Azamattardyń jaýapkershiligi joǵary bolsa, sanaq nátıjesi de senimdi bolady - A. Meshimbaeva
Sondyқtan da, kөptegen statıstıkalyқ sharalardan on jyl da bir ret өtkiziletin bүkilhalyқtyқ sanaқtyң mәni үlken. Onyң үstine bұl naýқan әrbir el azamatynyң үlken jaýapkershiligin talap ete otyryp, bүgingi қoғamnyң әleýmettik belsendiligin oıatýғa, respýblıkada bolyp jatқan өzgeristerdi sezinýge septigin tıgizetini anyқ. Osy tұrғydan alғanda aıtýly sharaғa bүgingi daıyndyқ pen ұıymdastyrýshylyқ jұmystary jaıynda ҚR Statıstıka agenttiginiң tөraıymy Anar Meshimbavaғa jolyғyp әңgimelesken edik.
- Anar Ertөleýқyzy! Eң aldymen halyқ sanaғyna daıyndyқ mәselesine toқtalyp өtseңiz. Barlyқ oblystar boıynsha sanaққa әzirlik jұmysy tolyқ aıaқtaldy dep aıtýғa bolady ma? Ұıymdastyrý sharalary қanshalyқty deңgeıde oryndaldy?
- Әrıne, bir jaғynan қaraғanda halyқ sanaғynyң maқsaty қarapaıym mәsele sekildi kөrinedi, biraқ el өmirindegi maңyzdy naýқan bolғandyқtan, osy қarapaıym dүnıeni atқarýdyң өzi oңaı sharýa emes. Bıylғy jylғa josparlanғan sanaқty өtkizýge қatysty barlyқ normatıvtik құқyқtyқ baza soңғy eki үsh jyldyң kөleminde қabyldanғan bolatyn. Sondaı aқ, ҚR Үkimetiniң arnaıy қaýlysyna sәıkes naýқandy ұıymdastyrýmen aınalysatyn tıisti komıssııa құrylyp, onyң құramyna oblys әkimderiniң orynbasalary men mınıstrlerdiң orynbasarlary kiristirilip otyr. Al sanaқ jұmysyn ұıymdastyrý barysynda biz eң aldymen Birikken Ұlttar Ұıymy tarapynan jasalғan әdistemelik ұsynystardyң barlyғyn қaғıdatty tүrde saқtaýdy tolyқ қamtamasyz etetin bolamyz. ıAғnı, sanaққa elimizdiң aýmaғynda jүrgen әrbir azamat, shet elderde jүrgen қazaқstandyқ azamattardyң barlyғy қamtylyp, әrbir tұlғalar mәlimeti jeke jeke tirkelip, osy tәrtippen sanaқtyң dittegen maқsatyn jүzege asyratyn bolamyz. Halyқ sanaғynyң daıyndyқ mәselerine keler bolsaқ, elimizdiң barlyқ oblystary jәne Astana men Almaty қalalary boıynsha sanaққa әzirlik jұmysy aldyn-ala jasalғan is sharalar jospary boıynsha jүrgizilip jatyr. Mәselen, osy ýaқytқa deıin kөshelerdiң ataýlaryn bir jүıege keltirý jұmystary atқaryldy. Respýblıkalyқ jәne oblystyқ deңgeıde құrylғan halyқ sanaғyna jәrdemdesetin komıssııalar da josparda belgilengen jұmystaryn oıdaғydaı atқarýda. Halyқ sanaғyn jүrgizýge tartylatyn kadr mәselesi de tolyқ sheshildi dep aıtýғa bolady. Sanaқ jұmysyna jalpy alғanda respýblıka boıynsha 83 myңғa jýyқ adam tartylady. Olarғa tөlenetin jalaқylar da belgilendi. Jalpy ұlttyқ halyқ sanaғyn joғary deңgeıde өtkizý maқsatynda oblystyқ statıstıka departamentiniң basshylary, aýdandyқ statıstıka bөlim basshylary үshin semınarlar, trenıngter de өtkizilgen bolatyn. Sondyқtan daıyndyқ jaman emes, naýқan tıisti deңgeıde өtip, қajetti sharalar tolyқ қamtylady dep oılaımyz. Sonymen, ұlttyқ sanaқ aқpannyң 24-inen 25-ine қaraғan tүni saғat 00.00-de bastalady. Dәl osy saғattan bastap sanaқ esepshileri jұmysқa kirisedi jәne қaýlyғa sәıkes belgilengen ýaқyttan keıin dүnıege kelgen sәbıler bıylғy sanaққa kirgizilmeıdi. Sanaқ elimizdegi barlyқ adamdardy қamtıdy. Mәselen, bұl baғyttaғy esep tek Қazaқstannyң azamattaryn ғana emes azamattyғy joқtardy da, sondaı aқ, үısiz kүısiz jүrgenderdi de, tүrli sebeptermen bұryn esepke alynbaı қalғan jandardy da қamtıdy.
- Osydan biraz bұryn ҚR Vıtse-Premeri Өmirzaқ Shөkeev ұlttyқ sanaққa қatysty akparattyқ-nasıhat jұmysyn synғa alғan bolatyn. Osyғan қatysty bүgingi kүni atқarylyp jatқan sharalar týraly aıtyp berseңiz?
- Әrıne, mұndaı aýқymdy dүnıede bұқaralyқ aқparat құraldaryna jүginbeý mүmkin emes. Sondyқtan da, BAҚ arқyly tek sanaқty jarnamalap қana қoımaı, bұl naýқannyң el үshin maңyzdylyғyn da ashyp kөrsetýge tyrysyp jatyrmyz. Қazirgi taңda aқparattyқ jarııalanymdar barlyқ derlik BAҚ құraldarynda kөrinis taýyp otyr. Әsirese, өңirlik baspasөzde bұl mәsele өz deңgeıinde jүrgizilýde. Teledıdar men radıo arқyly aқparattandyrý, jarnama men nasıhat jұmystary naýқan jaқyndaғan kezeңde jәne sanaқ jұmystary bastalғan kezeңde kүsheıe tүsedi. Teledıdar үshin 19 beıne rolıkter, radıodan habarlanatyn jıyrma shaқty rolık daıyndalyp, қazirgi taңda jұrtshylyққa jarııalanyp jatyr. Іri қalalarda, kөrnekti jerlerde, kөshelerde bılbordttar da ilindi. Nasıhat jұmysyna oraı, elimizdegi baılanys operatorlarymen de jұmys jasap jatyrmyz.
- Өtken joly Shyғys Қazaқstan oblysynda sanaқshylardyң atyn jamylғan alaıaқtar қylmysy týraly әңgime boldy. Bұndaı jaғdaı endigi naýқan barysynda қaıtalanbas үshin қandaı jұmystar atқarylýda? Osy jaıynda jұrtshylyққa қandaı keңesiңiz bar? Onyң үstine sanaқ ýaқytyndaғy azamattardyң құқy týraly aıta ketseңiz?
- Shyndyғynda, alaıaқtyққa қatysty problema sanaқ bastalmaı jatyp týyndaғany өkinishti. Degenmen de, ұlttyқ naýқandy қylmyskerlerdiң paıdalanýyna eshқandaı jol bermeý қajet. Bұl үshin de құқyқ қorғaý қyzmetkerleri tarapynan arnaıy sharalar қamtylady dep oılaımyn. Sonda da naýқan barysynda jұrtshylyқtyң ұқypty bolýyn sұraıtyn edik. Halyқtan osy naýқandy paıdalanyp қalғysy keletin қylmyskerlerdiң arbaýyna tүsip қalmaýyn, saқtyқta bolýyn қataң eskertemiz. Bizdiң sanaқshylardyң moıynynda naýқannyң aıyrmasy kөrsetilgen sharf, arnaıy sөmke, sanaқshy kýәligi bolady. ıAғnı, kez kelgen tұrғyn өz үıiniң esigin қaққan sanaқshylardan tıisti kýәlikterin kөrsetýdi talap ete alady. Sondaı aқ, osy kýәliktiң jeke kýәlikpen sәıkestigin de tekserýlerine bolady. Bir jaғynan sanaқ ýaқytynda bizdiң esepshilerimizdiң қaýipsizdigi de қamtamasyz etilýi қajet dep bilemiz. Bұl jerde әrbir sanaқshynyң janynda bir bir polıtsııa қyzmetkerlerin қosyp bere almaımyz. Bұlaı istesek halyқtyң үreıin de alýymyz mүmkin. Degenmen de sanaқshylardyң da қaýipsizdigi nazarda bolýy қajet. Al sanaқshylar tarapyna keletin bolsaқ, esep jүrgizý barysynda, saýalnama jaғdaıynda azamattardan eshқandaı құjat sұralmaıdy. Sondaı aқ, azamattardyң saýalnamaғa jaýap berý-bermeýi olardyң өz erkinde. Biz eshkimniң de құқyna қol sұғa almaımyz. Biraқ memleket damýyna, bolashaқ josparlarғa қajetti jalpy mәlimet alý үshin әr tұrғyn өziniң azamattyқ boryshyn oryndaýy tıis. Өıtkeni, sanaқ bұl tek eldiң sanyn ғana eseptep shyғý emes, bұnda bılik organdaryna asa maңyzdy bolyp tabylatyn statıstıka mәlimetteri қamtylғan. Osy tұrғydan alғanda, әrbir azamattyң saýalnamaғa dұrys jaýap berýine үndeımiz. Al sanaқ barysyndaғy, saýalnama paraқtaryndaғy jaýaptar jalpylama mәlimet retinde ғana paıdalanyp, jarııalanady. ıAғnı, saýalnama boıynsha alynғan jeke tұlғalar týraly mәlimetter basқa eshbir jerde jarııalanbaıtyn bolady. Sondyқtan da biz azamattardy elimizdiң kөptegen kөrsetkishteriniң tolyқ beınesin beretin maңyzdy ұlttyқ maғynasy bar is-sharaғa қatysýғa jәne naýқan barysynda azamattyқ jaýapkershiligin kөrsetýge shaқyramyz.
- Osy sanaқ bұdan bұryn өtkizilgen sanaқtan қandaı aıyrmashylyқtarymen erekshelenedi eken?
- Joғaryda atap өtkenimdeı, bıylғy sanaқta Birikken Ұlttar Ұıymynyң ұsynymdary tolyқ қamtamasyz etilip otyr. Ol boıynsha sanaқ paraқtaryndaғy sұraқtardyң sany 18-den 45-ke deıin kөbeıtildi. Atap aıtқanda, bıylғy sanaқta kөshi-қon mәselesine қatysty sұraқtar, azamattardyң tabystary men onyң shamamen 1 aıda alatyn deңgeıi týraly sұraқtar, din mәselesi, josparlaıtyn bala sany jәne taғy basқa da sұraқtar қamtylyp otyr. Ekinshiden, jalpy ұlttyқ halyқ sanaғyna jұrtshylyқtyң joғary belsendiligi asa қajet. Osy tұrғydan kelgende sanaқ mәlimetterin alýdy jeңildetý maқsatynda әri tұrғyndar үshin de қolaıly jaғdaı ұıymdastyrylyp otyr. Mәselen, osy maқsatta arnaıy sanaқ bөlimderi jұmys isteıtin bolady. Sanaқ bөlimderi қandaıda bir sebeptermen osy rәsimnen өtýge mүmkindigi bolmaıtyn nemese tұrғylyқty meken-jaıy boıynsha өtkisi kelmeıtin azamattardy esepke alýdy jүrgizetin bolady. Sondaı aқ, sanaқshylar barғan kezde үılerinde bolmaғan tұrғyndar үshin arnaıy paraқshalar қaldyrylyp onda jaқyn maңdaғy sanaқ ýchaskesiniң meken jaıy men arnaıy telefondar jazylatyn bolady. Biz sanaқ bөlimderin ornalastyrý kezinde eң bastysy olarғa halyқtyң barynsha қol jetimdiligin eskerdik. Үshinshiden, үıinen gөri jұmys oryndarynda ýaқytyn kөp өtkizetin memlekettik қyzmetshiler үshin de қolaıly jaғdaılar қarastyrylady. Atap aıtқanda, biz bıyl Ortalyқ memlekettik organ қyzmetkerlerine halyқ sanaғy kezinde jұmys ornynda esepten өtýdi қamtamasyz etetin bolamyz. ıAғnı, sanaқ ýaқytynda memlekettik organdarda arnaıy sanaқ kabınetteri ashylyp, sol jerde jұmys ýaқytynda қyzmetkerlerdiң esepten өtýlerine bolady. Sondaı-aқ, kez-kelgen aımaқtaғy iri kәsiporyndar men ұıymdardyң, iri memlekettik organdardyң tarapynan қyzmetkerlerdi jұmys ornynda esepten (sanaқtan) өtkizý týraly өtinishter bolsa, ondaı mәsele tolyқ қanaғattandyrylady. Bұl bir jaғynan esepke alýshylardyң jұmysyn da jeңildetken bolatyn edi. Tөrtinshiden, bıylғy jyly sanaқty sapaly jүrgizý үshin jәne jұmys nәtıjelerin joғary deңgeıde jedel әzirleý maқsatynda Statıstıka agenttiginiң barlyқ bөlimsheleri arnaıy tehnıkalarmen, kompıýtermen, avtokөlikpen қamtamasyz etildi. Aғymdaғy sanaқ nәtıjeleri arnaıy saýalnama jazylғan paraқtardy skanerleý arқyly jүrgiziletin bolғandyқtan, sharanyң nәtıjesi de ýaқytyly jarııalana bastaıdy dep oılaımyn.
- Bıylғy sanaқtyң saýalnama paraғyna 45 sұraқ engizilip otyr eken. Osy saýaldardy jıyntyқtaı kele, aldaғy naýқannan қandaı nәtıje kүtýge bolady?
- Sanaққa engizilgen saýaldardyң barlyғy negizinen halyқaralyқ ұıymdardyң ұsynғan talabynan týyndap otyr. Sanaқ paraқshasyndaғy 45 saýal men қosymsha blanktegi sұraқtar arқyly birқatar maңyzdy aқaparttarғa қol jetkizemiz. Eң aldymen, sanaқtaғy birinshi maңyzdy mәlimet bұl Қazaқstan halқynyң sany, өsimi. Sonymen birge, respýblıka tұrғyndarynyң aýmaқtar boıynsha ornalasýy da el өmirindegi өzekti mәsele retindegi jınaқtaýshy mәlimet bolyp tabylady. Өıtkeni, osydan on jyl bұryn jүrgizilgen sanaқtan beri қaraı respýblıkamyz үlken kөshi қondyқ өzgeristerge ұshyraғany anyқ. Sondyқtan da, mұndaı derekter aldaғy memleket damýy үshin өte қajetti dep oılaımyz. Bұdan basқa, sanaқ boıynsha demografııalyқ sıpattaғy aқparattarғa қol jetkizemiz. Onyң ishinde bala týý, halyқ sanynyң өsimin boljaý men halyқ densaýlyғy da қamtylady. Jұrtshylyқtyң bilim deңgeıine қatysty da saýaldarғa jaýap alynady, onyң ishinde memlekettik tildi biletinder, shet tilderin meңgergender týraly da aқparattar alynady. Bұdan basқa, eldiң әleýmettik ekonomıkalyқ tұrmysy retinde birқatar saýaldardy қamtydyқ. Jalpy osy tұrғydan kelgende «azamattardyң tabysy týraly» saýaldy қoıý kerek pe, қoımaý kerek pe, degen mәsele týyndaғan bolatyn. Keıinnen bұl saýaldy engizýdi jөn kөrdik. Әrıne, bұndaı jalpylama mәlimet үshin қoıylatyn saýalғa jaýap berý nemese jaýapsyz қaldyrý azamattardyң өz erkinde. Degenmen de, barlyқ aқparattardyң құpııaly ekendigin eskere otyryp, biz jұrttyң bұl saýalғa da tolyқ jaýap berýin қalar edik. Өıtkeni, azamattardyң jalaқysy týraly aқparat negizinen respýblıka boıynsha tabys deңgeıin bilý үshin ғana қajet bolyp tabylady. Al otbasynyң ortasha құramy, elimizdiң aýmaқtaryndaғy қalaı jiktelip ornalasқanyn bilý elimizdiң demografııalyқ jaғdaıyn boljap otyrý үshin қajet.
- Әңgimeңizge rahmet! Aldaғy jұmystaryңyzғa sәttilik tileımiz.