B.Meldeshov: Saılaý organdarynyń basty mindeti - azamattardyń óz qalaýyn bildirýine qajetti barlyq jaǵdaıdy jasaý
- Baqyt Sársenbaıuly, QR Parlamenti Májilisiniń jáne jergilikti máslıhattarynyń saılaýy taǵaıyndalǵanyna biraz ýaqyt ótti. Osy aralyqta QR OSK tarapynan atqarylǵan jumystarǵa toqtalsańyz.
- Osy jyldyń 20 qańtarynda Qazaqstan Prezıdentiniń «5-shi shaqyrylǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń Májilisin taratý jáne Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi depýtattarynyń kezekten tys saılaýyn taǵaıyndaý týraly» Jarlyǵy jaryq kórgen bolatyn. Sol sátten bastap Ortalyq saılaý komıssııasy qyzý jumysqa kirisip, eń aldymen partııalyq tizim boıynsha, Qazaqstan halqy Assambleıasy atynan saılanatyn Parlament Májilisi depýtattarynyń kezekten tys saılaýyn ázirleý men ótkizý jónindegi negizgi is-sharalardyń kúntizbelik josparyn bekitti. Sonymen qatar Májilis pen jergilikti máslıhat depýtattaryn saılaý jónindegi saılaý qujattarynyń nysandaryn belgiledi. Munan bólek, elimizdiń Syrtqy ister mınıstrligine halyqaralyq baıqaý ınstıtýtyn ashý týraly hat joldanyp, OSK Tóraǵasy atynan 18 shet memlekettiń ortalyq saılaý organdarynyń birinshi basshylaryna shaqyrý jiberildi. Syrtqy ister mınıstrligi de óz tarapynan 11 memleketaralyq jáne parlamentaralyq halyqaralyq uıymǵa shaqyrý joldaǵandyǵyn da aıta keteıin.
Ortalyq saılaý komıssııasy QR Parlamenti Májilisiniń jáne jergilikti máslıhattardyń depýtattaryn saılaýdy ázirleý men ótkizý jónindegi negizgi saılaý rásimderin túsindirý jónindegi baspasóz konferentsııasyn da ótkizdi. Halyqaralyq baıqaýshylar úshin saýalnamalardyń mátinin bekitip, 14 naýryzǵa deıin olardy akkredıtteý merzimin belgiledi. Jergilikti máslıhat depýtattyǵyna kandıdattardyń respýblıkalyq bıýdjet qarajatynan jabylatyn shyǵystarynyń mólsherlerin maquldady. Tolyqtaı alǵanda, OSK QR Parlamenti Májilisiniń jáne jergilikti máslıhattardyń depýtattyǵyna kandıdattardyń Konstıtýtsııa men qoldanystaǵy saılaý zańnamasynda qoıylatyn talaptarǵa sáıkestigin tekserý boıynsha qajetti is-sharalardy júrgizýde.
- Májilis pen máslıhat saılaýlaryn qatar ótkizý oryn alyp otyrǵan daǵdarysqa baılanysty qabyldanǵan sheshim ekendigi belgili. Osy rette Májilis saılaýyn der ýaqytynda ótkizgende bıýdjetten qansha qarjy kerek bolar edi? Jalpy eki saılaýdy qatar ótkizýdiń arqasynda qansha qarjyny únemdeı aldyq?
- Memleket basshysy Parlament Májilisiniń kezekten tys saılaýy men barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattarynyń saılaýyn qosa ótkizý týraly sheshimniń sebepterin aıtty. Bizdiń elimizge de keri áserin tıgizgen álemdik ekonomıkalyq daǵdarys memlekettik bıýdjettiń qarajatyn edáýir únemdeý maqsatynda eki saılaýdy qatar ótkizýge basty sebep boldy. Saılaý naýqandaryn jeke-jeke ótkizgen jaǵdaıda bul naýqandarǵa bólinetin bıýdjet qarajatynyń jalpy somasy 12,8 mıllıard teńgeni quraıtyn edi. Al qazirgi ýaqytta eki saılaýdy birge ótkizýdiń arqasynda únemdegen qarjymyz - 4,8 mıllıard teńge.
Demek, qazirgi saılaý naýqanynyń bıýdjeti 8 mıllıard teńgeni quraıdy degen sóz. Árıne, bul da qomaqty qarjy. Biraq Májilistiń 107 depýtaty, onyń ishinde 98-i partııalyq tizimder boıynsha jáne 9-y Qazaqstan halqy Assambleıasynan saılanatynyn esten shyǵarmaýymyz kerek. Jergilikti ókildik bılik organdaryna barlyq deńgeıdegi máslıhattardyń 3335 depýtaty, olardyń ishinde 550-i oblystyq, 625-i qalalyq jáne 2160-y aýdandyq máslıhattarǵa saılanady.
- Osy saılaýda qansha halyqaralyq baıqaýshy qatysady dep josparlanýda?
- Qazaqstan, basqa da elder sııaqty, saılaýǵa monıtorıng júrgizý úshin sheteldik baıqaýshylardy shaqyrý jónindegi halyqaralyq mindettemelerdi qabyldaǵan.
Saılaý taǵaıyndalǵan sátten bastap, Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq saılaý komıssııasynyń Tóraǵasy 2016 jylǵy 21 qańtarda 18 shet memleketiniń ortalyq saılaý organdarynyń birinshi basshylaryna, 2016 jylǵy 22 qańtarda Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi 11 halyqaralyq uıymǵa shaqyrý joldady.
2015 jylǵy QR Prezıdentin saılaýda daýys berý jáne saılaý ýchaskelerinde daýystardy sanaý barysyn baıqaýdy shet memleketterdiń, halyqaralyq uıymdardyń baıqaýshylary, sheteldik BAQ ókilderi, barlyǵy 1024 adam júzege asyrdy. Aldaǵy saılaýǵa qatysatyn baıqaýshylardyń naqty sany olardyń Ortsaılaýkomda akkredıttelýi aıaqtalǵannan keıin, saılaý kúnine bes kún qalǵanda, ıaǵnı 2016 jylǵy 14 naýryzda belgili bolady.
- Demokratııalyq qaǵıdattarǵa sáıkes ashyq ta ádil saılaýdy qamtamasyz etý úshin Ortsaılaýkom qandaı jumystar júrgizýde?
- Eń aldymen Ortalyq saılaý komıssııasynyń elektorattyq protsesti uıymdastyrý jónindegi jumysy demokratııalyq qaǵıdattarǵa negizdelgen Qazaqstan Respýblıkasy saılaý zańnamasynyń normalaryna qatań sáıkestikte júrgiziledi.
Sondaı-aq saılaý protsesiniń barlyq kezeńderinde monıtorıngti júzege asyrý, saılaý komıssııalarynan saılaý máseleleri jóninde kez-kelgen aqparatty alý, saılaý komıssııalarynyń otyrystaryna qatysý, saılaý kúni - ýchaskeni ashý, daýys berý, daýys berýdi sanaýdan bastap daýys berý qorytyndylary shyǵarylǵanǵa deıin barlyq rásimderdi baıqaý quqyǵyna ıe sheteldik jáne otandyq baıqaýshylardyń qatysýy saılaý naýqanynyń ashyqtyǵyna yqpal etedi.
Joǵaryda baıandalǵanmen qatar Ortalyq saılaý komıssııasy ár saılaýshy elimizdiń Konstıtýtsııasymen kepildik berilgen óziniń saılaý quqyǵyn qalaı, qaıda jáne qashan iske asyra alatyny týraly barlyq qajetti aqparatty jetkizýge bar múmkindigin salady. Sebebi saılaý organdarynyń basty maqsaty men mindeti - azamattardyń óz qalaýyn tolyǵymen bildirý úshin qajetti jaǵdaıdy qamtamasyz etý.
Ortalyq saılaý komıssııasy búkil saılaý naýqany barysynda tele- jáne radıoarnalardyń efırinde azamattardyń saılaý quqyǵyn túsindiretin, saılaý naýqanynyń negizgi kezeńderin jarııa etetin, daýys berýge shaqyratyn aqparattyq rolıkterdi ornalastyrady. Ortsaılaýkom aqparattary BAQ basylymdarynda, Internet jelisinde ornalastyrylady. Bizdiń tapsyrysymyz boıynsha bılbordtar, baspa jáne polıgrafııalyq ónimder ázirlendi.
Aǵymdaǵy saılaý naýqany týraly úlken kólemdegi túrli aqparatty election@gov.kz saıtynda jáne Ortalyq saılaý komıssııasynyń baspasóz ortalyǵynda bile alasyz.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
