq qarjylandyrýdy engizý de – Qazaqstan úshin syrtqy ınvestıtsııa tartýdyń jańa kókjıegi. Bul, ásirese, ıslam elderimen ekonomıkalyq baılanysty tereńdetýge jol ashady. Sonymen qatar «ıslam terezeleri» tárizdi ıkemdi model dástúrli bankterdiń qyzmetin shektemeı, qosymsha múmkindik retinde usynylyp otyr. Mundaı tásil damyǵan ıslam naryqtarynda óz tıimdiligin dáleldegen.
Sonymen, qazir bank jumysyn retteıtin zań jobasy qaralyp jatyr. Endigi másele – zań normalaryn tıimdi júzege asyryp, ony naryq qatysýshylary men halyq úshin túsinikti ári qoljetimdi etý. Eger sarapshylar usynǵan tetikter zańda kórinis tapsa, qarjy sektory anaǵurlym turaqty jáne básekege qabiletti bola túsetini sózsiz.