Áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qalaı qorǵaımyz – maman pikiri
ORAL. KAZINFORM – Qazaqstanda «Genderlik zorlyq-zombylyqqa qarsy 16 kún belsendi is-qımyl» atty aýqymdy is-shara ótip jatqany belgili. Áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý máselesi kún tártibinen túspek emes. Osyǵan oraı Kazinform tilshisi BQO polıtsııa departamenti qoǵamdyq qaýipsizdik basqarmasynyń bólim basshysy, polıtsııa maıory Dılıara Satarovaǵa birneshe saýal qoıǵan edi.
– Dılıara Mahmýdqyzy, Batys Qazaqstan oblysynda statıstıkalyq málimet boıynsha áıelderge qatysty jasalatyn qylmystyń azaımaı otyrǵanyn kórýge bolady. Uryp-soǵýdan bastap adam óltirýge deıin tirkelgen. Osynyń aldyn alý baǵytynda oblys kóleminde qandaı jumystar qolǵa alynyp jatyr?
– Árıne, mundaı qylmystarǵa barǵan adamdar tıisti jazasyn alady. 2024 jyly 16 maýsymdaǵy Qylmystyq ister kodeksine densaýlyqqa jeńil zııan keltirý jáne uryp-soǵýdyń jańa baptar retinde engizilýine baılanysty otbasylyq-turmystyq saladaǵy qylmystardyń 5,7 paıyzǵa ósip otyrǵanyn baıqaýǵa bolady.
Bıylǵy 11 aı ishinde Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń 73-babyna sáıkes 2 384 quqyq buzýshylyq anyqtalyp, 2 570 qorǵaý nusqamalary shyǵaryldy. Sottarmen ákimshilik hattamalardy qaraý kezinde quqyq buzýshylardyń minez-qulqyna 921 erekshe talap qoıyldy.
Qorǵaý nusqamasyn buzǵan 159 adam atalǵan kodekstiń 461-babyna sáıkes ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy. Sondaı-aq erekshe talapty buzǵan 483 adam da jazasyz qalmady.
Buǵan erekshe ekpin túsirip otyrǵan sebebimiz – ákimshilik quqyq buzýshylyqtardy der kezinde anyqtap, soǵan beıim adamdardyń qylmysqa barýyna jol bermeý, ıaǵnı aldyn alý.
Taǵy bir aıtar jaıt, áıelderge qatysty qylmystardyń 30 paıyzdaıy er adamnyń mas kúıinde jasalady. Sondaı-aq ashý ústinde, urys-talasqa baılanysty qol kóterý, uryp-soǵý da bolyp jatady. Munyń bári úı ishinde, balalardyń kózinshe bolady. Sondaı otbasynda ósken jetkinshekter sol qylyqty óskende qaıtalaýy múmkin.
Men qylmys kóbine tek jumyssyz otyrǵan, áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan otbasylarda bolady dep aıta almas edim. Syrt kózge qalypty kóringen úı ishinde de mundaı jaǵdaı bolady.
– Qylmystyń aldyn alý úshin polıtsııa organdarynda kúsh jetkilikti me?
– Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes mınıstrdiń buıryǵymen bıyl jyl basynda otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kúres jónindegi mamandandyrylǵan bólimsheler quryldy. Bizdiń departamentte de shtat sany 44-ke jetkizildi. Inspektorlardyń 10-y erler bolsa, qalǵany – áıel adamdar. Sondyqtan ómir bolǵan soń, olardyń ishinde bala kútimimen otyrǵandary bar. Degenmen soǵan qaramastan, qala men aýdandarda barlyq kúsh eń aldymen qylmystyń aldyn alýǵa jumyldyrylady.
Ýchaskelik polıtsııa ınspektorlary da óz qaramaǵyndaǵy aýmaqty qadaǵalap otyrýy tıis. Mysaly, bıyl 1 qyrkúıek pen 1 jeltoqsan aralyǵynda «Ýchaske» jedel aldyn alý is-sharalary ótkizilip, sonyń barysynda ýchaskelik polıtsııa ınspektorlary aýla-úılerdi aralap, jaǵdaılaryn bilip, telefon nómirlerin qaldyrdy.
Osy oraıda barlyq múddeli organmen, qoǵamdyq uıymdarmen tıimdi qarym-qatynastyń mańyzy zor ekenin aıta ketkim keledi. Qazirgi ýaqytta Oral men Aqsaı qalasynda daǵdarys ortalyqtary qyzmetterin atqaryp jatyr. Sonymen qatar Oral men aýdandarda 13 otbasyn qoldaý ortalyǵy jumys isteıdi.
Shyn mánisinde bári de otbasyndaǵy tárbıege, sondaǵy ahýalǵa baılanysty. Otbasy berik bolsa, ol, túptep kelgende, memlekettiń de órkendep, tamyr jaıýyna septesedi. Ókinishke qaraı, óńirde ajyrasý sany kóbeıip otyr. Tek jastar ǵana emes, jasamystar da eki jaqqa ketip jatady.
Buryn turmysqa shyqtyń ba, bárine tózýiń kerek degen sııaqty aqyl aıtylsa, endigi mentalıtet basqa, zaman da ózgerip jatyr. Balalaryn jalǵyz ózi tárbıelep otyrǵan analar barshylyq. Ákesiz ósýdiń salmaǵy qanshalyqty ekenin basyna túskender sezinedi. Qandaı jaǵdaı bolmasyn, biz áıelderge qatysty zorlyq-zombylyqtyń jasalýyna barynsha tosqaýyl qoıa bilýimiz kerek.
– Bıyl Qylmystyq kodekske stalkıng, nekege turýǵa májbúrleý jáne banktik shotqa, tólem quralyna nemese sáıkestendirý quralyna qoljetimdilikti zańsyz usyný, berý jáne satyp alýǵa baılanysty jańa baptar engizildi. Osyǵan qatysty ne aıtasyz?
– Stalkıngke qatysty qylmys bizdiń oblys aýmaǵynda tirkele qoıǵan joq. Degenmen elimizde onyń alǵashqy derekteri anyqtalyp jatyr. Bireý seni syrtyńnan ańdyp, aqparat jınap, telefon shalyp, qorqytyp-úrkitip otyrsa, munyń kez kelgen kisige de ońaıǵa túspesi anyq. Buǵan er adamdarmen qatar áıelder de kezigip, kútpegen jaǵdaıǵa tap bolýy múmkin. Sondyqtan mundaı kezde de polıtsııaǵa kómek surap, habarlasqany jón. Al sot oryndaýshylar nemese tergeý organdary óz quzyretteri aıasynda jumystaryn júrgizse, bul stalkıngke jatpaıdy.
Nekege turýǵa májbúrleý, ıaǵnı qyzdyń yqtııarynsyz alyp qashý da qylmys sanalady. Árıne, eki jas ózara kelisip, ata-anasyna salmaq salmaý úshin toı jasamaı-aq bas qosyp, nekege turyp jatsa, onda áńgime basqa.
Endi banktik shotqa, tólem quralyna nemese sáıkestendirý quralyna qoljetimdilikti zańsyz usyný, berý jáne satyp alýǵa keleıik. «Tólemder jáne tólem júıeleri týraly» Zańnyń 25-baby 14-tarmaqpen tolyqtyryldy. Bylaısha aıtqanda, banktik shot pen tólem quraldaryn erli-zaıyptylar men jaqyn týystardan basqa adamdarǵa berýge tyıym salynady.
Jalpy, tsıfrlandyrý qatty damyp kele jatqan mezgilde asa saq bolý artyqtyq etpeıdi. Biz osy baǵytta turǵyndar arasynda túsindirý jumystaryn júrgizip kelemiz.
– Áıelderge qatysty alaıaqtyq týraly da bilgimiz keledi...
– Áıelderge qatysty jasalatyn qylmystardyń jalpy sanynyń jartysyna jýyǵy – alaıaqtyq. Al osynyń jartysy – ınternet alaıaqtyq. Alaıaqtardyń quryǵyna tek zeınetkerler ǵana emes, saýatty, joǵary bilimi bar adamdar da iligip jatady. Zańsyz aqsha tabý úshin neshe túrli qýlyq-sumdyqty oılap taýyp, ádis-tásilderin jetildiredi. Sondyqtan beıtanys adamdar qońyraý shalǵan jaǵdaıda sóılesýdi dereý toqtatyp, qupııa derekterdi bermeý qajet.
Qoryta aıtqanda, elimizde «Genderlik zorlyq-zombylyqqa qarsy 16 kún belsendi is-qımyl» atty is-sharanyń bıyl «Áıelder men qyzdarǵa qatysty tsıfrlyq zorlyq-zombylyqty toqtatý úshin birigeıik» degen uranmen ótýi teginnen-tegin emes. Mundaǵy maqsat – tsıfrlyq zorlyq-zombylyqqa qoǵamdyq tózbeýshilikti qalyptastyrý, tsıfrlyq qaýipsizdik deńgeıin arttyrý, ınternet keńistiginde qurmet pen teńdikti nyǵaıtý. Tek birlesken kúsh-jiger arqyly ǵana biz atalmysh is-sharany tıimdi ári nátıjeli ótkizip, zorlyq-zombylyqtyń kez kelgen túrine qoǵam nazaryn aýdara alamyz.
Sóz sońynda turmystyq zorlyq-zombylyqqa tap bolǵandar 111 jáne 150 telefon nómirlerine habarlasa alatynyn eske salǵym keledi. Sondaı-aq BQO polıtsııa departamentindegi 8 (711-2) 98-43-17, 8 (711-2) 98-43-15 nómirlerine habarlasýǵa bolady.
Eske sala keteıik, budan buryn BQO-da áıelderge qatysty 1 300-den astam qylmys tirkelgenin jazǵan bolatynbyz.