Balany qyrqynan shyǵarý

ASTANA. KAZINFORM – 16 naýryz - Naýryznama onkúndigniń úshinshi kúni – Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúni. Osyǵan oraı nazarlaryńyzǵa ultymyzdyń tal besikten jer besikke deıingi ǵumyryndaǵy mańyzdy salt-dástúrleri usynylady.

Nəreste úshin qaýipti dep sanalatyn 40 kún ótken soń, ata-ananyń kóńili ornyna túsip, balany qyrqynan shyǵarý qamyna kirisedi. «Asyqsań jaqsylyqqa asyq» dep ul balany 37-39 kún, qyz balany 40-42 kúnnen qaldyrmaı qyrqynan shyǵarady.
Balany qyrqynan shyǵararda shomyldyratyn ydystyń túbine kúmis júzik, kúmis bilezik sııaqty zattar salyp, 40 qasyq taza sý quıyp qoıady. Balany qyrqynan shyǵarýdyń da ózindik ǵylymı məni bar. Sýǵa kúmisti bala adal, aq, pək bolsyn dep salady. 40 qasyq sýdy yryzdyǵy sýdaı mol bolsyn dep quıady.
Balany qyrqynan shyǵarǵan əıelder bilezik, júzikterdi bólisip alady.
Balany shomyldyryp bolǵan soń, qaryn shashy men tyrnaǵyn ınabatty, syıly aqsaqaldardyń birine aldyryp, ol kisige shapan kıgizedi.
Balany shomyldyrar aldynda sheship alǵan «ıtjeıdege» qant, kəmpıt, baýyrsaq túıip, bir balanyń moınyna taǵyp qoıa beredi. Aýyl balalary ony qýyp júrip ustap, qant-kəmpıtin jep, jeıdeni əkelip beredi.
Qyrqynan shyqqan balany anasy kóterip, ata-əjeleri men týys-týǵandarynyń úıine alyp keledi. Ata-əjeleri qyrqynan jańa shyqqan nəresteniń betinen súıip, aq batalaryn berip, oǵan taı-taıynsha, qozy-laq syılap, kóılek-shapan kıgizip qaıtarady. Anasyn da erekshe kútedi.

Baýyrynan tabaq júgirtý
Týǵanyna 5-6 aı bolyp, talpyna bastaǵan səbıdi tez aıaqtansyn degen maqsatpen týys-týǵan, kórshi-qolańdy shaqyryp, balanyń «baýyrynan tabaq júgirtý» yrymyn ótkizedi. Onda aýyldyń ónegeli, ınabatty kisileriniń biri arnaýly daıyndalǵan bir tabaq asty qolyna alyp, ony talpynyp turǵan balanyń ońjaǵynan sol jaǵyna, sol jaǵynan oń jaǵyna qaraı ótkizip:

– Balapandaı talpynda,
Arshynda, bópem, arshynda!
Jelmaıadaı jelgek bol,
Qastulpardaı sergek bol! – degen ıgi tilek bildirip, tabaqtaǵy astan aldymen balanyń ózine dəm tatqyzyp, qalǵan asty jınalǵan jurt bólisip jep, balaǵa aq batalaryn beredi. Mine, bul «baýyrynan tabaq júgirtý» dep atalady. «Baýyrynan tabaq júgirtýdiń» de ózindik mən-maǵynasy, oıǵa alǵan maqsaty bar. Talpynyp turǵan bala baýyryn ystyq tamaqtyń lebi shalǵanda, júıke kletkalary titirkenip, boıyn tik ustap, tezirek aıaqtanýǵa umtylady. «As – adamnyń arqaýy» dep, omyraý sútine qosa nərli taǵammen azyqtanǵan bala tez júrip, býyny tez bekıdi.

Materıal Aıyp Núsipoqasulynyń «Tal besikten jer besikke deıin» atty kinabyna negizdelip daıyndaldy.