Balalar arasynda da dıabet dendep barady – dárigerler dabyl qaqty
ASTANA. KAZINFORM – Álemde 500 mıllıonnan astam adam qant dıabetimen aýyrady. Al Qazaqstanda dál osy dıagnozben tirkelgen 520 myńǵa jýyq naýqas bar. Onyń 5 myńnan astamy – balalar.
Elimizde 29 711 adam І tıpti qant dıabetine shaldyqqan. Al qalǵan 486 853 turǵyn osy aýrýdyń ІІ tıpimen ómir súrýde. Qant dıabetin boldyrmaý úshin ne isteý kerek? Bul aýrý balalar arasynda nege kóbeıip ketti. Endokrınolog maman jaýap berdi.
– Bizdiń aǵzamyzda uıqy bezi ınsýlın bólip otyrady. Dıabettiń ІІ tıpinde aǵza ınsýlındi bólip turady. Biraq retseptorlar jumys istemegendikten, ınsýlınge tózimdilik damıdy da sozylmaly qant dıabetine shaldyǵady. Dıabet degen sózdiń ózi «shóldeý» degen maǵynany bildiredi. Qanda qant deńgeıi kóp bolyp ketkendikten adam shóldep, kishi dáretke jıi barǵysy kele beredi, - deıdi Jibek Joly arnasynyń «Búgin LIVE» baǵarlamasynda pikir bildirgen Názıra Esmahanova.
Dáriger І tıpti qant dıabetiniń aıyrmashylyǵyn túsindirdi.
– Al І tıpte uıqy bezde ınsýlın múlde bolmaıdy. Insýlın bolmaǵandyqtan, ondaı naýqas ár jegen tamaǵyna ınsýlın salyp turýy kerek. «Saý adamnyń basynda altyn táj bar. Ony tek qana aýrý adam kóredi» dep beker aıtpaǵan ǵoı. Biz tamaqty oılanbaı jeı beremiz. Al І tıpti qant dıabetimen aýyratyndar ár jegen tamaǵyn eseptep, ózine ınsýlın salyp baryp jeýi kerek, - deıdi ol.
Názıra Esmahanovanyń aıtýynsha qant dıabetine kóbine genetıkalyq faktorlar sebep bolady.
– Bul dertke kóbine genetıkalyq faktorlar sebep bolady. Eger adamnyń týystary qant dıabetimen aýyratyn bolsa, ol kisiniń de aýrýǵa beıimdiligi joǵary bolady. Ekinshi faktor – durys tamaqtanbaý. Durys tamaqtanbaý semizdikke alyp keledi. Semizdiktiń de basty sebebi – ınsýlınge tózimdilik. Odan keıingi faktor – fızıkalyq belsendiliktiń tómendeýi. Qazir kóbimizde gıpodınamııa bar. Odan qalsa, sozylmaly stress pen uıqynyń buzylýy da bul aýrýdyń paıda bolýyna áser etedi, - deıdi dáriger.
Endokrınolog balalardyń da arasynda qant dıabeti kóbeıgenin aıtyp, dabyl qaqty.
– Balalardyń arasynda da qant dıabetiniń artýyna táttiniń qoljetimdiligi sebep dep oılaımyn. Baıaǵyda ata-ájelerimiz úshin tátti armandaıtyn dúnıe bolǵan ǵoı. Qazir balalar dalaǵa shyqsa, dúkenge kirip, tátti sýsyndar men qatty kámpıtter alady. Eresekter balasyna degen mahabbatyn táttimen kórsetip jatady. Al 2 jastaǵy balaǵa múlde tátti berýge bolmaıdy. Olardyń aǵzalary ondaı kóp mólsherdegi táttini óńdeýge arnalmaǵan. Ekinshiden, qazirgi balalardyń bári telefonda otyrady. Buryn balalardy daladan úıge kirgize almaıtyn edik. Qazir dalaǵa shyǵara almaı áýre bolamyz. Sonyń saldarynan fızıkalyq belsendilikteri tym tómen. Odan bólek, uıqynyń durys bolmaýy da bar. Qazir balalardyń bári tym kesh uıyqtaıdy. Onyń bári qant dıabetiniń damýyna áser etedi. Buryn І tıp tek qana balalarda, al ІІ tıp eresekterde damıdy dep aıtatynbyz. Qazir balalar men jasóspirimderde ІІ tıpi de damyp jatyr. Óıtkeni balalar arasynda semizdik kóp, - deıdi stýdııa qonaǵy.
Názıra Esmahanova qant dıabetiniń belgilerine de toqtaldy.
– Qant dıabetine shaldyqqan adam kóp shóldeıdi, kishi dáretke qaıta-qaıta bara beredi, álsizdik paıda bolady. Óıtkeni glıýkoza tinge enbeı, qanda kóp bolyp júrgennen keıin adamnyń energııasy azaıyp, tez sharshap qalady. Jaralar baıaý jazyla bastaıdy. Denesi qyshyp, aıaqtary uıyp, shanshýy múmkin. Biraq qazirgi kezde mundaı aıqyn belgileri bolmaýy da múmkin. Keı adamdar skrınıngke kelip, analız tapsyrǵan kezde ǵana ózinde qant dıabeti bar ekenin bilip jatady. Ol úshin jylyna 1 ret qan tapsyryp turý qajet. Qant dıabetin anyqtaý úshin nebári eki analız jetkilikti. Olar – glıýkoza jáne glıkırlengen gemoglobın, - deıdi ol.
Qant dıabeti asqynǵan naýqastar kóp jaǵdaıda júrek talmasyna ushyraıdy eken.
– Qant dıabeti asqynǵan jaǵdaıda túrli júıelerge zııanyn tıgizedi. Mysaly, eki staqandy elestetińiz: bir staqanda qarapaıym sý, ekinshi staqanda kóp qant bar. Kóp qant salynǵan sý shárbát sııaqty bolady. Endi júrekke sýdy aıdaǵan jeńil me, álde shárbátti aıdaý jeńil bola ma? Mıda, kózde, búırekte, aıaqta óte jińishke kapıllıarlar bolady. Júrek qanty kóp shárbátti aıdaǵan kezde ol kishkentaı tamyrlardan ótpeıdi. Sol úshin mıda ózgerister bolady, kózdiń kórýi, búırektiń jumysy nasharlap, aıaqtyń jansyzdanýy sııaqty asqynýlarǵa alyp keledi. Kóbinese qant dıabeti júrek talmasyna ákelip soǵady, - deıdi dáriger.
Maman qant dıabetine shaldyqqan naýqastarǵa keńes berdi.
– Qant dıabetimen aýyratyn adamdarǵa arnaıy dıeta bar. Ol – №9 dep atalady. Onyń negizgi maqsaty – qandaǵy qant deńgeıin turaqty ustap turý jáne asqynýlardyń aldyn alý. Sol kezde qarapaıym kómirsýlardy shektep, ratsıonǵa kúrdeli kómirsýlardy qosamyz. Sodan soń ónimniń glıkemııalyq ındeksi degen bar. Mysaly, siz qııardy jegen kezde oǵan ınsýlın óte az bólinedi. Al tátti tamaqtarǵa kóp ınsýlın bólinedi. Soǵan baılanysty glıkemııalyq ındeksi tómen ónimderdi usynamyz, - deıdi Názıra Esmahanova.
Endokrınolog qant dıabetiniń emdelmeıtinin aıtty.
– Ókinishke qaraı, qant dıabeti emdelmeıdi. Ony qalypty jaǵdaıda ustap turý úshin tek qana dıeta ustanyp, fızıkalyq belsendilikti arttyrý kerek. Sonymen qatar, qant dıabetiniń tıpterine saı dári-dármektermen em-shara júrgiziledi. Bul dert ınfektsııalyq bolmasa da pandemııa deńgeıine jetken aýrýlardyń biri. Óıtkeni statıstıkany kórip otyrsyzdar. Bul – jaı ǵana anyqtalǵandary. Al áli anyqtalmaǵandar, óziniń bul dertke shaldyqqanyn bilmeıtinder qanshama, - deıdi stýdııa qonaǵy.
Aıta keteıik, Qazaqstan sońǵy 3 jylda qant dıabetine shaldyqqandardy emdeý úshin 157 mlrd teńgeden astam qarjy jumsaǵan.