Ájethanadaǵy álimjettik, tizerletip keshirim suratý: ShQO-da qyzdar arasynda buzaqylyq beleń aldy ma
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Sońǵy jyldary Shyǵys Qazaqstanda qyzdar arasynda bolyp jatqan álimjettik qoǵamdy dúr silkindirdi. Byltyr Óskemende ájethanada stýdent qyzdy sheshindirip, uryp-soqqandar sottalsa, osy jyldyń qazan aıynda Zaısan aýdanynda oqýshyny tizerletip keshirim suratyp qorlaǵandardyń vıdeosy tarady. Bul qatigezdik qaıdan shyqty? Tentek qyzdardy tezge salý úshin polıtseıler men muǵalimder ne istep jatyr? Ata-analar ne deıdi? Kazinform tilshisiniń búgingi materıaly osy taqyryp tóńireginde.
Jurttyń jaǵasyn ustatty
Ótken jyldyń naýryz aıynda oqýshy qyz kolledj stýdentin soqqyǵa jyǵyp jatqan vıdeo áleýmettik jelide jeldeı esip, jan-jaqqa tarap ketti. Urǵany azdaı, sheshindirip, kameraǵa túsirip, aqsha talap etken.
Óskemendegi «ADK» saýda ortalyǵynyń ájethanasynda bolǵan oqıǵa oblystyń ǵana emes, muqym Qazaqstan halqynyń jaǵasyn ustatty.
Jelide bul týraly túrli aqparat taraı bastady. «Buzaqy qyzdyń ákesi Antıkorda, anasy Óskemen qalalyq bilim bóliminde jumys isteıdi» dep jazyp jatqandar kóp boldy.
QR sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi ShQO boıynsha departamentiniń basshysy Denıs Shakenov kúdiktiniń ata-anasynyń Antıkor qyzmetkerlerimen eshqandaı týystyq baılanysy joqtyǵyn habarlasa, ShQO bilim basqarmasynyń basshysy Inessa Chernysheva jábirlenýshi qyzdy soqqyǵa jyqqan oqýshynyń anasy rasymen de qalalyq bilim bóliminde qyzmet etkenin, biraq sol oqıǵadan keıin óz erkimen jumystan ketkenin jetkizdi.
Qorlyq kórgen qyzdyń týǵan apaıy Toǵjan Dosýmova BAQ ókilderimen kezdeskende sińilin bir emes birneshe adam soqqyǵa jyǵyp, bopsalaǵanyn aıtqan edi.
«Sińlim óte aýyr psıhologııalyq soqqy aldy. Tuıyq bolyp ketti. Densaýlyǵyn áli de teksertip jatyrmyz. Sol oqıǵadan keıin eki apta aýrýhanada jatyp shyqty», — dedi ol.
Polıtseıler tergeý amaldaryn aıaqtaǵan soń is sotta qaralyp, shilde aıynda úkim shyqty. Áýeli 14 qyz tergeýge alynǵanymen, sotta tek úsh boıjetken aıyptalýshy dep tanyldy.
Kámeletke tolmaǵan qyzdarǵa «aldyn ala sóz baılasyp, buzaqylyq jasaý», «kúsh qoldanyp, aqsha bopsalaý» baptarymen aıyp taǵyldy. Sot sheshimimen 2 qyz 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylsa, úshinshisiniń 1 jylǵa bas bostandyǵy shekteldi. Jábirlenýshiniń paıdasyna 9 000 000 teńge somasynda moraldyq zalal óteldi.
Aıyptalýshy tarap bul sheshimmen kelispeı apellıatsııalyq sotqa shaǵym túsirdi. Dese de úkim esh ózgerissiz qaldy.
Osy jyldyń qazan aıynyń basynda jelide taǵy bir vıdeo tarap, jurtty tiksintti. Onda kóringendeı, oqýshy qyzǵa bir top qyz qysym kórsetip, boqtap, tizerletip keshirim suratqan.
Kóp uzamaı ShQO polıtsııa departamentiniń baspasóz qyzmeti atalǵan fakti boıynsha qylmystyq is qozǵalǵanyn habarlady.
«Kúdiktiler anyqtalyp, tergeý amaldary júrgizilip jatyr. Tártip buzǵan qyz balalar mektepishilik esepke alynyp, ákimdik janyndaǵy kámeletke tolmaǵandardyń quqyqtaryn qorǵaý komıssııasyna tıisti usynys engizildi», — delingen aqparatta.
Jeke statıstıka júrgizilmeıdi
Jyl basynan beri oblys boıynsha túrli quqyq buzýshylyq jasaǵan 1652 kámeletke tolmaǵan bala (ótken jyly — 1384) jaýapqa tartylǵan. Biraq sonyń ishinde qansha qyz bary belgisiz, sebebi tártip saqshylary jeke statıstıka júrgizbeıdi.
— Bala tárbıesinde óz mindetin tıisinshe oryndamaǵany úshin — 733 ata-ana (2023 jyly — 686), túngi ýaqytta úıinen tys jerde bolǵany úshin — 3163 bala (2023 jyly — 3223) jaýapqa tartyldy. Qazirgi ýaqytta ıývenaldy polıtsııa bólimsheleriniń profılaktıkalyq esebinde 164 bala tur, — dep jaýap berdi ShQO polıtsııa departamentiniń bastyǵy Erlan Omarbekov Kazinform agenttigi jibergen saýalhatqa.
2024 jyldyń 10 aıynda kámeletke tolmaǵandardyń isteri jónindegi komıssııanyń 4 oblystyq, 25 qalalyq jáne 137 aýdandyq otyrysy ótkizilipti. Komıssııa otyrysynyń qaraýyna 422 materıal joldanǵan.
56 adam ata-ana quqyǵynan aıyrylsa, 14 ata-ananyń quqyǵy shektelgen. Tártibi nashar kámeletke tolmaǵan 18 bala arnaıy mektepke jiberildi.
— Mektep oqýshylary arasynda zorlyq-zombylyq, býllıng jáne basqa da quqyq buzýshylyqty anyqtaý maqsatynda departament ShQO bilim basqarmasynyń atyna oblys mektepterinde turaqty negizde profılaktıkalyq jumystar júrgizý týraly usynys joldady. 18-23 qyrkúıek aralyǵynda mekteptiń pedagog-psıhologtary arnaıy saýalnama júrgizdi. Oǵan ata-anasynyń kelisimimen barlyǵy 5627 respondent qatysty. Balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýde býllıngti jáne qatygezdikti nasıhattaıtyn saıttardy anyqtaý úshin áleýmettik jelilerge monıtorıng júrgizilip jatyr. Kámeletke tolmaǵandardyń isteri jónindegi polıtsııa qyzmetkerleri jumysynyń nátıjesine kúndelikti taldaý jasalady. Sonyń negizinde qylmysqa beıim aımaqtar, jasóspirimder kóp jınalatyn oıyn-saýyq oryndaryna reıd uıymdastyrylady, — deıdi polıtsııa general-maıory.
Muǵalimder ne istep jatyr?
Shyǵys Qazaqstanda bas-aıaǵy 344 mektep bar. Onda 47 258 qyz bala oqıdy. Osy rette oblystyq bilim basqarmasyna habarlasyp, sońǵy jaǵdaılardan keıin qyzdar arasyndaǵy álimjettikti boldyrmaý maqsatynda ne istelip jatqanyn surap kórdik.
— ShQO ákimdiginiń 2024 jylǵy 4 qańtardaǵy № 1 qaýlysymen óńirlik psıhologııalyq qoldaý jáne kómek ortalyǵy quryldy. Onda mektepterdiń pedagog-psıhologtaryna, dırektorlardyń tárbıe, jumys jónindegi orynbasarlaryna, synyp jetekshilerine býllıng, zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý salasyndaǵy normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń oryndalýy boıynsha aqparattyq-túsindirý jumystary júrgiziledi. Budan bólek, qyrkúıekte 252 bilim ordasynyń oqýshylary «Meniń synybym býllıngke qarsy» chellendjine qatysty. Sol aıda bilim berý mekemeleriniń basshylarymen, tárbıe jumysy jónindegi orynbasarlarymen ınternet jelisinde kámeletke tolmaǵandardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý jóninde keńes ótkizildi. Mektepterde 30 200 ata-anany qamtıtyn 344 jınalys uıymdastyryldy. Sonyń barysynda «Ata-analar baqylaýy» baǵdarlamasy túsindirilip, otbasylar men balalarǵa kómektesetin qyzmetter, psıhologııalyq qoldaý kórsetý ortalyqtary, bala quqyqtary jónindegi ýákilder jaıly jadynamalar taratyldy. Býllıngti anyqtaý jáne aldyn alý jónindegi jumysty kúsheıtý maqsatynda Quqyqtyq statıstıka jáne arnaıy esepke alý komıtetiniń ShQO boıynsha departamentimen, jergilikti polıtsııa qyzmetimen memorandýmdarǵa qol qoıyldy, — dedi basqarma basshysynyń orynbasary Alıma Aqylbek.
Synyp jetekshileri men pán muǵalimderine bilim berý protsesinde qolaıly psıhologııalyq klımat qurý boıynsha ádistemelik usynystar daıyndalyp, mektepterge taratylǵan.
2024-2025 jyldarǵa arnalǵan býllıngke qarsy pılottyq KiVa baǵdarlamasy bıylǵy oqý jylynan bastap óńirdiń 4 mektebinde iske asyp jatyr.
Atap aıtqanda, Zaısan aýdanynyń M.Áýezov atyndaǵy orta mektebi, Samar aýdanynyń J.Bolǵanbaev atyndaǵy mektep-lıtseıi, Tarbaǵataı aýdanyndaǵy Abaı atyndaǵy orta mektebi, Marqakól aýdanyndaǵy № 1 orta mektebi.
Fın tilinen aýdarǵanda «jaqsy» degen maǵynany beretin bul baǵdarlama balalardy qurban bolmaýǵa, zorlyq-zombylyqqa únsiz tózbeýge úıretedi.
— Jasóspirimder arasynda zańbuzýshylyqtyń aldyn alý, quqyqtyq saýattylyq pen mádenıetti qalyptastyrý úshin túrli formattaǵy sharalar qolǵa alynǵan. Bilim ordalaryndaǵy bul jumys qyzdarǵa, uldarǵa arnalyp jas erekshelikterine qaraı ótkiziledi.«Jeke qaýipsizdik sabaqtary» engizilip, ol apta saıyn synyp saǵattarynda 10 mınýttan ótedi. «Danalyq mektebi» klýbynyń jumysy aıasynda 5-11 synyp oqýshylary men olardyń ata-analaryna «Oqýshyny tárbıeleýdegi otbasynyń róli», «Aǵasy bardyń jaǵasy bar», «Ájeler mektebi — ulttyq tárbıeniń qaınar kózi», «Ata kórgen oq jonar» «Qyz ǵumyrdyń qupııalary» taqyryptarynda semınar-trenıngter, Ashyq esik kúnderi men arnaıy aptalyqtar uıymdastyrylyp keledi, — dedi Alıma Aqylbek.
Óz sózinde ol Zaısan aýdanyndaǵy sońǵy oqıǵadan keıin qandaı jumys atqarylǵanyna da toqtaldy.
— M.Dáýlenov atyndaǵy mektep-ınternatynda dırektordyń tárbıe isi jónindegi orynbasarlary men pedagog-psıhologterge arnalǵan ádistemelik saǵat ótkizildi. Onda balalarǵa qatysty zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý jáne oǵan den qoıý jónindegi is-qımyl algorıtmi talqylandy. Sonymen qatar 15-25 qazan aralyǵynda kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy álimjettikke qarsy qylmystardy boldyrmaý maqsatynda jasóspirimder isi jónindegi polıtsııa ınspektorlary men aýdandyq bilim bóliminiń tárbıe isi jónindegi ádiskerleri birlesip, mektepterdegi 8-11 synyptaǵy ul-qyzdarmen jáne ata-analarmen kezdesýler ótkizdi. Sondaı-aq Zaısan aýdany ákimdiginiń janyndaǵy kámeletke tolmaǵandardyń isteri jónindegi komıssııanyń qaýlysymen quqyq buzýshylyq jasaǵan qyzdardyń ata-analary bala tárbıesine baılanysty óz mindetterin oryndamaǵany úshin ákimshilik jaýapkershilikke tartylsyn degen usynys berildi, — dedi ShQO bilim basqarmasy basshysynyń orynbasary.
Jýyqta oqýshylar arasyndaǵy álimjettik máselesine qatysty oblys ákimdiginde arnaıy jınalys ótti. Oǵan barlyq jaýapty mekemeler men quqyq qorǵaý organdardyń basshylary qatysty.
— Búginde oqý oryndary býllıngpen áli de bolsa jetkilikti dárejede kúresip jatqan joq. Mektepterdiń kóbinde osyndaı buzaqylyqtar tirkelýde. Bul óte mańyzdy taqyryp. Sondyqtan jumys josparyn qaıta qarap, zorlyq-zombylyqtyń aldyn alýdy kúsheıtý qajet. Muǵalimder mundaı oqıǵalardy jasyrmaı, ashyq aıtýy tıis. Ár jaǵdaıdy jan-jaqty tekserip, ata-analarǵa aıtyp otyrý kerek, — dedi ShQO ákiminiń orynbasary Erbol Nurǵalıev.
«Ata-anasyna aıtpaıdy»
Zaısan aýdanynda turatyn kópbalaly ana Gúlnaz Janaeva bala tárbıesinde ata-ananyń róli mańyzdy ekenine toqtaldy.
— Osyndaı oqıǵalardy estigende janym túrshigip ketedi. Keıbireýler muǵalimder men polıtseılerdi kinálap jatyr. Menińshe, eń áýeli balaǵa úıde durys tárbıe berilýi kerek. «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilesiń» demekshi, ata-anasy aqyl aıtyp, jol nusqap, úlgi kórsetse — bala buzaqylyq ta jasamaıdy, teris ortaǵa da jolamaıdy, — dedi ol.
Máseleniń baıybyna baryp, tereńine úńile túsý úshin óskemendik psıhoanalıtık Nazıgúl Abylqasqyzymen jolyǵyp, qyzdar arasyndaǵy álimjettiktiń sebebin suradyq.
— Býllıng 3 túrge bólinedi: fızıkalyq, psıhıkalyq jáne kıberbýllıng. Fızıkalyq — qaǵyp nemese ıterip ketý, uryp-soǵý bolsa, psıhıkalyq — kemsitý, qorlaý, mazaqtaý. Al kıberbýllıng degenimiz — áleýmettik jeli arqyly birin-biri mazaq etý, qorqytý. Qazir ata-analardyń kóbi jumysbasty. «Balanyń tamaǵy toq, kóılegi kók. Endi oǵan basqa ne kerek?» dep oılaıdy. Sóıtip balamen kóp sóılespeıdi, jóndi kóńil bólmeıdi. Keshke «sharshap turmyn» deıdi de qolyna telefon alyp, dıvanda jatady, — deıdi Nazıgúl Abylqasqyzy.
Óz sózinde ol balalarmen de jumys isteıtinin, býllıngke ushyraǵandardyń kóbi bolǵan jaǵdaıdy ata-anasyna aıtpaıtynyn jetkizdi. Nege ekenin suraǵanynda «Áke-sheshem menimen sóılespeıdi» degen jaýap alypty.
«Sonyń saldarynan bala únsiz tynyp, agressııanyń bárin ishke jınaıdy. Tipti keıbireýler tutyǵyp qalyp jatady. Sol úshin ata-analar balany áńgimege tartyp, sabaqtan kelgende „qalyń qalaı, kúniń qalaı ótti, ne jańalyq bar?“ degen sııaqty suraqtardy qoıyp otyrýy tıis. Al eger muǵalim habarlasyp, balańyzdyń basqa bireýge tıiskenin nemese renjitkenin aıtsa onda birden ursa ketpeı, „ne sebepti ol sondaıǵa barýy múmkin, otbasymyzda ne durys emes?“ dep óz-ózińizge saýal tastańyz. Demek, úıdegi qarym-qatynasta bir kiltıpan bar. Bálkim, ákesi balaǵa tym qataldyq tanytady nemese anasy ekeýi qaıta-qaıta ursysa beredi. Sonyń bárin kórgen bala mektepte ózinen álsizderge álimjettik jasap, ózin tulǵa retinde kórsetkisi keledi. Uldarda da, qyzdarda da solaı. Áke-sheshesi qyzyna onyń bolashaq jar, keleshek ana ekenin aıtyp, uıat pen obaldy úıretkeni abzal. Janyna jylý syılap, jamannan tyıǵany jón. Eger ol kıno kórgendi nemese teatrǵa barǵandy unatsa aptasyna bir ret aparyp kelińiz. Jaqsy kóretin kitabyn alyp berip, birge oqyp, talqyǵa salyńyzdar», — deıdi psıhoanalıtık.
«Árbir jaqsy nárseniń ólsheýi bar, ólsheýinen asyrsa, boǵy shyǵady» deıdi Abaı. Bul jerde de shekten shyǵyp ketpeý kerek. Nazıgúl Abylqasqyzynyń aıtýynsha, asyra óbektelgen bala da býllıngke barýy múmkin.
— Qatal tárbıe kórgen balalar ǵana álimjettik jasaıdy degen jańsaq pikir. Tym erkelep, «joq» degendi bilmeıtinderdiń de ózgelerdi qorlaǵan kezderi az emes. Sondyqtan ata-ana shekarany bilip, baýyr eti balasynyń boıyna adamgershilikti sińirýi qajet. Osy rette, muǵalimniń róline toqtalsaq, bala mektepten qaraǵanda úıde kóp bolady. Sondyqtan tárbıe eń áýeli úıden bastalýy tıis. Ata-ana muǵalimmen únemi baılanysta bolyp, mekteptegi jınalystardan qalmaı baryp otyrǵany durys. Tipti ýaqytyńyz bolmaı jatsa aptasyna bir ret telefon shalyńyz. «Balamnyń tártibi qalaı, kóńil-kúıi qalaı bolyp júr?» dep surap qoıyńyz. Siz muǵalimmen bir tarapta bolyp, ul-qyzyńyzdyń tárbıesinde ózińizdiń rólińiz ben mańyzyńyzdy túsinýińiz kerek, — dep qorytyndylady ol.
Qyzdar arasyndaǵy býllıngtiń aldyn alý — tek muǵalimder men polıtseılerdiń ǵana emes, ata-analardyń da asa jaýapty mindeti. Balalardy qatigezdik pen júgensizdikten saqtandyryp, meıirbandyq pen adamgershilikke baýlý úshin qoǵam bolyp atsalysqan jón.
