BAQ Memleket basshysy usynǵan reformalardyń mánin aıqyn da qarapaıym tilmen túsindirýi tıis - QR mádenıet jáne aqparat mınıstri D.Myńbaı
QR mádenıet jáne aqparat mınıstri Darhan Myńbaı Prezıdent usynǵan áleýmettik jańartý baǵyttarynyń mańyzdylyǵyn túsindiredi jáne otandyq buqaralyq aqparat quraldary men úkimettik emes sektordyń aldyna mindetter qoıady.
- Darhan Qamzabekuly, Siz QR Prezıdentiniń maqalasyndaǵy basty másele ne dep sanaısyz?
- Bastysy - Prezıdent usynǵan osy Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna kóshý ıdeıasy: jahandyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda qazaqstandyq qoǵam qandaı bolýy tıis degen suraqqa jaýap izdeıdi. Bul úndeýde teńdestirilgen áleýmettik jańǵyrtý; áleýmettik-eńbek qatynastarynyń tıimdi modeli; árbir qazaqstandyqqa qamqorlyq; tutyný jáne jappaı masyldyq ıdeologııasynyń keleńsizdigi; ónimdi eńbek pen adam eńbeginiń qundylyǵy týraly salıqaly pikir alǵa tartylady.
Memleket basshysy álemdik daǵdarystyń negizgi sebepteriniń biri retinde masyldyq pen áleýmettik ınfantılızmdi ataıdy. Ol bul tezısti 3 shildede ótken telekópir barysynda Grekııanyń, Ispanııanyń jáne Italııanyń mysalynda jaqsy ashyp kórsetti - eń tómengi jumys kestesi men memleket tarapynan úlken áleýmettik tólemder olardy orǵa jyqty. Prezıdent búginde óndiristik eńbektiń qundylyǵy túsinigi shaıylyp ketti, bári de az jumys istep, kóp alýǵa umtylady, dep atap kórsetti.
Qazaqstan úshin bul turǵy aıryqsha jatqylyqsyz jáne qaýipti. Bizdiń elimizde eńbekke jalpyǵa ortaq qatynas erekshe jáne baǵaly qundylyq bolýy tıis.
- Búginde is júzinde Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamynyń mánisi nede?
- Bul máseleni kórneki ashý úshin kishkentaı biraq ta óte tabysty Sıngapýr memleketin mysal retinde aıtyp ótkim keledi. Osynaý araldyq memlekette turatyn 7,5 mıllıon azamatqa 100 myń mıllıonerden keledi, elde 33-ten astam iri transulttyq kompanııalardyń fılıaldary jumys isteıdi. Sıngapýr - álemdik kólik haby, bilim, ınnovatsııalyq tehnologııalar, munaı-hımııa ónerkásibi, farmatsevtıka, qarjy qyzmetteri jáne basqa da kóptegen ıgilikter ortalyǵy. ІJÓ ár adamǵa 30 myń dollardan asady
Búginde Sıngapýr tynyqmuhıttyq aımaqtaǵy jumaq sekildi. Qytaıdyń, Úndistannyń jáne Malaızııanyń kóptegen baı jáne ilkimdi adamdary osynda jumys istep, ómir súrgisi keledi. Menińshe, bul el barlyǵyna qol jetkizdi jáne onyń azamattary da baqýatty. Endi burynnan qalyptasqan qısynǵa salsaq, olar arqany keńge salyp, ómirdiń lázzatyna bólenýi, memleketten ózderine kóterińki áleýmettik kóńil bólýdi, jumys kúnin azaıtýdy, zeınetaqyny kóterýdi jáne basqa da ıgilikterdi talap etýi tıis. Biraq olaı etpeıdi. Sıngapýrda resmı 50 saǵattyq eńbek aptasy, onyń ústine sıngapýrlyqtar budan tys jumys oryndarynda qalady, senbi jáne demalys kúnderi eńbek etedi. Barlyǵy da - premer-mınıstr, memlekettik qyzmetshiler, bank qyzmetkerleri, kásiporyndardaǵy jumysshylar, stýdentter, mektep oqýshylary... Olar ózderiniń eli tabysty bolýy úshin nátıjeli eńbek etý qajettigin jaqsy túsinedi. Ózderimen úzeńgiles Qytaı, AQSh, Japonııa sııaqty kóptegen alyp elder turǵanda olarmen oıdaǵydaı básekelesý qajettigin túsinedi. Eger olar sál ǵana álsizdik tanytsa memlekettiń óte kúrdeli jaǵdaıda qalatynyn biledi. Sonymen qatar eńbektiń aıryqsha baǵasyn jáne únemi ózin qamshylap otyrý qajettigin olar balalyq shaǵynan - mektep partasynan jáne stýdenttik kezderinen boıǵa sińiredi.
Sıngapýr búginde zamanaýı Eńbek Qoǵamynyń jarqyn mysaly ǵoı dep oılaımyn. Sınapýrdyń geosaıası jáne demografııalyq sıpattamasy Qazaqstanmen belgili bir jaǵdaıda úndes - álemdik derjavalarmen jaqyn kórshilestigi, halyq sany, damýdyń órshil josparlary. Bul eldiń úlgisi Memleket basshysy bizderdi shaqyryp otyrǵan Jalpyǵa Ortaq Eńbek qoǵamyn qurýdyń qundylyq baǵdarlary men sulbasyn neǵurlym jiti belgileýge jeteleıdi.
- Memleket basshysynyń osy baǵdarlamalyq maqalasy boıynsha túsindirý jumystary qalaı júrgizilýi tıis?
- Bul jumysty aıqyn júıeleý jáne budan basqa maqalada kórsetilgen máselelerdi alǵa jyljytýdyń jańa nusqalaryn izdestirý qajet. Ol Prezıdenttiń «Áleýmettik-ekonomıkalyq jańǵyrtý - Qazaqstan damýynyń basty baǵyt» atty Joldaýymen sabaqtas júrgizilýi qajet. Qazirde aqparattyq-túsindirý jumysy jónindegi arnaıy is-sharalar jospary jasaldy jáne ol Memlekettik hatshynyń ókimimen bekitildi. BAQ-ta mınıstrlikter men vedomstvolar basshylarynyń sózderi josparlanýda, arnaıy alqa otyrystary men aımaqtarda aktıv jınalystary ótkiziletin bolady. Sondaı-aq Memleket basshysy alǵa qoıǵan mindetter men oǵan qol jetkizý joldary ǵylymı-praktıkalyq konferentsııalar men dóńgelek ústelderde egjeı-tegjeıli talqylanatyn bolady.
- Aldaǵy jumystarǵa baılanysty qazaqstandyq BAQ aldynda qandaı mindetter tur?
- Memlekettik telearnalar jyl aıaǵyna deıin maqala qaǵıdalaryn júzege asyrý jónindegi rolıkter serııasy men telejýrnaldardy belsendi túrde efırge shyǵarady. Bul habarlarda Memleket basshysy usynǵan reformalardyń mánine jiti jáne qarapaıym túsinik berilýi tıis. Tele- jáne radıohabarlarda, baspa jáne elektrondyq BAQ-ta eńbek adamynyń úlgisi jáne onyń kásibı tabystary kórsetilýi tıis. Olar kásipkerler, kásiporyndardaǵy ınjenerler men jumysshylar, stýdentter bolýy múmkin. Eń bastysy - bul adamdar qajyrly eńbegimen óziniń jáne óz otbasynyń ıgiligi úshin jumys isteıtinin jáne osy arqyly eldiń damýyna járdemdesip otyrǵanyn kórsetý bolmaq. Baspa basylymdarynda tıisti aıdarlar ashý qajet. Aımaqtardaǵy tilshiler qosyndary halyqpen jumys istep, elge óz isine shyn berilgen, óziniń kásibı boryshyn adal atqaryp júrgen, sırek mamandyqtardaǵy adamdardy kórsetýge tıis. Negizgi mindet - eńbek adamnyń obrazyn qalyptastyrý.
Barlyq BAQ-ta maqalanyń ózekti basymdyqtary boıynsha jiti taqyrypatylyq jeliler qurý qajet - bul eń aldymen, jumyspen qamtý, eńbek qatynastary, jastar saıasaty, turǵyn úı salasyn reformalaý. Árbir redaktsııada tıisti medıa-josparlar jasalýy tıis. Árıne, mınıstrlik óz tarapynan aqparat alý máselelerinde deldal bolýǵa daıyn.
- Prezıdent óziniń Joldaýynyń júzege asyrylýyna kóńili tolmaıtynyn bildirdi. Buqaralyq aqparat quraldary Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oıdaǵydaı júzege asyrýǵa qalaı járdemdese alady?
- BAQ, qoǵamdyq birlestikter sııaqty Prezıdent bergen tapsyrmalardyń qalaı oryndalyp jatqanyna qoǵamdyq baqylaýdy júzege asyrýy tıis. Men redaktsııalarǵa, úkimettik emes uıymdar ókilderimen birlese otyryp, birqatar qoǵamdyq tekserýler jáne baspasóz týrlaryn ótkizýdi usynar edim, olar belgili bir aımaqtarda Joldaý qalaı júzege asyrylyp jatqanyn, halyqtyq qurylystar qalaı júrip jatqanyn, áleýmettik qyzmetter usynýda jáne jumyspen qamtýda qandaı problemalar bar ekenin óz kózderimen kórip, jurtshylyqqa aıtyp berer edi. Máselen, 3 shildede telekópir barysynda Memleket basshysy adam quqyǵyn buzýdyń óreskel faktisin keltirdi, onda jumys berýshi áıelderden birden eki ótinish jazýdy talap etken - biri jumysqa qabyldaý, ekinshisi ekiqabat bolǵan jaǵdaıda jumystan bosatý týraly. Mundaı faktilerdi anyqtap, jurtshylyq qaperine jetkizý qajet!
- Siz maqalada kórsetilgen mindetterdi alǵa jyljytýdyń jańa formalary týraly aıttyńyz. Olar qandaı bolýy múmkin?
- Mysalǵa aıtar bolsam, meniń oıymsha búginde radıonyń áleýeti jetkilikti paıdalanylyp otyrǵan joq. Men bnews.kz saıtyndaǵy onlaın-konferentsııalar tárizdi eńbegi janǵan, óz kásibin qulaı súıgen adamdardyń, jasampaz eńbek erleriniń qatysýymen radıo-konferentsııalar serııasyn ótkizýdi usynamyn. Bul adamdardyń jurtshylyqqa aıtary, bóliser nárseleri az emes. «Astana» radıosy osyndaı dıalog alańy bola alar edi.
- Aımaqtyq BAQ aldynda qandaı mindetter tur?
- Sońǵy zertteýler aımaqtardaǵy buqaralyq aqparat quraldary erekshe senimge ıe bolyp otyrǵanyn kórsetedi jáne bul oblystyq jáne aýdandyq BAQ-qa zor múmkindikter beredi, olardy barynsha paıdalaný qajet. Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn júzege asyrýdyń naqty mysaldaryna basa nazar aýdara otyryp, aqparattyq naýqandy óristetý qajet. Óz mamandyǵy boıynsha qaıta daıarlyqtan ótý múmkindigine ıe bolǵan, jańa páterler alǵan adamdardy, eńbekshilerdiń quqyqtaryn qorǵaý, zańdardyń buzylýyn anyqtaý jónindegi memlekettik organdar jumysyn kórsetý qajet. Memleket basshysynyń barlyq tapsyrmalary oryndalyp jatqandyǵyn jáne oǵan memlekettik organdar qatań baqylaý ornatqanyn kórneki túrde kórsete bilý qajet.
Aımaqtyq BAQ úshin bólek «ómirlik tarıh» formatyndaǵy materıaldar bolýy tıis - olarda kásibı adamdar, ózdigimen mansapqa jetken jandar úlgi etip alynýy tıis. Olar dáriger, muǵalim, iri kásiporynnyń basshysy, kásipkerler jáne basqa da mamandyq ıeleri bolýy múmkin.
Aımaqtyq BAQ úshin aıryqsha mindet - bul jumystyń aqparattyq-praktıkalyq baǵyty. BAQ adamdarǵa keńesshi rólin atqarý tıis - qaıda baryp, qalaı qaıta daıarlyqtan ótýge bolady, óz eńbek quqyǵyn qalaı qorǵaý kerek, óz qyzmetine nemquraıdy qaraıtyn jumys berýshilerge qaıda shaǵyný qajet degen sııaqty ómirlik qajetti máselelerde kómek kórsetý qajet. Aımaqtyq gazetterde oqyrmandar hattary jáne olarǵa jergilikti memlekettik organdar ókilderiniń ún qatýy boıynsha turaqty aıdarlar bolýy tıis.
- Memleket basshysynyń maqalasynda kóterilgen ıdeıalardy túsindirýge jáne nasıhattaýǵa úkimettik emes sektor qalaı qatysa alady?
- Eń aldymen, úkimettik emes sektor - jaqsy sarapshylar, jurt olarǵa senedi jáne olardyń pikirine qulaq túredi. Búginde osy sektorda jarty mıllıonnan astam adam jáne 20 myń uıym turaqty nemese udaıy negizde jumys jasaýda. Olardyń mindeti - árbir úıde, árbir otbasynda bolyp, qarapaıym adamdardyń kómekshileri jáne keńesshileri bolýy tıis, olardyń ereksheligine baılanysty buǵan memlekettiń qoly ázirge jetip jatqan joq. Bul oraıda memlekettik áleýmettik tapsyrs aýqymyndaǵy is-sharalarmen shektelip qalmaý kerek. Azamattyq sektorda jumys tájirıbesi jáne úlken áleýeti bola otyryp, ÚEU «qoǵamdyq baqylaýshylar» rólin atqara alady, eńbek janjaldaryn sheshýde sarapshy bola alady jáne basqa da kóptegen qyzmetterdi atqarýǵa óresi jetedi. Adamdardyń naqty problemalaryn sheshýge baǵyttalǵan jobalarǵa memlekettik qoldaý kórsetilýi tıis, al ÚEU bul problemalardy anyqtaı alady.
- BAQ pen qoǵamdyq uıymdar aldynda taǵy qandaı mindetter tur?
- Tutastaı alǵanda, kórsetilgen jumystardy tamyz aıynyń ishinde josparlanǵan jáne el ishinde jáne halyqaralyq deńgeıde mańyzy zor birqatar iri sharalardy eskere otyryp júrgizýdi usynamyn.
Birinshiden, BAQ ózderniń jeńisterimen elimizge jáne halqymyzǵa úlken syılyq jasaǵan bizdiń olımpıadashylarymyzdy qoshemetteý jumysyn uıymdastyrýy tıis. Olar ultymyzdy toptastyryp, patrıottyq rýhty joǵary deńgeıge kóterdi. Olar - bizdiń dańqty batyrlarymyz. Chempıon-sportshylardyń qalyptasýy - olardyń alǵashqy aıqastary, jeńisteri men jan tolqynystary týraly materıaldar uıymdastyrý qajet. Olardyń jattyqtyrýshylarynyń, dostarynyń estelikterin jarııalaý qajet. ıAǵnı, ózderiniń eńbegimen joǵary jetistikterge qol jetkizgen osynaý qarapaıym jandardy barlyq qyrynan kórsete bilý qajet.
Ekinshiden, 27-29 tamyz kúnderi Astanada «ıAdrolyq synaqtarǵa tyıym salýdan ıadrolyq qarýdan azat álemge» atty halyqaralyq konferentsııa ótedi. Ol 2009 jyly BUU Bas Assambleıasy bekitken ıAdrolyq synaqtarǵa qarsy is-qımyldyń Halyqaralyq kúni ótkizilýiniń úsh jyldyǵyna oraılastyrylyp otyr. Konferentsııa Memleket basshysynyń ıadrolyq qarýsyzdaný jáne taratpaý salasyndaǵy bastamalary barǵan saıyn álemdik qoǵamdastyqtan zor qoldaý taýyp otyrǵanyna jarqyn mysal bolmaq. Oǵan qazirdiń ózinde álemniń 50-den astam elinen 100-den astam delegatsııa qatysatyndyqtaryn qýattaýynyń ózi kýá. BAQ Qazaqstannyń ıadrolyq qarýsyzdaný salasyndaǵy - 1991 jyly Semeı polıgony jabylýynan ıadrolyq qarýdy taratpaý jáne barlyq iri ıadrolyq derjavalar ony synaýdan bas tartý jóninde BUU deńgeıinde halyqaralyq shartqa qol qoıý jónindegi barlyq bastamalary ashyp kórsetilýi tıis.
Úshinshiden, Konstıtýtsııa kúnin merekeleý. Osy mereke qarsańynda da halyqaralyq konferentsııa ótkizilmek. Oǵan álemniń 15 elinen konstıtýtsııalyq keńester men sottardyń basshylary, sondaı-aq úsh ombýdsmen qatysady. Konferentsııada el damýyn qamtamasyz etetin negizgi qujat retinde Qazaqstan Konstıtýtsııasynyń aıryqsha róli taǵy da atap kórsetiletin bolady. Sondaı-aq memleket qorǵaýynda turǵan jeke adamnyń quqyqtary men bostandyqtaryna qol suǵylmaýshylyǵy jáne onyń basymdyǵy atap ótiledi.
Konstıtýtsııa kúnin Qazaqstan tabystaryn - ártúrli memlekettik baǵdarlamalardyń júzege asyrylýyn, halyqtyń ál-aýqatynyń ósýin, memlekettiń áleýmettik saıasatynyń nátıjeliligin, jańa ınfraqurylymdyq jobalardyń júzege asyrylýyn jáne basqalaryn kórsetý úshin aqparattyq sebep retinde paıdalaný qajet. Konstıtsııa kúni qoǵamda óz eli úshin maqtanysh sezimin týǵyzýy qajet.
Sózimniń sońynda aıtarym, Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi tarapynan bizdiń otandastarymyzdyń alǵa qoıylǵan jańartý saıasatynyń basymdyqtary týraly aqparattandyrylý deńgeıine áleýmettik ólshemder júıesi quryldy. Olardyń nátıjeleri júrgizilip jatqan aqparattyq-túsindirý jumystarynyń tıimdiligin baǵalaýǵa jáne tıisinshe oǵan túzetýler engizýge múmkindik beredi.
- Áńgimeńizge rahmet.