Balalar sózi - danalar kózi (36-40 tom)
36-tom. Batyrlar jyry
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jaryq kóretin «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirleýdi odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz bes tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlar jyrynyń úsh tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 36-tomy batyrlar jyryna arnaldy. Bul tomǵa «Qobylandy batyr» eposynyń úsh nusqasy endi.
«Qobylandy batyr» jyrynyń el arasynda keń taraǵan otyzǵa jýyq nusqasy bar. Bul jyr úlgilerin, negizinen, qazaqtyń batys óńirinen shyqqan kóptegen aqyn-jyraýlar aıtqan. Solardyń eń ataqtysy-Marabaı aqyn. Epostyq nusqalardy ǵylymı turǵydan júıelep, tórt tomǵa jınaqtaý josparlandy. Alǵashqy tomǵa Kóshelek Elamanuly, Qulzaq Amangeldiuly, Súıinsháli Jańbyrshyuly jyrlaǵan nusqalar ense, kezekti ekinshi tomǵa Birjan Tolymbaev, Nurpeıis Baıǵanın jáne Erjan Eshimuly syndy aqyndardyń repertýarynda oryndalǵan jyr nusqalary usynyldy.
Sondaı-aq «Qobylandy batyr» jyrynyń Keńes kezeńinde jaryq kórgen birqatar varıanttaryna sol kezdiń saıası-qoǵamdyq talaptaryna oraı mátindik óńdeý, redaktsııa júrgizilgeni jasyryn emes. Buǵan qosa ilki jınaqtarda túsip qalǵan, ıakı qoljazbadan qate oqylǵan jyr joldary men jekelegen sózder túpnusqa boıynsha túzetilip, mátinder bastapqy qalypqa keltirildi.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz altynshy tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-30 b.t.
37-tom. Batyrlar jyry
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jaryq kóretin «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirleýdi odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz alty tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlar jyrynyń tórt tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 37-tomy batyrlar jyryna arnaldy. Bul tomǵa «Qobylandy batyr» eposynyń bes nusqasy endi.
«Qobylandy batyr» jyrynyń el arasynda keń taraǵan otyzǵa jýyq nusqasy bar. Bul jyr úlgilerin HІH ǵasyrdaǵy qazaqtyń kóptegen belgili aqyn-jyraýlary aıtqan. Solardyń qatarynda-Marabaı, Qashaǵan, Bitimbaı, Mergembaı, Birjan, Nurpeıis t.b. aqyn-jyraýlardy erekshe ataýǵa bolady. Epostyq nusqalardy ǵylymı turǵydan júıelep, tórt tomǵa jınaqtaý josparlandy. Alǵashqy tomǵa Kóshelek Elamanuly, Qulzaq Amangeldiuly, Súıinsháli Jańbyrshyuly jyrlaǵan nusqalar ense, ekinshi tomǵa Birjan Tolymbaev, Nurpeıis Baıǵanın jáne Erjan Eshimuly syndy aqyndardyń repertýarynda oryndalǵan jyr nusqalary usynyldy. Al kezekti úshinshi tomǵa Aısa Baıtabynuly, Sádýaqas Dilmanov, Nurseıit Bıtileýov, Erejep Tileýmaǵambetuly syndy halyq talanttyrynyń repertýarynan ár kezde jazylyp alynǵan tańdaýly jyr mátinderi engizilip otyr.
Bir aıta keterligi, bul atalǵan «Qobylandy batyr» jyrynyń varıanttary buryn-sońdy esh jerde jarııalanbaǵan. Munyń ózi epostaný ǵylymyna qosylǵan qundy jańalyqtyń biri desek qatelespeımiz. Jyr mátinderi ÁÓI Qoljazba qory men OǴK Sırek qorynda saqtaýly qoljazbalardan alynyp, arab árpinen qazirgi álipbıge túsirildi.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz jetinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-33,75 b.t.
38-tom. Batyrlar jyry
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jaryq kóretin «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn
ázirleýdi odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz jeti tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy,
tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlar jyrynyń tórt tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin
jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 38-tomy batyrlar jyryna arnaldy. Bul tomǵa «Qobylandy batyr» eposynyń Mergenbaı nusqasy endi.
«Qobylandy batyr» jyrynyń el arasynda keń taraǵan otyzǵa jýyq nusqasy bar. Bul jyr úlgilerin HІH ǵasyrdaǵy qazaqtyń kóptegen belgili aqyn-jyraýlary aıtqan. Solardyń qatarynda-Marabaı, Qashaǵan, Bitimbaı, Mergenbaı, Birjan, Nurpeıis t.b. aqyn-jyraýlardy erekshe ataýǵa bolady. Epostyq nusqalardy ǵylymı turǵydan júıelep, tórt tomǵa jınaqtaý josparlandy. Alǵashqy tomǵa Kóshelek Elamanuly, Qulzaq Amangeldiuly, Súıinsháli Jańbyrshyuly jyrlaǵan nusqalar ense, ekinshi tomǵa Birjan Tolymbaev, Nurpeıis Baıǵanın jáne Erjan Eshimuly syndy aqyndardyń repertýarynda oryndalǵan jyr nusqalary usynyldy, úshinshi tomǵa Aısa Baıtabynuly, Sádýaqas Dilmanov, Nurseıit Bıtileýov, Erejep Tileýmaǵambetuly syndy halyq talanttarynyń repertýarynan ár kezde jazylyp alynǵan tańdaýly jyr mátinderi endi. Jyrdyń sońǵy tomyna ataqty Mergenbaı jyraýdyń «Qobylandy batyr» jáne «Qobylandy batyrdyń balasy Kıikbaı» jáne «Qobylandynyń Temirlandy jeńýi» nusqalary kirip otyr.
Mergenbaı jyrlaǵan «Qobylandy batyr»-qazaq epostaný ǵylymyndaǵy eń kóbirek zerttelgen nusqalardyń biri. 1957 jyly osy jyr mátini M.O.Áýezov pen N.S.Smırnovanyń basqarýymen «Qazaq eposy» serııasy boıynsha tórtinshi kitap bolyp jaryq kórdi (baspaǵa ázirlegender: M.S.Sılchenko, O.Á.Nurmaǵambetova). Budan soń atalǵan nusqa 1958, 1963 jyldary Q.Jumalıev, M.Ǵabdýllın, B.Ýahatov, M.Ǵumarova, S.Lypkın sııaqty ǵalymdardyń ázirleýimen qazaq jáne orys tilderinde basylyp shyqty. Sondaı-aq 1975 jyly Máskeýde KSRO Ǵylym akademııasy A.M.Gorkıı atyndaǵy Dúnıe júzi ádebıeti ınstıtýtynyń janynan shyǵatyn «KSRO halyqtarynyń eposy» atty serııa boıynsha ǵylymı basylym retinde jeke kitap bolyp shyqty. Belgili folklortanýshy O.Á.Nurmaǵambetova men N.V.Kıdaısh-Pokrovskaıa jyrdy tolyqtaı orys tiline aýdaryp, eki tildegi mátin jáne epos týraly kólemdi zertteý maqala jazǵan bolatyn.
«Qobylandy» jyrynyń Keńes kezeńinde baspa betin kórgen varıanttaryna sol kezdiń saıası-qoǵamdyq talaptaryna oraı mátindik óńdeý, redaktsııa júrgizilgeni jasyryn emes. Buǵan qosa ilki jınaqtarda túsip qalǵan, ıakı qoljazbadan qate oqylǵan jyr joldary men jekelegen sózder túpnusqa boıynsha túzetilip, mátinder bastapqy qalypqa keltirildi.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz segizinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter,
epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-25 b.t.
39-tom. Batyrlar jyry
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jaryq kóretin «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirleýdi odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz segiz tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlar jyrynyń alty tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezen�dirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalǵan serııanyń kezekti 39-tomy «Edige batyr» jyryna arnaldy. Bul tomǵa Qazaq arasyna erteden dańqy jaıylǵan Edige batyr jaıyndaǵy epostyń segiz nusqasy endi.
Olar: 1. 1905 jyly Sankt-Peterbýrgten shyqqan Shoqan Ýálıhanovtyń «Edige jyry» nusqasy: 2. Á.Dıvaevtiń «Edige batyr» (Tashkent, 1922) nusqasy. 3. Máshhúr Júsip Kópeev jınaǵan «Er Edige» (Almaty, 1992) ańyzy; 4. Muryn jyraý varıanty («Edige»); 5. «Máýlimnııaz-Edige» (Nurtýǵan nusqasy); 6. Qońyrat qalasynyń turǵyny (Qaraqalpaqstan) Qylyshbaıuly Qartbaıdyń oryndaýynda jazylyp alynǵan «Edige batyr eposy»; 7. Halyq aqyny Qalqa Japarbaev jyrlaǵan «Edige-Nuran» nusqasy; 8. Aıakesh Ómirzaqovtyń aıtýynan hatqa túsken «Edige batyr áńgimesi». Sońǵy eki mátin buryn esh jerde jarııalanbaǵan jáne zerttelmegen.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz toǵyzynshy tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-28 b.t.
40-tom. Batyrlar jyry
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memle�kettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jaryq kóretin «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirleýdi odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz toǵyz tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlar jyrynyń jeti tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezen�dirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 39-tomy epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Bul tomǵa «Oraq-Mamaı» jyrynyń tórt nusqasy enip otyr.
Olar: 1. 1903 jyly Qazan qalasynda jaryq kórgen belgisiz jyrshynyń nusqasy; 2. Kórnekti qazaq aqyny Nurtýǵan Kenjeǵululy jyrlaǵan kórkem ári kólemdi nusqa; 3. Qońyrat qalasynyń turǵyny (Qaraqalpaqstan) Ataýbaı Mámbetulynyń aıtýynan jazylyp alynǵan varıant; 4. Orynbasar Ońǵarbaıulynyń repertýarynan jazylǵan «Oraq-Mamaı» eposynyń nusqasy.
Sońǵy ekeýi Qazaqstannyń batys óńirine tán jyrshylyq mektep ókilderi ekeni málim. Jalpy, noǵaıly dáýirinde týǵan tarıhı sıýjetterdi jyrlaýda batys óńirdegi aqyn-jyraýlardyń orny erekshe. Sebebi, «Qyrymnyń qyryq batyry» tárizdi uzaq, jelili jyrlarmen qatar, jeke qaharmandyq epos úlgilerin jyrlap, halyq arasyna taratý, nasıhattaý, olardy keıingi urpaqqa jetkizý baǵytyndaǵy zor ári ıgilikti eńbekti jalyqpaı atqarǵan osy-Jaıyq, Syr jáne Ámýdarııa quıylysyn mekendegen jyrshy-jyraýlar qaýymy ekendigi málim.
Basqa noǵaıly dáýiriniń epostyq muralary sııaqty, «Oraq-Mamaı» jyry da uzaq ýaqyt boıy jarııalaýǵa tyıym salynyp kelgendikten, keıingi jyldary ǵana zerttelip jaryq kóre bastady. Tomǵa engen mátinderdiń arasynda tek Nurtýǵan varıantynyń bir bóligi men qońyrattyq Ataýbaı Mámbetulynyń nusqasy ǵana jaryq kórgen.
«Oraq-Mamaı» eposynyń buryn baspa betin kórgen varıanttaryna sol kezdiń saıası-qoǵamdyq talaptaryna oraı, mátindik óńdeý, redaktsııa júrgizilgeni jasyryn emes. Buǵan qosa ilki jınaqtarda túsip qalǵan, ıakı qoljazbadan qate oqylǵan jyr joldary men jekelegen sózder túpnusqa boıynsha túzetilip, mátinder bastapqy qalypqa keltirildi.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz toǵyzynshy tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-30,5 b.t.
