Azattyǵymyzdyń aıshyqty aıǵaǵy

ASTANA. QazAqparat - Kórnekti qoǵam jáne memleket qaıratkeri, QR UǴA akademıgi, zań ǵylymdarynyń doktory Sultan Sartaev Qazaqstan Respýblıkasynyń damýyn quqyqtyq qamtamasyz etýde eleýli eńbek sińirgen el tulǵalarynyń biri.

Respýblıka jurtshylyǵy Sultan Sartaıulynyń táýelsiz elimizdiń Ata Zańdaryn qabyldaýdaǵy qajyrly eńbegin aıryqsha baǵalaıdy. Búginde toqsannyń tórinde otyrǵan akademık aǵamyzdy mereke qurmetine oraı  áńgimege tartqan edik, dep jazady «Egemen Qazaqstan» basylymy.

- Elimiz Táýelsizdigin jarııa­laǵan soń qysqa merzim ishinde, ıaǵnı 1993 jáne 1995 jyl­dary Ata Zańymyz eki ret qaıta qabyldandy. Mundaı sheshim nege qabyldandy?

- Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaevtyń tujyrym­daýynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń 1993 jylǵy Konstıtýtsııasy ymyrashyldyq (kompromıstik) Konstıtýtsııa boldy. Sol tustaǵy qazaqstandyq qoǵam «demokratııalyq masaıraý», «bostandyq pen táýel­sizdikten masaıraý» kóńil kúıin keshti. Ol ras ta edi. Ári til, qos azamattyq máseleleri, etnostyq múd­de­lerdi saýdaǵa salý, taǵy basqa keleńsiz jaıttar qoǵam damýynyń yrǵaǵyna selkeý túsire bastaǵany da baıqaldy.

1995 jylǵy Kons­tıtýtsııanyń 18 joba úlgisi daıyndalǵanyn aıtaıyn. Bul bir elimiz basynan ótkerip jatqan óte kúrdeli kezeń edi. 13-shi shaqyrylǵan Joǵarǵy Keńestiń lıgıtımdi emestigi, Úkimettiń otstavkaǵa ketýi, odan saıası daǵdarysty seıiltýdiń alǵashqy qadamy retinde 1995 jyldyń 1 naýryzynda Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qurylýy, sol jylǵy 29 sáýirde Prezıdenttiń ókilettik merzimin uzartý máselesi boıynsha búkilhalyqtyq re­ferendýmnyń ótkizilýi aldaǵy Konstı­tý­tsııamyzdyń salmaǵy men júkteler mindetter aýqymyn aıǵaqtap berdi.

1995 jyldyń shilde aıynda daıyn bolǵan Konstıtýtsııanyń jobasy búkilhalyqtyq talqyǵa usynyldy. Oǵan respýblıkalyq 53 uıym men qoǵamdyq birlestikter qatysyp, 678 usynys pen eskertpeler kelip tústi. Jalpy alǵanda, elimizde 34459 talqylaý uıymdastyrylyp, 123717 adam pikir bildirdi. Konstıtýtsııalyq komıssııa 31886 usynys pen eskertpeni muqııat saralady. Jańa Konstıtýtsııa tek ıdealdy quqyqtyq model, shyndyqqa saı kelmeıtin deklaratsııalyq qujat emes, zańdy túrde sheshimin tapqan naqtyly mehanızmder men ınstıtýttar retinde tanyldy. Qoǵamda osy Konstıtýtsııanyń negizinde búgingi tańda naqtyly ózgerister júzege asyrylyp, jemisin berýde. Meniń óz basym ómirimde 1000-nan astam ǵylymı maqala jazsam, onyń 100-den astamy elimizdiń Ata Zańynyń aıaǵynan turýyna arnalǵan  ǵylymı tujyrymdamalar eken.

- Bir sózben aıtqanda, búgingi Qazaqstan Respýblıkasy Konstı­tý­tsııasynyń ómirsheńdigine, onyń memlekettik-quqyqtyq qyz­metine kóńilińiz tolady ǵoı?

- Tolǵanda qandaı. Konstıtý­tsııalyq mindetter men ıdeıalar, azamattar jaýapkershiligi, odan týyndaıtyn qoldanystaǵy zańnamalar, strategııalyq jáne memlekettik baǵdarlamalar, Prezıdent joldaý­lary, álemdik órkendeý úrdisteri arqyly  halqymyzdyń ıgiligine aınalyp otyr. Biz, taǵy da qaıtalap aıtamyn, shynaıy qalyptasqan Konstı­týtsııalyq keńistikte ómir súrýdemiz.

Táýelsiz Qazaqstan tarıhı qysqa merzimde - shırek ǵasyr ishinde, adamzat  ókili tań­ǵalarlyq tabystarǵa qol jetkizdi. Eýrazııada ǵana emes álemdik kósh­basshylar sanatyndaǵy elimiz álemniń eń bedeldi uıymdarynyń múshesi ǵana emes, olardyń kóp qyrly jumysyn úılestire biletin basshyǵa aınaldy. Osyndaı bel-belesterimizdiń áli de bıikteı beretini elimizdiń búgingi qoldanystaǵy Konstıtýtsııasynyń  saltanatyn pash etedi.

- Mereke kúnine elimizdiń qadirli zańger aqsaqaly retinde aıtar tilegińiz bar shyǵar?

- Maǵan ózi áýelden maza bermeı júrgen bir jaıt bar. Surap qaldyń aıtaıyn. Máselen, memlekettiń eń  mańyzdy atrıbýtynyń biri - til. Bizdi «áttegen-aı» degizetini par­lamentimizdiń májilisi negi­zinen oryssha ótedi. Muny kórip te, baıqap ta júrmiz. Sol Par­lamentimizdiń qabyrǵasynda bir kezde «Til týraly» Zańnyń jobasyn jasaǵan ózim edim. Sol tusta men barlyq qazaqstandyqtar aldaǵy bes jylda qazaq tilin tolyqtaı bilip shyǵatyn shyǵar dep oılaǵan edim ári atalmysh Zańda ony da atap turyp kórsetken bolatynmyn. Endi sizge aıtaıyn, bes jyl emes, on jyl emes, 1989 jyldan beri arada 27 jyl ótti, qazaq tili óziniń mardymdy memleket tili ekenin áli kórsete almaı kele jatyr.

Jan-jaǵymyzǵa qarap alań­daıtyn ýaqyt ketti, qazir biz álemniń 194 memleketiniń jýan ortasynan oıyp turyp oryn alǵan memlekettiń birimiz. Elimiz - Táýelsiz. Elbasymyz -Tegeýrindi. Ata Zańymyz barsha shyraıymen saltanat qurýda.

- Áńgimeńizge rahmet, Sultan aǵa. Baqýatty bolyńyz!

  

 

 Áńgimelesken

Talǵat SÚIІNBAI