«Bal ótpeıdi emes, jetpeıdi» - baspasózge sholý
***
Іri elder arasyndaǵy geosaıası múddelerden týyndaǵan teketirester men munaı baǵasynyń álemdik deńgeıde quldyraýy qarapaıym halyqty biraz alańdaýshylyqqa alyp kelgen bolatyn. Ásirese, munaıly Mańǵystaýda «munaı mekemelerinde qysqartýlar júredi eken» nemese «munaı baǵasynyń tómendeýine baılanysty munaıshylardyń da aılyq jalaqysy azaıatyn bolypty» degen áńgimeler qylań bere bastaǵan edi. Alaıda, Mańǵystaý oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti usynǵan aqpar ólkedegi atalmysh saladaǵy aldyn alý sharalarynyń barysynan habardar etti. Aıtýynsha, Mańǵystaý oblysyndaǵy iri munaı óndirýshi kompanııalar óz jumysshylary aldyndaǵy áleýmettik mindettemelerin oryndaıtyndyqtaryn naqtylaı túsken. Bul jaıynda «Egemen Qazaqstan» gazetindegi «Quldyraǵan munaı baǵasy» atty maqaladan oqı alasyzdar.
Bas basylymda «Ókpelep, óz ómirin qııýǵa bola ma?» degen maqala jarııalandy. Qostanaı oblysynda ótken jyly jasóspirimderdiń ózine qol jumsaýy 10 paıyzǵa kóbeıgen. Respýblıkalyq Bas prokýratýranyń quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý jónindegi komıteti oblystyq basqarmasynyń bastyǵy Evgenıı Parhomenkonyń málimetinshe, ótken jyly oblys óńirinde jasóspirimderdiń 65 ózine qol jumsaý áreketi tirkelgen. Onyń 11-i qaıtys boldy, 54 bala ómirin ózi qııýǵa árekettengen. Al 2013 jyly 59 jasóspirim jasaǵan teris árekettiń 15-i sýıtsıdpen aıaqtalǵan edi.
- Balalardyń ózine qol jumsaýynyń basty sebebi - otbasyndaǵy urys-keris, óziniń jaqsy kóretin adamymen urysyp qalý, kúrdeli áleýmettik-psıhologııalyq jaǵdaı. Balanyń sýıtsıdke barýyna otbasynyń materıaldyq jaǵdaıy emes, balalar men eresekter arasyndaǵy túsinistiktiń joqtyǵy sebep bolady. 2013 jáne 2014 jyldary ózine qol jumsaýǵa áreket etken, sýıtsıdke barǵandar negizinen 15-17 jastaǵy jasóspirimder.
***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, Qazaqstanda bir emes, eki atom stansasy salynýy múmkin. Bul týraly Energetıka mınıstri Vladımır Shkolnık málim etti. Parlamenttegi bıylǵy jylǵy «úkimet saǵattary» keshe sonyń esebinen bastaý alǵan bolatyn. Mınıstrdiń aıtýynsha, ІІ AES-tiń qurylysyna qatysty máseleler 2019 jyldan keıin sheshiletin bolady. Óz baıandamasynda elimizdiń búkil energetıka salasynyń basshysy Qytaıǵa mol qýat satatyndyǵymyzdy aıtyp, «súıinshi» suraǵandaı bolǵan. Alaıda, artynsha depýtattardyń tegeýrinine shydaı almaı, bul istiń qıyndap bara jatqandyǵyn moıyndady. Shkolnıkti jan-jaqtan qorshaı qaýmalaǵan jýrnalıster qaýymy da odan bolashaq atom stansasyna qatysty biraz málimetti bildi. Máselen, Qazaqstannyń tuńǵysh AES-iniń qurylysy japondarǵa senip tapsyrylýy múmkin. Mınıstr qazirgi ýaqytta úkimettik komıssııa osyndaı stansa salýǵa qolaıly 2 alańdy anyqtaǵandyǵyn eske saldy, onyń biri - Kýrchatov qalasynyń aýdany, naqtyraq aıtqanda Semeı polıgonynyń orny, ekinshisi - Balqash kóliniń boıy, Almaty oblysyndaǵy Úlken kentiniń aýdany. Energetıka mınıstriniń aqparynsha, el Úkimeti atom stansasyn turǵyzatyn jáne eksplýatatsııalaıtyn barlyq jetekshi elderdiń álemdik deńgeıdegi kompanııalarymen kezdesýler ótkizip, talqyǵa salǵan. Olardyń arasynda Kanada, Qytaı, Frantsııa, Reseı, AQSh jáne basqalary bar. Bul jaıynda « Qytaı qajetsine me? » atty maqalada tolyq berilgen.
Osy basylymda «Bal ótpeıdi emes, jetpeıdi» degen maqala kópshilik nazaryna usynylyp otyr. Qazaqstannyń árbir turǵyny jylyna orta eseppen keminde 50 gramm bal jeıdi eken. Bul resmı statıstıka. Qańtar aıynyń sońǵy aptasy qaqaǵan qysta qajetińe jarar ara balynyń kórmesine arnalǵany quptarlyq is. Balýan Sholaq atyndaǵy ortalyq stadıonda ótkizilip jatqan 10 kúndik jármeńkeniń alǵashqy eki kúninde-aq uzyn-sonar kezekten kóz súrinedi. Reseıdiń ár óńirindegi omartashylardan baldyń 30-dan astam túrin Almaty turǵyndaryna ekinshi ret usynǵan reseılik satýshylar kóńildi. Sebebi, nátıje oıdaǵydaı.
***
«Ana tili» gazetiniń sońǵy sanynda «Aıfon» degen kólemdi maqala basyldy. «Qazirgi kezde mektep oqýshylary arasynda baǵasy óte qymbat uıaly telefon básekege túsken. Bastaýysh synypta oqıtyn kishkentaı balanyń ózi moınyna asyp alǵan «Aıfonyna» masattanyp, aınalasyndaǵylarǵa murnyn shúıire qaraıdy. Fýnktsııalary az qarapaıym telefondy mensinbeı, keýdemsoqtyqqa úırengen baladan erteń óz qamyn ǵana oılaıtyn adam shyǵatynyn, soǵan ata-ana tikeleı kináli ekenin eshkim sezinbeıtin tárizdi. Ár úıde 1-2 bala ósirip otyrǵan qalalyqtar úshin balanyń «aq degeni - alǵys, qara degeni - qarǵys» bolyp otyr. Qıt etse «Ómir súrgim kelmeıdi. Ápere almasań meni nege týdyń?» dep jylap júrip, ata-anasyna aıtqanyn istetetin balalar kóbeıdi. Bala úshin qashanda ata-ananyń shyǵar jany bólek. Tapqan-taıanǵanyn kúnkóris qamyna jetkize almaı júrse de, qaryzǵa batyp, balanyń degenine kónedi. Osylaısha ózin «krýtoı» sanaıtyn, ómirdiń qyzyǵyn aqshamen ólsheıtin jasóspirimder qatary kóbeıip ketti. Búgingi kún ınternet zamany degenimizben, munyń zardabyn balalar da kórip jatyr»,-dep jazady maqala avtory.
Kip-kishkentaı tómengi synypta oqıtyn balanyń qolyndaǵy uıaly telefonyna úńilseńiz, «Instagramm», «V kontakte», «Vatsap», «Angrı bırds», «Retrıka», «Momentkam», t.b. biz birin bilip, birin bile bilmeıtin tolyp jatqan baǵdarlamalardan kóz súrinedi.
