Bala sanasy baqylaýdan shyǵyp barady: Oqýshylar muǵalimge nege pyshaq ala júgiretin bolǵan?
Taıaýda Pavlodardaǵy mektepterdiń birinde oqýshy ustazy men qatarlasyn pyshaqpen jaraqattady. Aqparat aǵynynyń áserinen be, keıingi jyldary mektep oqýshylary aýyr qylmystarǵa jaqyndaǵandaı kórinedi. Osy oqıǵa oqýshylardyń psıhologııalyq ahýalyn kún tártibine qaıta shyǵardy. Al mamandar keleńsiz qubylystyń sebebin qalaı túsindiredi? Balalarǵa qatysty jańa zańnan ne kútemiz, mektep psıhologtarynyń jetispeýshiligi qalaı sheshilmek?
Ótpeli kezeńniń ótýi qıyn
Bir dáıek, eldegi oqıǵanyń aldynda ǵana Túrkııada joǵary synyp oqýshysy mektep dırektoryn atyp óltirgeni týraly aqparat kópshilikti úreılendirgen edi. Eki oqıǵanyń arasyndaǵy jaqyn kezeń mamandardy eleýsiz qaldyrmapty. Psıhologııa ǵylymynyń doktory Balabek Kenishtaıuly aldymen bir máselege zer salý kerek ekenin aıtady.
– Kóktemde jáne kúz mezgilinde psıhologııalyq turǵyda álsiz adamdarda qosymsha agressııa paıda bolady. Dál osy mezgilderde keıbir eresek adamdardyń ózi áreketin baqylaı almaı jatatynyn bilemiz. Meniń oıymsha, atalǵan ýaqyttarda bilim berý uıymdary balalardyń júris-turysyn, tártibin, ózgelermen qarym-qatynasyn qadaǵalap otyrǵany abzal. Alaıda bir dúnıeni eskergen jón, baqylaýdy tek mektep ujymy men psıhologqa artyp qoıýǵa bolmaıdy, birinshi kezekte ata-ana yqpal etip, áreket etýge tıis, – deıdi maman.
Psıhologtyń aıtýynsha, ata-analar balanyń ár jasta ártúrli damıtynyn eskergeni durys. Mysaly, mektepke barǵanǵa deıin balada qııaldaý daǵdysy qatty damıdy. Al 1-5 synyp aralyǵynda, ıaǵnı, 12 jasqa deıin logıkalyq oılaý, túısiný jaǵy basymyraq bolady. 12 jastan 17 jasqa deıin kópshiligi biletin ótpeli kezeń aralyǵy psıhologııada erekshe sıpattalady.
– Máselen, eresek adam teris qadam jasar aldynda onyń nátıjesin oılaıdy, zardaby qandaı bolaryn sarapqa salyp baryp, iske kóshedi. Al ótpeli kezeńdegi bala úshin jasaǵaly otyrǵan isiniń saldary emes, protsestiń oryndalýy ǵana qyzyq. Bala birnárseni qate istese, ata-analar bas sala daýys kóterip, eskertý aıtyp jatady. Biraq olardyń nátıje degen dúnıeni túsinýge qabileti jetpeıtinin esepke almaımyz. ıAǵnı, olardy «jazalaýdyń» nátıjesi az, – dep túıindedi B.Kenishtaıuly.
Qatań zań qadaǵalaýdy kúsheıtpek
Oqýshylardyń qylmysqa barýynan bólek, óz kezeginde olardyń da jaqyndarynan nemese qatarlastarynan qysym kórip, fızıkalyq jáne psıhologııalyq soqqy alatyn oqıǵalar kezigedi. Qysymnyń áserinen ózine qol jumsaıtyn jasóspirimder de joq emes. Ulttyq statıstıka bıýrosy osyǵan deıin Qazaqstanda 100 myń adamǵa shaqqanda óz-ózine qol jumsaǵandardyń jasy boıynsha jiktelgen derekterdi usynǵan bolatyn. 5-9 jas arasynda – 0,51, 10-14 jas arasynda – 1,56, 15-19 jas arasynda – 5,16. Ári qaraı jalǵasa beredi. Bunyń sebepterimen kúresý úshin aqyry zańdy qatańdatýǵa týra keldi.
Bıyl 15 sáýirde Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «QR keıbir zańnamalyq aktilerine áıelderdiń quqyqtary men balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıdy. Endi zań aıasynda adamdy ózin-ózi óltirýge deıin jetkizý, sýıtsıdke kóndirý nemese soǵan yqpal etý de aýyr jazaǵa tartylady. Qujat abıýzerlerge de, býllerlerge de qatysty. Atalǵan zańnyń 105-babyna sáıkes, «ózin-ózi óltirýge deıin jetkizý, ózin-ózi óltirýge kóndirý nemese yqpal etý» qylmyskerdiń 3 jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵyn shekteıdi, ne 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrady.
Al bul qylmys kámeletke tolmaǵan adamǵa qatysty jasalsa jáne jábirlenýshi dármensiz kúıde bolsa, ne kináli adamǵa materıaldyq nemese ózgeshe túrde táýeldi bolsa, sondaı-aq osy qylmys 18-ge tolmaǵan eki nemese odan kóp adamǵa qatysty jasalsa, onda jaza aýyrlaıdy. Aıypty 5 jyldan 9 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady.
Mektepterge 200-den astam psıholog jetispeıdi
Oqýshylardyń qylmysqa barýy, nemese óz-ózine qol jumsaýy bolsyn – jasóspirimderdiń psıhologııalyq ahýalyna baryp tireledi. Úkimet osyǵan deıin bul máselelerdi sheshýdiń bir joly retinde bilim uıymdaryndaǵy pedagog-psıhologtardyń sanyn kóbeıtý jolyn qarastyrǵan.
– Bilim ordalarynda pedagog-psıhologtardyń shtat sanyn ulǵaıtý boıynsha sharalar qabyldanýda. «Balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǵaý, sýıtsıdtiń aldyn alý jáne olardyń quqyqtary men salamattylyǵyn qamtamasyz etý jónindegi keshendi jospar» aıasynda árbir 500 shákirtke 1 pedagog-psıhologtan kelýin qamtamasyz etý talaby bekitildi, – degen edi Úkimet basshysynyń orynbasary Tamara Dúısenova.
Onyń málimetinshe, elimizdiń orta bilim berý uıymdarynda jalpy sany 12 417 pedagog-psıholog jumys isteıdi. Onyń ishinde mektepke deıingi uıymdarda, balabaqshalarda – 3 526, mektepterde – 8 236, kolledjderde – 655. Keıingi 3 jylda psıhologtardyń sany 403-ke ulǵaısa da, maman tapshylyǵy joıylmaǵan. Іri qalalardaǵy keı mektepterde myń balaǵa 1 pedagog-psıholog kómek kórsetedi. Bundaı jaǵdaıda balalardyń sanasyndaǵy ózgeristi baqylaý múmkin emes ispetti. Ulttyq bilim berý derekter qorynyń aqparaty boıynsha, mektepterge 229 psıholog jetispeıdi. San óz aldyna, olardyń biliktilik deńgeıi qaı mejede ekeni taǵy bir másele týyndatady.
Byltyrdan bastap «Pedagogıka jáne psıhologııa», «Psıhologııa» mamandyǵy boıynsha 36 joǵary oqý orny maman daıarlaıtynyn jetkizip, 2023-2024 oqý jylyna atalǵan salalar boıynsha 8 723 memlekettik grant bólingen. Keleshekte olardyń bári salasy boıynsha jumys isteı me, ázirge belgisiz, eger bilim ordalaryna barsa, maman tapshylyǵy joıylary anyq.
