Qazaqstan alpaýyttar arasynda teńgerim saqtaı aldy – Ázerbaıjandyq sarapshy

ASTANA. KAZINFORM — Bıyl kúzde Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qytaı, AQSh jáne Reseıge memlekettik saparlar jasady. Ázerbaıjan astanasy Baký qalasyndaǵy Saıası tehnologııalar ortalyǵynyń prezıdenti, saıasattanýshy jáne «Vali Alibayov: Polıtıka bez ıllıýzıı» analıtıkalyq vıdeokanalynyń avtory Valı Alıbaıov Kazinform agenttigine bergen suhbatynda Memleket basshysynyń saparlary barysyndaǵy kommýnıkatsııanyń mańyzdylyǵyna toqtalyp ótti. 

Sarapshy Qazaqstannyń úsh iri kúsh ortalyǵymen teńgerimdi syrtqy saıasat júrgizý qabileti týraly aıta otyryp, bizdiń elimizdiń syrtqy saıasatyna keńirek kózqaraspen qaraý qajettigin tilge tıek etti. 

— 2025 jyly Prezıdenttiń baǵdarlamasy aıtarlyqtaı aýqymdy boldy: BAÁ, Iordanııa, Túrkııaǵa saparlary, aımaq ishindegi kezdesýler, Samarqandaǵy «Ortalyq Azııa — EO» sammıti, Gabaladaǵy Túrki memleketteri uıymynyń otyrysy… Bul turǵyda Beıjiń, Vashıngton jáne Máskeý saparlary múldem basqasha. Óıtkeni, mańyzdy emesteı bolyp kórinetin elderge jasalǵan saparlardyń ózi Astanaǵa belgili bir saıası jáne kelissóz salmaǵyn beredi. Prezıdent negizgi astanalarǵa belsendi kommýnıkatsııa, kelisimder, birlesken jobalarmen barady. Munyń bári onyń pozıtsııasyn kúsheıtedi. Osy oraıda Qytaı, AQSh jáne Reseıge saparlar Qazaqstannyń syrtqy saıasatyndaǵy jalpy baǵytpen jaqsy úılesedi. El baılanystar jelisin quryp otyr, ıaǵnı bir-eki baǵytqa ǵana súıenip otyrǵan joq, — dedi Valı Alıbaıov.

Onyń aıtýynsha, Qazaqstan álemniń óte sezimtal núktesinde ornalasqan. Reseımen uzaq shekara, Qytaı dálizderine táýeldilik, AQSh jáne Eýropa arasyndaǵy ózara ósip kele jatqan baılanys, bulardyń barlyǵy ári resýrs, ári osaldyq. 

— Sondyqtan eldiń «bir jaqty tańdaý jasaýǵa» fızıkalyq múmkindigi joq. Bir baǵytqa tym qatty burylý ekinshi baǵytta birden problemalar týdyrady. Sol sebepti mundaǵy teńgerim ádemi formýla emes, tirshilik etý men turaqtylyq quraly. Qarapaıym tilmen aıtqanda, Qytaı, AQSh jáne Reseıge saparlar — teń qashyqtyqty ustanýdyń kórinisi. Bul iri oıynshylardyń árqaısysymen tikeleı jáne tıimdi kommýnıkatsııa arnasyn qurý jáne saqtaý. Qarym-qatynas kúrdeli bolǵanda, telefondy óshirip qoıý emes, kerisinshe, ony qosýdy jalǵastyrý mańyzdy. Qazaqstan dál osyny jasap otyr, — dedi sarapshy.

Saıasattanýshynyń aıtýynsha, Astananyń mindeti — múddeler toǵysqan keńistikte ómir súrýdi úırený.

— Baqylaý kórsetip otyrǵandaı, Qazaqstan abstraktili emes, fýnktsıonaldyq teńgerim qura alady. Qytaımen ekonomıka jáne dálizder, AQSh-pen bolashaq, tehnologııalar, jańǵyrtý, Reseımen qaýipsizdik jáne logıstıka. Kórip otyrǵanymyzdaı, baǵyttar bólingen jáne bir núktege toǵyspaıdy. Dál osylaı múddelerdiń tikeleı qaqtyǵysyn boldyrmaı, kópvektorly saıasatty tek uran deńgeıinde emes, is júzinde jumys isteıtin kúıde saqtap otyr, — dedi ol.

Sondaı-aq sarapshy Qazaqstannyń Shyǵys, Batys jáne Reseı arasyndaǵy syrtqy saıası teńgeriminiń basty qaǵıdatyn atap ótti.

— Eger óte qysqa túıindesek, basty qaǵıda mynadaı: birde-bir baǵytqa synı táýeldi jaǵdaıǵa túspeý. Barlyǵymen «dostyq» emes, osal tustardy, táýekelderdi basqarý. Qazaqstan Shyǵysqa da, Batysqa da, Reseıge de ártúrli turǵydan mańyzdy bolatyn jaǵdaıda tur. Eger bir baǵyt tym basymdyq ala bastasa, el avtomatty túrde basqa kúsh ortalyqtarynyń qysymyna túsedi. Shyǵys, eń aldymen Qytaı jáne keńirek alǵanda azııalyq trek, bul logıstıka, ónerkásip, ınfraqurylym. Batys — tehnologııalar, ınvestıtsııa, zamanaýı qarjylyq jáne quqyqtyq tájirıbelerge qol jetkizý. Reseıge kelsek, qaýipsizdik, energetıkalyq baılanys, tranzıt jáne adamı faktor. Qazaqstan munyń bárin bir «sýperoske» biriktirýge talpynbaıdy. Kerisinshe, ár baǵyttyń óz rólin aıqyndap, fýnktsııalardy ajyratady, — deıdi V. Alıbaıov.

Onyń aıtýynsha, atalǵan modeldiń jumys isteýiniń birneshe sebebi bar. Eń aldymen, bul tek Astananyń ustanymyna ǵana emes, sonymen qatar iri halyqaralyq oıynshylardyń múdde tepe-teńdigine baılanysty. Qytaı Qazaqstanmen turaqty ózara is-qımyldy saqtaýǵa múddeli. Óz kezeginde Batys elderi óńirmen konstrýktıvti dıalog júrgizýdi kózdeıdi. Qazirgi kúrdeli jaǵdaılarǵa qaramastan, Reseı de Astanamen jumys deńgeıindegi qarym-qatynasty saqtaýǵa daıyn ekenin kórsetip otyr. Osy faktorlardyń jıyntyǵy Qazaqstanǵa syrtqy saıası manevr jasaý úshin belgili bir keńistik qalyptastyrady.

— Sonymen qatar, Qazaqstan syrtqy saıasattyń óz qaǵıdattaryn dáıekti túrde ustanyp keledi. El jekelegen memleketterge qarsy baǵyttalǵan formattarǵa qatyspaıdy. Qytaıǵa qarsy nemese Reseıge qarsy bastamalarǵa aralasýdan tartynady, biraq sonymen birge AQSh jáne Eýropamen yntymaqtastyqqa ashyq. Mundaı tásil iri halyqaralyq seriktesterge Qazaqstannyń pozıtsııasyn teńgerimdi retinde qabyldaýǵa múmkindik beredi. Múmkin kelispeýshilikter bolsa da, Astana olardyń negizgi múddelerine qaıshy áreket etpeıdi. Kúrdeli halyqaralyq jaǵdaıda mundaı boljamdylyq mańyzdy artyqshylyqqa aınalady, — deıdi saıasattanýshy.

Odan bólek, ázerbaıjandyq saıası sarapshy ishki aspektige de nazar aýdardy.

— Qazaqstan qoǵamy birtekti emes: túrli áleýmettik jáne mádenı toptar ártúrli syrtqy ortalyqtarǵa Reseıge, Túrkııaǵa, Batys elderine nemese ıslam álemine baǵdar ustaıdy. Mundaı jaǵdaıda syrtqy saıasattaǵy teńgerimdi saqtaý ishki turaqtylyqty qamtamasyz etýdiń mańyzdy tetigine aınalady. Birjaqty baǵytqa ǵana bet burý el ishindegi shıelenisti kúsheıtýi múmkin edi. Sondyqtan qazirgi model óziniń ıkemdiligi men ártúrli qoǵamdyq kútýlerdi eskere alý qabileti arqasynda ómirsheń bolyp otyr, — deıdi ol.

Odan ári Valı Alıbaıov Qazaqstannyń Qytaımen strategııalyq áriptestikti tereńdete otyryp, AQSh-pen dıalogty qoldap, sonymen qatar olardyń arasyndaǵy jahandyq qaıshylyqtarǵa qaramastan Reseımen turaqty qarym-qatynasty saqtaı alýy týraly aıta kele, elimizdiń halyqaralyq saıasatta jaýapty qatysýshy retindegi róline toqtaldy. 

— Jaýapkershilik — boljamdylyq, dáıektilik jáne qıyn jaǵdaılarda da dıalog júrgizýge daıyndyq arqyly kórinedi. El ózge derjavalar arasyndaǵy teketiresterdi ótkizý mehanızmi kózine aınalmaıtynyn kórsetedi. Ortalyq Azııada bul erekshe mańyzdy, óıtkeni, óńir uzaq ýaqyt boıy syrtqy yqpaldar keńistigi retinde qabyldanyp keldi. Qazaqstan Shyǵys, Batys jáne Reseımen óz ustanymyn saqtaı otyryp, eshqandaı kúrt ózgeristersiz dıalog júrgizgende, bul onyń salmaǵyn arttyryp, óńirlik protsesterdiń yqtımal moderatory retindegi rólin kúsheıtedi, — dep atap ótti ol.

Saıasattanýshynyń aıtýynsha, Astana bar formattardy buzbaı, olardy tıimdi paıdalanady, mysaly BUU, ShYU, C5+1, túrki alańdary. 

— Bul da jaýapty minez-qulyqtyń bir elementi, qoldanystaǵy júıeni kúıretpeı, ondaǵy táýekelderdi azaıtýǵa umtylý. Osy turǵydan alǵanda, memlekettik saparlar Qazaqstannyń geosaıası «revolıýtsıoner» bolýǵa talpynbaı, turaqtylyq pen oılastyrylǵan qadamdarǵa basymdyq beretin memleket retindegi ımıdjin kúsheıtedi. Qasym-Jomart Toqaevtyń belsendi syrtqy saıasaty kólik, energetıka, sý resýrstary jáne qaýipsizdik salalaryndaǵy óz bastamalaryn ilgeriletýge múmkindik beredi, tek syrtqy usynystarǵa jaýap berýmen shektelmeıdi. Árıne, syrtqy faktorlar yqpalyn jalǵastyra beredi. Biraq, Qazaqstannyń óz bastamalary men resýrstary qanshalyqty kóp bolsa, eldiń ózgelerdiń stsenarııine eriksiz ilesip ketý qaýpi sonshalyqty azaıady. Jetekshi elderge jasalǵan saparlar el ishinde qalyptasqan múmkindikter men dálelderdi nyǵaıtatyn qosymsha resýrs retinde qyzmet etedi, — dep túıindedi sarapshy.

Eske sala keteıik, taıaýda ǵana Ázerbaıjan Ortalyq Azııa basshylary Konsýltatıvtik kezdesýiniń teń quqyly múshesi atandy.