Babalar sózi - danalar kózi (26-35 tomdar)
26-tom. Qytaıdaǵy qazaq folklory. Ǵashyqtyq dastandar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen jıyrma bes tomy folklorymyzdyń baı, mańyzdy salasy-dastandyq eposqa arnaldy. Atap aıtqanda osy kúnge deıin hıkaıalyq dastandardyń on bir tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń jeti tomy baspa betin kórip, oqyrman qaýym tarapynan jyly qabyldandy. Árıne, qazaq halqynyń epostyq murasy jarııalanǵan úlgilermen shektelmeıdi. Qoljazba qorlarynda saqtalǵan ózge de halyq aýyz ádebıetiniń úlgileri jınaqtalyp, baspaǵa daıyndalýda.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 26-tomy Qytaıdaǵy qazaq folklorynyń kezekti jınaǵy-ǵashyqtyq dastandarǵa arnaldy. Bul tomǵa «Qozy Kórpesh-Baıan sulý», «Qyz Jibek», «Dandan men Nárkes», «Ahmet pen Núrılá» atty ǵashyqtyq dastandar endi. Olardyń sıýjeti negizinen, jergilikti qazaq halqynyń turmys-tirshiliginen alynǵan. Alǵashqy eki jyr qazaq aýyz ádebıetinde burynnan málim, folklortaný turǵysynan zerttelgen, lıro-epos janrynyń kólemdi de kórkem úlgilerinen sanalsa, «Dandan men Nárkes», «Ahmet pen Núrılá» sekildi shyǵarmalar shyǵystyq sıýjetterdiń izimen jyrlanǵan jáne buryn zerttelmegen.
Tomǵa engizilip otyrǵan «Qozy Kórpesh-Baıan sulý», «Qyz Jibek» jyrlarynyń sıýjettik qurylymynda aıtarlyqtaı ózgeshelikteri bolmaǵanymen, tildik, stıldik jáne kólemdik jaqtarynan nazar aýdaratyn tustary bar. Sondyqtan Qytaıdaǵy qazaq jyrshylarynyń repertýarynan turaqty oryn alǵan bul shyǵarmalardy jeke folklorlyq nusqa retinde qarastyrǵan lázim
Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaǵan Qytaı mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi-Orazanbaı Egeýbaev.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes usynylyp otyrǵan tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, dastannyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-23,5 b.t.
27-tom. Qytaıdaǵy qazaq folklory. Tarıhı jyrlar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen jıyrma alty tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastan janryna arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on bir tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Qazaq halqynyń rýhanı qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Árıne, qazaq dastandarynyń kórkem úlgilerin jarııalaý áli de jalǵasa bermek.
QR BǴM OǴK jáne ÁÓI Qoljazba qorlarynda saqtalǵan halyq murasynyń kóptegen úlgileri ǵylymı turǵydan saralanyp, baspaǵa ázirlený ústinde.
Kópshilik nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 27-tomy Qytaıdaǵy qazaq folklorynyń kezekti jınaǵy-tarıhı jyrlarǵa arnalyp otyr. Bul tomǵa «Arqalyq», «Er Jánibek», «Táýtik batyr», «Jaqypberdi batyr», «Boqy batyr», «Bóke batyr», «Jantókesh», «Ramazannyń qıssasy», «Saryaıaq», «Esimqan, Yrysqan» atty tarıhı jyrlar enip otyr.
Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaǵan-Qytaı memleketiniń mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, jazýshy, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi, professor Orazanbaı Egeýbaev.
Bir aıta keterligi, Qytaı qazaqtarynyń jyrlaýynda el arasyna keń taraǵan tarıhı jyrlardyń kópshiligi jazbasha túrde týǵany ańǵarylady. Árıne, alǵashynda jeke ónerpazdyń, ıakı aqyn-jyraýdyń shabytynan týatyn kólemdi epıkalyq jyrlardyń keıin oryndaýshy-jyrshylardyń birneshe urpaǵy aýysqan soń bastapqy avtory umytylyp, jalpy halyqtyq jádigerge aınalatyny folklorda qalypty qubylys sanalady. Sonymen qatar atalǵan tarıhı jyr- dastandardyń sıýjettik tórkini-jergilikti halyq arasynda erteden aıtylyp júrgen aýyzeki ańyz, áńgimeler ekendigi eskerildi. Bul aıtylǵan sebepter olardy tegi jaǵynan folkorlyq shyǵarmalarmen barynsha jaqyndastyra túsedi. Buǵan qosa, dastan mátinderiniń ózgermeliligi, ishki varıatsııalyq terbelisi men birneshe kóshirme nusqalarynyń bolýy da tomǵa engizilip otyrǵan shyǵarmalardyń halyqtyq belgilerin aıshyqtaı túseri anyq.
«Babalar sózi» serııasynyń ustanymdaryna saı usynylyp otyrǵan tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, dastannyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-22 b.t.
28-tom. Qytaıdaǵy qazaq folklory. Tarıhı jyrlar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen jıyrma jeti tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastan janryna arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on bir tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy jáne tarıhı jyrlardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, dastandyq epos úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
OǴK jáne ÁÓI Qoljazba qorlarynda saqtalǵan kóptegen folklor mátinderi ǵylymı turǵydan saralanyp, baspaǵa ázirlený ústinde.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 28-tomy Qytaıdaǵy qazaq folklorynyń kezekti jınaǵy-tarıhı jyrlarǵa arnalyp otyr. Bul tomǵa «Qojeke», «Arǵynbektiń jyry», «Úrkin-qorqyn», «Keshýbaı-Jámıla», «Er Bulan», «Ýań bala», «On segiz», «Qan keshý», «Núptebektiń asy», «Sátbek», «Sheıitsaı», «Saqarı» atty tarıhı jyrlar endi. Bul shyǵarmalardyń kópshiliginde Shyǵys Túrkistan ólkesin mekendeıtin az ulttardyń, ásirese qazaq halqynyń jergilikti Gomındań úkimeti men ishki qytaı ekspansııasyna qarsy bas kóterý áreketteri jyr arqaýy bolǵan. Tarıhı jyrlarda kúshi basym ata jaýymen arystansha arpalysyp, ultynyń azattyǵy men urpaǵynyń bolashaǵy úshin janyn qıǵan Aqyt qajy, Ospan batyr, Demejan, Sháripqan, Esimqan, Yrysqan, Qalman t.b. qazaq azamattarynyń erlikke toly ómiri shyndyqqa saı, kórkem tilmen óriledi.
Bir aıta keterligi, bul tomǵa kirgen jyrlardyń bireýin sol ólkeniń týmasy, úrimjilik belgili qazaq aqyny, marqum Tańjaryq Joldyuly jyrlaǵany málim («Núptebektiń asy»). Áıtkenmen, atalǵan shyǵarmanyń negizgi oqıǵasy burynnan halyq arasynda aıtylyp kelgendigi jáne aqyn shyǵarmalarynyń buryn Shyńjańda basylǵan «Qazaq qıssalary» atty folklorlyq jınaqta jarııalanǵandyǵy eskerilip, «Babalar sózi» serııasynyń aıasynda jaryq kórip jatqan Qytaıdaǵy qazaq folklory úlgileriniń qataryna shartty túrde qosylyp otyr.
Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaǵan Qytaı memleketiniń mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi-Orazanbaı Egeýbaev.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes atalǵan tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, jyrlardyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-23,5 b.t.
29-tom. Qytaıdaǵy qazaq folklory. Tarıhı jyrlar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen jıyrma segiz tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastandar men tarıhı jyrlarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on bir tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy jáne tarıhı jyrlardyń eki tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Qazaq halqynyń rýhanı qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, halyq eposynyń úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
OǴK jáne ÁÓI Qoljazba qorlarynda saqtalǵan kóptegen folklorlyq mátinder ǵylymı turǵydan saralanyp, baspaǵa ázirlený ústinde.
Kópshilik nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 29-tomy Qytaıdaǵy qazaq folklorynyń kezekti jınaǵy-tarıhı jyrlarǵa arnalyp otyr. Bul tomǵa «Abylaı han», «El qormaly-er Abylaı», «Bógenbaı batyr», «Kenesary», «Qaraqas-Kenesary», «Aǵybaı batyr», «Esenkeldi» atty tarıhı jyrlar endi. Olardyń sıýjeti, negizinen, qazaq halqynyń syrt jaýlarǵa qarsy uly-azattyq kúresine arnalǵan. Bul shyǵarmalardyń mazmunynda dástúrli eposqa tán ásireleý az, naqty oqıǵalarǵa qurylǵan tarıhı shyndyq kórkem tilmen beınelengen.
Bir aıta keterligi, bul tomǵa kirgen tarıhı jyrlardyń birazy Qazaqstan jerinde týyp, jekelegen nusqalary Shyńjań qazaqtary arasynda taralǵany baıqalady. Máselen, atalǵan epostar negizgi oqıǵasy burynnan halyq arasynda aıtylyp kelgen jáne bul shyǵarmalar keıinnen Qytaıdaǵy qazaq zııalylarynyń atsalysýymen «Qazaq qıssalary» syndy folklorlyq jınaqtarda jarııalanǵandyǵy málim. Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaýǵa Qytaı memleketiniń mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, jazýshy, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi-professor Orazanbaı Egeýbaev qatysty.
«Babalar sózi» serııasynyń ustanymdaryna sáıkes tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Bularǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, jyrdy jınaýshylar men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-25 b.t.
30-tom. Qytaıdaǵy qazaq folklory. Hıkaıalyq dastandar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen jıyrma toǵyz tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastandar men tarıhı jyrlarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on bir tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy jáne tarıhı jyrlardyń úsh tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 30-tomy Qytaıdaǵy qazaqtardyń folkloryna arnalady. Bul tomǵa «Nurǵazaryn», «Saǵattyń hıkaıasy», «Patsha men áıel», «Syrly qobdı», «Totaı sal», «Ólgen qyz», «Ular men quzǵyn», «Nuh jáne naýryz», «Aqqan synap», «Altyn balta», «Ǵalym qyz Býadat», «Júnis jetim», «Qaratorǵaı», «Kenjekeıdiń keshirmeleri», «Qumash Qońyr hıkaıasy» atty hıkaıalyq dastandar endi. Atalǵan dastandardyń keıbiriniń sıýjeti shyǵystyq, ıaǵnı úndi, parsy, arab hıkaıalarynan alynsa, keıbiri jergilikti oqıǵalarǵa negizdelgen. Sıýjetteri hıkaıa, qıssa túrinde aýyz ádebıetinde erteden aıtylyp kelgen birqatar folklorlyq shyǵarmalar qazaq aqyndarynyń jańǵyrtýymen názıra úlgisindegi dastan janrynda jyrlanǵan. Atalǵan shyǵarmalardyń keıbireýi el aýzynan jazylyp, biraz óńdelip baryp Qytaıda baspa betin kórgen. Qazaqstanda alǵash jarııalanyp otyr. Taǵy bir ereksheligi bul mátinderde arab, parsy, qytaı tilderinen engen sózdermen qosa jergilikti tildik qoldanystar da kezdesedi.
Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaýǵa Qytaı mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi-Orazanbaı Egeýbaev qatysty.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyzynshy tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, dastannyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-24,5 b.t.
31-tom.Qytaıdaǵy qazaq folklory. Hıkaıalyq dastandar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen otyz tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastandar men tarıhı jyrlarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on bir tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy jáne tarıhı jyrlardyń úsh tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 31-tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnaldy. Bul tomǵa «Qulamergen», «Aryq mergen», «Ábý jylan», «Telim-Tentek», «Eki aǵaıyn », «Murat Sálıh pen Maǵrıpa», «Kókek pen Zeınep», «Qoıshy batyr», «Sanaly Sara», «Sáýkele», «Bóken jarǵaq», «Bulǵyn-Sýsar», «Úsh jetim», «Úsh jetim qyz», «Kezbe shal», «Han húkimi» atty hıkaıalyq dastandar endi. Atalǵan dastandardyń keıbiriniń sıýjeti shyǵystyq, ıaǵnı úndi, parsy, arab hıkaıalarynan alynsa, keıbiri jergilikti oqıǵalarǵa negizdelgen. Sıýjetteri hıkaıa, qıssa túrinde aýyz ádebıetinde erteden aıtylyp kelgen birqatar folklorlyq shyǵarmalar qazaq aqyndarynyń jańǵyrtýymen názıra úlgisindegi dastan janrynda jyrlanǵan. Atalǵan shyǵarmalardyń keıbireýi el aýzynan jazylyp, biraz óńdelip baryp Qytaıda baspa betin kórgen.
Qazaqstanda alǵash jarııalanyp otyr. Taǵy bir ereksheligi bul mátinderde arab, parsy, qytaı tilderinen engen sózdermen qosa jergilikti tildik qoldanystar da kezdesedi.
Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaýǵa Qytaı mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi-Orazanbaı Egeýbaev qatysty.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes otyz birinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, dastannyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-23,5. b.t.
32-tom. Qytaıdaǵy qazaq folklory. Shejirelik dastandar
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» atty júz tomdyq basylymdy daıyndap, jarııalaý jumysyn jalǵastyrýda.
Serııanyń jaryq kórgen otyz bir tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastandar men tarıhı jyrlarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on eki tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy jáne tarıhı jyrlardyń úsh tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 32-tomy Qytaıdaǵy qazaqtardyń folkloryna arnalady. Bul tomǵa «Qazaqtyń jalpy shejiresi», «Qazaqtyń túp atasy-batyr Túrik», «Qazaq shejiresi», «Qazaq tarıhy týraly jyr», «Jazýǵa shejireni aldym qalam», «Aıtys shejiresi», «Úsh júzdiń shejiresi», «Orta júz naıman shejiresi», «Orazaı rýynyń Jambyrza shejiresi», «Asylhan Myńjasar shejiresi», «Kereı shejiresi», «Týǵan jer týraly shejire», «Shyńǵyshan shejiresi» «Abaq kereı», «Abaq kereıdiń ataqtylary» atty shyǵarmalar endi.
Atalǵan dastandardyń sıýjeti negizinen el arasyna keń taraǵan qazaq rýlarynyń shejiresinen syr shertedi. Sıýjetteri áńgime, qıssa túrinde aýyzdan-aýyzǵa, atadan-balaǵa erteden aıtylyp kelgen kóptegen shejireler qazaq aqyndarynyń jańǵyrtýymen dastan janrynda jyrlanǵan. Atalǵan shyǵarmalardyń keıbireýi el aýzynan jazylyp, biraz óńdelip baryp Qytaıda baspa betin kórgen. Qazaqstanda alǵash jarııalanyp otyr. Taǵy bir ereksheligi-bul mátinderde arab, parsy, qytaı tilderinen engen sózdermen qosa jergilikti tildik qoldanystar da kezdesedi.
Mátinderdi jınap, baspaǵa daıyndaýǵa Qytaı mádenıeti men ónerine úles qosqan ǵalym, QHR folklortanýshylar qoǵamynyń múshesi-Orazanbaı Egeýbaev qatysty.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes otyz ekinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, dastannyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
33-tom. Batyrlar jyry
Q URASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlama aıasynda jarııalanyp jatqan «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirlep, jaryqqa shyǵarýdy odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz eki tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastandar men tarıhı jyrlarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń sońǵy on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 33-tomy batyrlar jyryna arnaldy. Bul tomǵa «Alpamys batyr» eposynyń jeti nusqasy endi. Sondaı-aq, ǵylymı maqsat úshin jyrdyń Á.Dıvaev aýdarǵan orys tilindegi ertegilik varıanty («Velıkan Alpamys») jáne S.Muqanov (1939 j.) óńdep, biriktirgen (Qazan, 1899 j., Tashkent, 1922 j.) tolyq nusqasy da usynyldy.
«Alpamys batyr» jyrynyń onnan astam nusqalary bar. Olardy ǵylymı turǵydan júıelep, eki tomǵa jınaqtaý josparlandy. «Alpamys batyr» jyrynyń birinshi tomyna 1922 jyly Tashkentte Á.Dıvaev bastyrǵan «Alpamys batyrdyń hıkaıasy», qarasózben jazylǵan E.Aqynbekov pen Á.Ospanov nusqalary, sondaı-aq N.Baıǵanın, S.Jańbyrshın, A.Nysanov, Rahat syndy halyq talanttary jyrlaǵan nusqalar endi. Sońǵy tórt jyr buryn-sońdy jarııalanbaǵan. Á. Dıvaev pen Á. Qońyratbaev nusqalarynyń sıýjettik jáne mátindik jaqtarynan óte jaqyn turǵandyǵy eskerilip, tomǵa bul eki varıanttyń alǵashqysy ǵana usynyldy.
«Alpamys batyr» jyrynyń Keńes kezeńinde baspa betin kórgen varıanttaryna sol kezdiń saıası-qoǵamdyq talaptaryna oraı mátindik óńdeý, redaktsııa júrgizilgeni jasyryn emes. Jyr mátinderi M.O. Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty men Ortalyq Ǵylymı kitaphananyń qoljazba qorlarynda saqtaýly túpnusqalary boıynsha daıyndaldy. Buǵan qosa, ilki jınaqtarda túsip qalǵan, ıakı qoljazbadan qate oqylǵan jyr joldary men jekelegen sózder túpnusqa boıynsha túzetilip, mátinder bastapqy qalypqa keltirildi. Buryn jarııalanbaǵan mátinder arab, latyn harpindegi qoljazbalardan qazirgi álipbıge túsirilip ózgerissiz berildi.
Sondaı-aq, kóptomdyq batyrlar jyrynyń bul alǵashqy tomyna betashar sóz retinde belgili ádebıetshi, akademık Q.Jumalıevtiń qazaq eposy týraly erterekte jazylǵan zertteý eńbeginen úzindi berildi. Keńes kezeńinde jarııalanǵan maqalany Táýelsizdik dáýiriniń suranysyna saı tolyqtyryp, folklor turǵysynan jańasha oı túıip, ǵylymı pikir bildirgen kórnekti ǵalym, akademık S.Qasqabasov.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz úshinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-22,75 b.t.
34-tom. Batyrlar jyry
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlama aıasynda jarııalanatyn «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirlep, jaryqqa shyǵarýdy odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz úsh tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn dastandar men tarıhı jyrlarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlyq jyrlardyń bir tomy, sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń sońǵy on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 34-tomy batyrlar jyryna arnaldy. Bul tomǵa «Qıssa-ı Alpamys batyr», «Alpamys batyr qıssasy», «Qıssa Alpamys», «Alpamys batyr» atty epostyq nusqalar endi.
«Alpamys batyr» jyrynyń onnan astam nusqalary bar. Olardy ǵylymı turǵydan júıelep, eki tomǵa jınaqtaý josparlandy. Alǵashqy tomǵa engen tórt jyr nusqasynyń bireýi (Jyrshysy-Kelimbet Serǵazyuly) buryn-sońdy jarııalanbaǵan. Sondaı-aq «Alpamys batyr» jyrynyń Keńes kezeńinde baspa betin kórgen varıanttaryna sol kezdiń saıası-qoǵamdyq talaptaryna oraı mátindik óńdeý, redaktsııa júrgizilgeni jasyryn emes.
Buǵan qosa, ilki jınaqtarda túsip qalǵan, ıakı qoljazbadan qate oqylǵan jyr joldary men jekelegen sózder túpnusqa boıynsha túzetilip, mátinder bastapqy qalypqa keltirildi.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz tórtinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-24. b.t.
35-tom. Batyrlar jyry.
«Babalar sózi» serııasynyń 35-tomyna «Qobylandy batyr» jyrynyń Marabaı (Á. Dıvaev nusqasy), Kóshelek, Qulzaq, Súıinsháli syndy aqyn-jyrshylardyń repertýaryna engen kólemdi bes nusqasy usynyldy.
QURASTYRÝShYLARDAN
M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jarııalanyp jatqan «Babalar sózi» serııasynyń júz tomdyq ǵylymı basylymyn ázirlep, jaryqqa shyǵarýdy odan ári jalǵastyrady.
Serııanyń buǵan deıin jarııalanǵan otyz tórt tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi salasy bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa arnaldy. Dálirek aıtqanda, búginge deıin hıkaıalyq dastandardyń on úsh tomy, dinı dastandardyń jeti tomy, ǵashyqtyq dastandardyń segiz tomy, tarıhı jyrlardyń úsh tomy, batyrlar jyrynyń eki tomy sondaı-aq shejirelik dastandardyń bir tomy ázirlenip, baspa betin kórdi. Bul basylymdardyń on tomy Qytaıdaǵy qazaq folkloryna arnalǵany málim. Qazaq halqynyń qymbat qazynasy-folklor jınaqtarynyń joǵary deńgeıde bezendirilgen jańa basylymyn oqyrman qaýym úlken qýanyshpen qarsy aldy. Alla qalasa, qazaq eposynyń kórkem úlgilerin jarııalaý osymen shektelmeıdi.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan atalmysh serııanyń 35-tomy batyrlar jyryna arnaldy. Bul tomǵa «Qobylandy batyr» men onyń urpaqtarynyń batyrlyq, erlikke toly ǵumyryn baıandaıtyn bes jyr nusqasy endi.
«Qobylandy» jyrynyń otyzǵa jýyq nusqalary bar. Olardy ǵylymı turǵydan júıelep, tórt tomǵa jınaqtaý josparlandy. Alǵashqy tomǵa engen Marabaı nusqasynan ózge jyr mátinderi, ıaǵnı Kóshelek Elamanuly, Qulzaq Amangeldiuly, Súıinsháli Jańbyrshyuly varıanttary buryn-sońdy jarııalanbaǵan. Máselen, bul tomǵa orynborlyq jyrshy Súıinsháliden jazyp alynǵan (1957j) Qobylandy batyr jáne onyń urpaqtary týraly eki jyr mátini enip otyr.
Sondaı-aq «Qobylandy» jyrynyń Keńes kezeńinde baspa betin kórgen varıanttaryna sol kezdiń saıası-qoǵamdyq talaptaryna oraı mátindik óńdeý, redaktsııa júrgizilgeni jasyryn emes. Buǵan qosa ilki jınaqtarda túsip qalǵan, ıakı qoljazbadan qate oqylǵan jyr joldary men jekelegen sózder túpnusqa boıynsha túzetilip, mátinder bastapqy qalypqa keltirildi.
«Babalar sózi» serııasynyń negizgi ustanymdaryna sáıkes, otyz besinshi tom ǵylymı qosymshalarmen tolyqtyryldy. Ǵylymı qosymshalarǵa tomǵa engen mátinderge jazylǵan túsiniktemeler, sózdik, jer-sý ataýlary, mátinderde kezdesetin tarıhı tulǵalar men dinı esimderge arnalǵan túsinikter, epostyń jınaýshylary men onyń jyrlaýshylary týraly derekter, paıdalanylǵan ádebıetter tizimi, orys jáne aǵylshyn tilderinde jazylǵan túıin kirdi.
Tomnyń kólemi-24.5 b.t.
