Balalar men áıelderge ozbyrlyq jasaǵandar ómir boıyna qamalady
ASTANA. KAZINFORM – Sońǵy bes-alty jylda balalar men áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý máselesine jańasha kózqaraspen qaraý qajettigi týyndaǵan. ıAǵnı, bul turǵydaǵy qylmystar úshin zańdy kúsheıtý jaıy jıi sóz boldy. Balalar men áıelderdiń álsizdigin eskersek, olardyń zańmen qorǵalýy durys degen pikir de basym. Sebebi, osy kúnge deıin balalar men áıelderdi qorǵaıtyn arnaıy zań bolǵan joq.
Qazaqstan 1998 jyly Birikken Ulttar Uıymynyń Áıelderdi kemsitýshiliktiń barlyq nysandaryn joıý týraly konventsııasyna qosyldy, al 2001 jyly atalǵan konventsııaǵa Fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalady. Osylaısha, elimiz turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kúresti halyqaralyq standarttarǵa sáıkestendirýge qadam jasaǵan. 2016 jyly úkimet turmystyq zorlyq-zombylyq qurbandaryna arnaýly áleýmettik qyzmetter kórsetý standartyn qabyldady. Standart sheńberinde qaýipsiz turý qyzmetteri men medıtsınalyq jáne psıhologııalyq kómek kórsetý, kásibı baǵdarlaý, zańgerlik keńes berý qaralǵan. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń 2019 jylǵy 2-qyrkúıektegi «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda aıtylǵan tapsyrmasymen turmystyq jáne seksýaldyq zorlyq-zombylyq úshin qylmystyq jáne ákimshilik jaýaptylyq kúsheıtildi. Qoldanystaǵy zańnamaǵa ishinara ózgerister engizildi.
Al 2024 jyldyń 11-sáýirinde Senat turmystyq zorlyq-zombylyqqa jazany kúsheıtetin zań jobasyn maquldady. Zań jobasy «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine áıelderdiń quqyqtary men balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» dep atalady. Zań jobasy Prezıdentke qol qoıýǵa jiberildi. Jańa zań jobasynda qarastyrylǵan jaıttardyń ishinde myna tómendegishe talaptar bar:
– Kámeletke tolmaǵandarǵa zorlyq-zombylyq jasaǵandarǵa jeńil jaza taǵaıyndaýǵa tyıym salynady, taraptardyń tatýlasýyna múmkindik berilmeıdi;
– Densaýlyqqa qasaqana aýyr zııan keltirgenderge shekteý jazasyn taǵaıyndaýǵa tyıym salynady;
– Bala óltirgender, bala zorlyǵyna qatysy barlar jáne balaǵa qatysty jynystyq sıpattaǵy zorlyq-zombylyq kórsetkenderge ómirlik túrme jazasy engiziledi;
– 16 jasqa tolmaǵandarǵa jynystyq sıpatta tıiskenderge jaýapkershilik engiziledi, Qylmystyq kodekste arnaıy bap paıda bolady.
– Budan bólek, ózin-ózi óltirýge kóndirý nemese ózin-ózi óltirýge yqpal etkeni úshin qylmystyq jaýapkershilik engizilip, Qylmystyq kodeks jańa qylmys quramymen tolyqtyrylady.
Basqa da ózgerister qarastyrylǵan. Mysaly, kámeletke tolmaǵandarǵa býllıng jasaǵandar, 16 jastan aspaǵan balalardy qoǵamdyq kólikten túsirip ketkender ákimshilik jazaǵa tartylady. Zań balanyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge áreket jasamaǵan ata-anaǵa nemese zańdy ókilge de jaýapkershilik júkteıdi.
Zańger-mamandardyń aıtýynsha, osy kúnge deıin kámeletke tolmaǵandarǵa kórsetilgen zorlyq-zombylyq pen zorlaý faktisi boıynsha qylmystyq isti qysqartqan kezderi bolǵan. Sodan keıin pedofılder qaıta qylmys jasaǵan derekter de kezdesken. Olar sottarda qylmyskerge aýyr jaza taǵaıyndaýǵa múmkindik bolmaǵanyn aıtady. Al búgingi jańa zań ondaı qylmyskerlerge ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrý jazasy belgilenip otyr. Elde áıel quqyqtary qorǵalmaǵan. Otbasylyq zorlyq-zombylyqty qansha áıel bastan keshirip jatqanynyń naqty esebi joq. Sońǵy eki jylda otbasylyq zorlyq-zombylyqtan qaza tapqandar sany artqanyn aıtylyp júr.
Balalar men áıelderdi turmystyq zorlyq-zombylyqtan qorǵaıtyn zańnyń kúsheıip jatqany óz elimiz úshin ǵana emes, keıbir ózge elderdiń turǵyndaryna da jańalyq bolǵan sııaqty. Sebebi osyndaı arnaıy zań qabyldamaǵan elder bar. Alysqa barmaı-aq, Reseıdi alyp qarasaq, ol elde balalar men áıelderdiń quqyqtary jalpy zańnama sheńberinde bolmasa, arnaıy zańmen qorǵalmaǵan. Reseılik jýrnalıster men zańgerlerdiń keıbiri Qazaqstanda mundaı zań qabyldanyp jatqanyna oń pikir bildiripti.
Al Nıý-Iorkte Qazaqstandaǵy áıel quqyǵy men turmystyq zorlyq-zombylyqty qylmys dep sanaıtyn zańdy qoldaýǵa arnalǵan mıtıng ótti. Oǵan sol jaqta júrgen otandastarymyz, sondaı-aq AQSh, Reseı, Belarýs, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrikmenstan jáne Ózbekstan azamattarynan 100-ge jýyq adam jınalǵan.
