Balanyń tusaýyn shóp orap kesý – urpaǵym shópteı kóp bolyp ósip-ónsin degeni
ASTANA. KAZINFORM – Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúnine oraı Kazinform agenittigi nazarlaryńyzǵa ultymyzdyń tal besikten jer besikke deıingi ǵumyryndaǵy mańyzdy salt-dástúrlerin usynady.
Tusaý kesý
Balanyń «baýyrynan tabaq júgirtý» yrymynan keıin, arada biraz ýaqyt ótken soń bala qaz turyp, júrýge beıimdeledi. Mine, osy kezde səbıdiń ata-anasy «tusaýkeser» saltyn ótkizedi. Onda balanyń aıaǵyn ala jip, maıly ishek jəne shóp tektes zattar-men (orap) tusap, bilimdi, ónegeli nemese uzaq saparlarda kóp bol ǵan jəne júırik, aıaǵy jyldam adamdardyń birine:– Júırik bol, shaýyp ket! Qadamyń sətti, baqytyń tətti bolsyn, bismillə! – dep tusaýdy kestirip jiberedi. Tusaýy kesilgen balany ata-anasy nemese jaqyn týystarynan eki adam eki qoltyǵynan demep ustap:
– Qaz-qaz balam, qaz, balam,
Qadam bassań, məz bolam.
Qaz-qaz bolyp, tez basyp,
Qadamyńdy jaz, balam!
Tusaýyńdy kestik biz,
Kúrmeýińdi sheshtik biz.
Qadamyńa qazbasqan,
Qutty bolsyn destik biz.
Qaz-qazbalam, júreǵoı,
Baltyryńdy túreǵoı.
Taı-qulyn bop shabaǵoı,
Shaýyp bəıge alaǵoı!
Júgir, jyldam, qulynym!
Jelbirep bir tulymyń.
Elgezek bol, erinbe,
Іlgeribas, sheginbe!
Ala jipti alaıyq,
Aq əjeńe baraıyq .
Erjetti dep aıtaıyq,
Shashýyn jep qaıtaıyq, – dep jetelep ary-beri júrgizip məre-səre bolady.
Tusaý kesýdiń de ózindik úlgi-ónegesi jəne ǵylymı məni bar. Tusaýy kesilgen səbıdi sol kúnnen bastap úlken-kishi birinen soń biri jetelep, udaıy mashyqtandyryp otyratyndyqtan, bala tez aıaqtanady. Al ala jip orap kesý – balam adal bolsyn, arly bolsyn degeni. Qazaq saltynda ala jipti attamaıdy.
Shóp orap kesý – urpaǵym shópteı kóp bolyp ósip-ónsin degeni. Al maıly ishek orap kesý – balam baı-baqytty bolsyn, qadamy jaıly, qazany maıly bolsyn degen ıgiti le gin beıneleıdi.
Baıǵazy
Baıǵazy – balalardyń jańa kıgen kıim-keshegi men jańa jasatqan er-turmanyn kórgende, taı-qunanǵa mingende úlken kisiler beretin syılyq nemese úılerine týys-týǵan, kórshi-qolań balalary jańa kıim kıip, jańa er-turmanyn kórsetse: – Mə, baıǵazyń! Jasyń uzaq, kıimiń tozǵaq bolsyn! – degen ıgi tilekterin bildirip, qyz bala bolsa, kıimderiniń aldyńǵy óńirine marjan, monshaq, tana, sólkebaı, úki taqsa; al, ul balalarǵa qamshy, júgen-noqta berip, qoı-qozy syılaıdy. Mine, bul «baıǵazy» dep atalady.
«Baıǵazy alý» balalardy úlkenderden tuńǵysh syılyq alyp, qýanyshqa bóleıdi. «Baıǵazy» balalardy kópshildikke, qýanyshyn ózgelermen ortaq tasatyn aq kóńil, ashyq-jarqyn bolýǵa; jomarttyqqa, mərttikke je teleıdi. Adamdar arasyndaǵy qarym-qatynasyn jaqsartyp, dostyqqa, bereke-birlikke tərbıelep, týystyq súıispenshiligin arttyrady.
Materıal Aıyp Núsipoqasulynyń «Tal besikten jer besikke deıin» atty kinabyna negizdelip daıyndaldy.
