Balyq qoryn shyǵynǵa ushyratatyn sebep kóp — ıhtıolog
QYZYLORDA. KAZINFORM — Statıstıkaǵa súıensek, elimizdiń ıhtıofaýnasynda balyqtyń 150-den astam túri kezdesedi. Sý aıdyndaryndaǵy kásiptik qor kólemi — shamamen 55 myń tonna. Balyq aýlaý jáne ony qorǵaý, balyq qoryn molaıtý jumysy jóninde Kazinform tilshisine ıhtıolog, balyq ósirý salasynyń sarapshysy Meırambek Pazylbekov aıtyp berdi.
Onyń sózine súıensek, jyl saıyn balyq qory bıomassasynyń 20-25 paıyzyn aýlaýǵa ruqsat berilgen. Shamamen 30 myń tonna taýarly balyq eksporttalady.
Ihtıolog bizben áńgimesinde Syr óńirindegi balyq sharýashylyǵynyń jaıyn qozǵady.
— Syrdarııa — transshekaralyq ózen. Sý jóninen biz Qyrǵyzstan men Ózbekstanǵa tikeleı táýeldimiz. Olardyń Syrdarııanyń sýyna qatysty óz maqsat-múddesi bar. Balyqtar ózen boıyn óristeıtin jáne teńizde qalatyn bolyp ekige bólinedi. Ózenmen kóterilgen bóliginiń ýyldyryǵy ózen sýymen aǵyp kelip, teńizge jetkenshe júze alatyn qalypqa keledi. Al darııanyń sýy tobyqqa jetkende sý marjanynyń tómenge túsýi qıyndaıdy. Ózen óte úlken jáne laı ekeni belgili. Jaǵany shaıyp, qum-topyraq shógindileri teńizge quıar aımaqqa jınalyp, sýdyń aǵysyna keri áser etedi. Bul ekinshi jaǵynan teńizdegi balyqtyń ózenge qaraı óristeýine kedergisin tıgizedi, — dedi Meırambek Pazylbekov.
Qyzylorda oblysynda negizgi daqyl kúrish bolǵandyqtan Syrdarııadan kóptegen arna sý alady. Maman osy oraıda tabıǵı balyq qoryn shyǵynǵa ushyratatyn sebepterdi atap ótti.
— Keńes odaǵy kezinde balyq úrkitý qurylǵylary qoldanylǵan. Olar eskirip, isten shyqqasyn kanal arqyly kóktemgi maýsymda egistikterge balyq kiredi. Ol on myńdaǵan gektar kúrish alqabyna — birneshe aýdannyń aýmaǵyna kirip, jazdyń sońyna qaraı egis alqabyndaǵy sý deńgeıi túskesin shabaqtar men balyqtar sol jerde qalyp, shirip, ıt-qusqa jem bolady. Balyq úrkitý qurylǵylaryn endi nege qaıtadan ornatpaıdy deseńiz, aıtaıyn. Birinshiden, Qazaqstanda jasalmaıdy. Ekinshiden, ony ornatý jáne kútip ustaý — qosymsha shyǵyn. Úshinshiden, bizde onyń tilin biletin maman joq. Kúrish sharýashylyqtary negizinen jeke bolǵandyqtan shyǵyndalǵysy kelmeıtini túsinikti, — dedi Meırambek Pazylbekov.
Keıipkerimiz elimizde polıamıdti-monotindi aýlaý quralyna tyıym salynǵanyna qaramastan onyń zańsyz shekara asyp kelip satylyp jatqanyn jasyrmady.
— Halyq «Qytaı aýy» dep júrgen quraldy álemniń kóptegen eli mádenıetti túrde qoldanady. Bizde tyıym salynǵasyn shekaradan zańsyz ótkizip, tyǵyp satady. Balyqshylardyń ony paıdalanatynyn ınspektorlar biledi. Óıtkeni aýdyń basqa túri joq. Qytaı aýynyń paıdaly jaǵy — shirimeıdi, qoldanýǵa ońaı, jipteri shataspaıdy, jeńil, boıyna sý jınalmaıdy, sýda turǵan kezde kórinbeıdi. Kerisinshe jaǵy — óte tez tozady, jóndeýge kelmeıdi, baǵasy arzan bolǵasyn balyqshylar qurǵan jerinde qaldyryp kete beredi. Jınap jaǵaǵa ákeleıin dese, ınspektorlardan qorqady. Sýdyń astynda júz jyl jatsa da shirimeıdi. Oǵan túsken shabaq, shaıan shirip, qoqysqa aınalady. Sý borsyp, janyna eshteńe jolaı almaıtyn kúıge túsedi. Qazaqstan zańy boıynsha polıamıdti-monotindi aýdan bólek shanyshqy paıdalanǵany, balyqty elektr toǵymen uryp aýlaǵany úshin qylmystyq jaýapkershilik qarastyrylǵan. Toqtyń qaýiptiligi sol, belgili bir radıýstaǵy balyqtar sý betine qalqyp shyǵady. Tiri qalǵany urpaq ákelmeıtin jaǵdaıǵa túsedi. Onyń ornyna jylym, kermeshe, qurma aý, qarmaq sııaqty zańmen ruqsat etilgen aýlaý quraldaryn paıdalanǵan durys, — dedi ol.
Ihtıolog álemdegi eń úlken problema — ekologııa ekenin, sý astynan munaı óndirý, káriz sýynyń muhıttar men ózen-kólderge kóptep quıylýy, turmystyq qatty qaldyqtardyń tógilýi saldarynan tabıǵat lastanyp jatqanyn jetkizdi.
— Damyǵan elderdiń ishinde túgel derlik teńiz jaǵasynda ornalasqan Norvegııa óz terrıtorııasyndaǵy qoqysty taýysyp, kórshi elderdiń turmystyq qaldyǵyn óńdeýdi jolǵa qoıǵan. Al Qazaqstandaǵy jaǵdaı kóńil qynjyltady. Jazǵy demalysta kez kelgen sý qoımasynyń jaǵalaýynda qoqystan aıaq alyp júre almaısyz. Bul halyqtyń ekomádenıetiniń tómendigin kórsetedi, — dedi balyq ósirý salasynyń sarapshysy.
Buǵan deıin biz Aral aýdanyndaǵy Qamystybas balyq pıtomnıginde qyryq jylǵa jýyq ýaqyttan beri eńbek etip kele jatqan toǵan brıgadıri, balyqshy Qylyshbek Baıbosynovpen suhbattasqan edik.