Baký men Erevan arasyndaǵy ýaǵdalastyq Qazaqstanǵa qalaı áser etedi — sarapshylar pikiri
ASTANA. KAZINFORM — Bıyl tamyzda Vashıngtonda Ázerbaıjan men Armenııa qarym-qatynasty beıbit jolmen retteý týraly birlesken deklaratsııaǵa qol qoıdy.
Osy oraıda ózara baılanystar men kólik qatynasyn qalpyna keltirý qadamdary eskerilgen. Bul óz kezeginde búkil Ońtústik Kavkaz jáne Eýrazııa úshin mańyzdy oqıǵa boldy. Sondyqtan sarapshylardan osy aıtýly oqıǵa óńirge, onyń ishinde Qazaqstan men Ortalyq Azııanyń basqa da elderine qanshalyqty áser etetinin surap kórdik.
Bakýdegi sarapshylardyń paıymynsha, eki el arasyndaǵy kelisimder Eýropa-Kavkaz-Ortalyq Azııa jelisi boıynsha ózara is-qımyldy ózgerte alatyn saıası jáne eleýli ekonomıkalyq perspektıvany ashady.
Halyqaralyq qatynastardy taldaý ortalyǵynyń basshysy Farıd Shafıev qol qoıylǵan qujat otyz jylǵa sozylǵan qaqtyǵystardan keıingi serpindi oqıǵa dep atady.
— Ol beıbitshilikke, ekonomıkalyq yntymaqtastyqqa, kólik jáne logıstıka salasyndaǵy baılanystarǵa múmkindikter ashady. Bul protsestiń Qazaqstan, Ázerbaıjan jáne Grýzııa belsendi túrde qatysyp jatqan Orta dálizdi damytýǵa tikeleı áser etedi. Bolashaqta beıbit ustanymdy saqtaı otyryp, Armenııa da bul baǵytqa qosylýy múmkin, — deıdi Shafıev.
Saıası sholýshy Agıl Mamedov óńirdiń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵy artatynyn aıtyp otyr.
— Beıbitshilik kelisimi uzaq ýaqytqa sozylǵan shıelenistiń aıaqtalýyn, jańa kólik joldarynyń ashylýyn jáne ekonomıkanyń jandanýyn bildiredi. Bul jaǵdaı Ortalyq Azııanyń múddesine tıimdi, al Qazaqstannyń Orta dáliz aıasynda tranzıtten túsetin kiristi arttyrýǵa múmkindigi bar. Astananyń tranzıtten jyl saıynǵy 5 trıllıon teńge tabys alý maqsatynyń oryndalýy is júzinde atqarylyp keledi, — dedi sarapshy.
Ol Zangezýr baǵyty Qytaıdan Eýropaǵa jáne Taıaý Shyǵysqa júk tasymaldaý úshin qosymsha múmkindik beretinin, sondaı-aq túrki memleketteriniń jahandyq kólik júıesindegi pozıtsııasyn nyǵaıtatynyn atap ótti.
Osy turǵyda kólik jáne logıstıka salasynyń sarapshysy Raýf Agamırzaev Zangezýr dálizi men Hıdjaz temir joly Ortalyq Azııa úshin Eýropaǵa, Afrıkaǵa jáne Taıaý Shyǵysqa jańa tranzıttik baǵyttardy ashatynyn aıtty.
— Zangezýr arqyly kólik qatynasynyń ashylýy (Armenııanyń Sıýnık oblysy) qoldanystaǵy baǵyttardy ártaraptandyrýdy qamtamasyz etedi jáne Ortalyq Azııa elderine Túrkııanyń Mersın portyna jyldam qatynaýǵa múmkindigin beredi. Bul Eýropanyń ońtústigine, sondaı-aq óńir elderi úshin aıtarlyqtaı ekonomıkalyq áleýetti bildiretin Afrıka kontınentine shyǵý múmkindigin ashady, — deıdi sarapshy.
Ol bul dálizdiń Túrkııadaǵy aýqymdy ınfraqurylymdyq jobalarmen ıntegratsııalanýy strategııalyq tıimdilikti arttyratynyn atap ótti. Mundaı jobalarǵa Parsy shyǵanaǵyndaǵy Ál-Fab portyna shyǵatyn «Irak-Túrkııa damý joly», sondaı-aq Sırııa, Iordanııa jáne Saýd Arabııasy arqyly Stambýldy Mekkemen baılanystyratyn tarıhı Hıdjaz temir jolyn qalpyna keltirý kiredi.
Agamırzaevtyń aıtýynsha, Túrkııa, Sırııa jáne Iordanııa arasyndaǵy ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıý Sırııadaǵy 30 shaqyrymdyq temirjol ınfraqurylymyn aıaqtaýdy, Iordanııanyń lokomotıvterge tehnıkalyq qyzmet kórsetý ortalyǵynyń rólin kúsheıtýdi, Agaba porty arqyly Qyzyl teńizge tikeleı qatynaýdy qarastyrady.
Bul qadamdar teńiz jáne qurlyq baǵyttaryn biriktirip, 13 jyldyq úzilisten keıin júk jáne jolaýshylar aǵynyn jyldamdatady.
— Qazaqstan jáne Ortalyq Azııanyń basqa da elderi úshin bul jobalar Orta jáne Zangezýr dálizderinde jańa múmkindikter ashady. Olar qosymsha balama joldardy qamtamasyz etip, tranzıttik ýaqyt pen shyǵyndardy qysqartady, logıstıka men onymen baılanysty salalarǵa ınvestıtsııa tartady, óńirlik ekonomıkalyq ıntegratsııany kúsheıtedi jáne Taıaý Shyǵyspen, Ońtústik Eýropamen, Afrıkamen saýda baılanystaryn keńeıtedi, — dedi sarapshy.
Saıası ǵylymdardyń doktory Elshad Mırbashıroglýdyń paıymynsha, Vashıngton kelisimi birinshi kezekte qaýipsizdik turǵysynan mańyzdy.
— Ońtústik Kavkaz burynnan qaqtyǵys aımaǵy boldy. Qazir Ázerbaıjannyń kúsh-jigeriniń arqasynda óńirlik qaýipsizdiktiń turaqty júıesin qalyptastyrýǵa jaǵdaı jasalyp otyr. Bul óz kezeginde Ortalyq Azııaǵa tikeleı áser etedi. Qazaqstan men Ázerbaıjanda qazirdiń ózinde damyǵan yntymaqtastyq júıesi bar. Al Kavkazdaǵy atalǵan beıbitshilik kelisimi kólik, energetıka jáne logıstıka salasyndaǵy birlesken jobalardy keńeıtedi, — dedi sarapshy.
Onyń pikirinshe, biraz ýaqyttan keıin alǵash ret óńir elderin tıimdi ózara is-qımyldyń biryńǵaı júıesine biriktiretin qaýipsizdiktiń jańa arhıtektýrasyn qurý múmkindigi týdy.
Topchýbashev atyndaǵy Baký saraptama ortalyǵynyń basshysy Rýsıf Gýseınov Ortalyq Azııa úshin birneshe tájirıbe júzinde iske asatyn qadamdarǵa toqtaldy.
— Birinshiden, bul tranzıttik táýekelderdi azaıtýǵa jáne Orta dálizdiń múmkindigin arttyrýǵa yqpal etedi. Investorlar men logıstıkalyq kompanııalar úshin bul jaǵdaı jobalardy jedeldetý men marshrýttardyń ótkizý qabiletin arttyrýǵa belgi berip otyr. Sonymen qatar, kelisim syrtqy saıası yqpaldyń tepe-teńdigin ózgertedi. Osylaısha, AQSh pen EO-nyń róli artyp keledi, biraq Túrkııa, Iran jáne Qytaıdyń múddesi de saqtalyp otyr. Qazaqstan úshin bul ıkemdi dıplomatııany jáne óziniń logıstıkalyq tartymdylyǵyn arttyrýdy talap etedi, — dedi saıasattanýshy.
Onyń sózine qaraǵanda, tranzıttik aǵyndardy baqylaý úshin óńirlik báseke arta túsedi. Osy oraıda Qazaqstanǵa porttardy, temirjol tasymalyn jáne tsıfrlyq ınfraqurylymdy jańǵyrtýdyń jańa múmkindikterin paıdalaný mańyzdy.
Jalpy, sarapshylardyń barlyǵy Baký men Erevan arasyndaǵy Vashıngton kelisimi ózara yntymaqtastyqtyń sapaly jańa deńgeıine shyǵýǵa jol ashatynyn aıtyp otyr. Olardyń paıymynsha, osy qadamdar Ońtústik Kavkazdaǵy shıelenis qaýpin azaıtady, kólik salasyndaǵy jobalarǵa jańa keńistik ashady jáne «Eýropa-Kavkaz-Ortalyq Azııa» baılanysyn nyǵaıtady.
Qazaqstanǵa jáne óńirdiń basqa da elderine toqtalsaq, bul tranzıttik kirister men ınvestıtsııalyq tartymdylyqtyń artýyn, sondaı-aq halyqaralyq kólik dálizderi júıesindegi pozıtsııalardyń nyǵaıýyn bildiredi.