«Aıbyn» ordeniniń І dárejesine nege Baýyrjan Momyshuly emes, Saǵadat Nurmaǵambetovtiń esimi berildi
Sáýirdiń sońynda Parlament depýtattary «Aıbyn» ordeniniń úsh dárejesine qazaqtyń úsh batyrynyń esimin berýge qatysty zańǵa ózgeristerdi maquldady. Muny ótken jyly Memleket basshysy Túrkistandaǵy Ulttyq quryltaıda usynǵan. Májilis depýtaty Ermurat Bapı Kazinform tilshisine bergen suhbatynda «Aıbyn» ordeniniń I dárejesin Saǵadat Nurmaǵambetovtiń esimimen, II dárejesin Baýyrjan Momyshulynyń, III dárejesin Rahymjan Qoshqarbaevtyń esimimen ataýdyń mánin túsindirdi.
Májilismen aldymen álemdegi tájirıbege toqtaldy. Ol eshbir elde bir ordenniń úsh dárejesin úsh adamǵa bólip beretin dástúr joǵyn aıtty.
Aıbyn ordeniniń úsh dárejesin qazaqtyń úsh batyryna bólip berýdiń sımvolıkalyq máni bar. Birinshiden, bir ordendi úsh adamǵa bólip beretin dástúr álemde joq. Mysalǵa, Reseıdi alyp qarasaq, Kýtýzov ne Sývorov ordeniniń eki dárejesi de bir adamnyń atynda. Ýkraınada Bogdan Hmelnıtskıı ordeniniń birneshe dárejesi bolsa da, bir adamnyń atynda. Túrkııada da Atatúriktiń atyndaǵy orden solaı, – dedi Ermurat Bapı.
Depýtat qazaqtyń álemge tanylǵan dańqty batyry kóp, alaıda árqaısyna orden berý múmkin emes ekenin de atap ótti.
Qazaqtyń dańqty batyry kóp. Bas-basyna orden taǵaıyndaı berý múmkin emes. Sondyqtan Prezıdenttiń bul sheshimi sımvolıkalyq turǵydan óte durys, – dep atap ótti ol.
Degenmen bul zań normasy usynylǵannan keıin qalyń kópshilik batyrlardyń esimin ataýdyń mánin surady. Keıbir qazaqstandyq «Nege І dárejege Baýyrjan Momyshulynyń aty berilmedi» degen suraq qoıdy. Ermurat Bapı batyrlar esimin «úlestirýdiń» mánin túsindirdi.
Birinshi dárejeli ordenge Saǵadat Nurmaǵambetov esiminiń berilý sebebi, ol – qazaqtan shyqqan tuńǵysh armııa generaly. Qazaqstanda armııa generaly ózi ekeý-aq. Bireýi – Saǵadat Nurmaǵambetov, ekinshisi – Muhtar Altynbaev. Sondyqtan І dárejesin Saǵadat Nurmaǵambetovke arnaýy daý týdyrmaýy kerek. Birinshi dárejeli ordenmen tek qana qolbasshylar marapattalady. Generaldan joǵary dárejesi bar áskerı laýazym ıeleri alady. Sol sebepti І dárejeli «Aıbyn» ordeni áskerı úlken qolbasshylyq laýazymdaǵy áskerılerge beriledi.
Ekinshi dárejesi Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy bolyp taǵaıyndalýynyń da sebebi bar. Baýyrjan Momyshuly soǵysta dıvızııa komandıri bolǵan kezinde maıor sheninde edi, keıin podpolkovnık boldy. Al, ekinshi dárejeli «Aıbyn» ordeni – orta ofıtserlerge taǵaıyndalatyn nagrada. Sondyqtan ol áskerdegi orta shen – polkovnık, podpolkovnıkterge beriledi. Al, ІІІ dárejeli orden kishi ofıtserlerge beriledi. Qoshqarbaev soǵys kezinde kapıtan dárejesinde bolǵandyqtan, onyń áskerı shenine qaraı taǵaıyndalǵan nagrada, – dep túsindirdi depýtat.
Sondaı-aq, májilismen batyrlardy bir-birimen talastyrýǵa qaqymyz joǵyn atap ótti. Ol «muny ýaqytpen, belgili bir saıası jaǵdaılarmen salystyryp qaraýymyz kerek» deıdi.
Biraq bizdiń batyrlardy bir-birimen talastyrýǵa qaqymyz joq. Árıne, Saǵadat Nurmaǵambetovpen salystyrǵanda Baýyrjan Momyshulynyń ádebı tulǵasy keńinen tanyldy. Sodan keıin ony Saǵadat Nurmaǵambetovten «joǵary» dep oılaımyz. Eger Saǵadat Nurmaǵambetovtiń ádebı tulǵasyn sol kezde jazýshylar nemese ózi jazǵanda ol álemdik dárejedegi qolbasshy bolyp ketýi múmkin edi. Sondyqtan muny ýaqytpen, belgili bir saıası jaǵdaılarmen salystyryp qaraýymyz kerek. Sondaı-aq, Baýyrjanǵa birinshi dárejeli berilmedi dep aıtý – áskerı salada saýaty joq adamdardyń aıtatyny. Baýyrjandy alǵa shyǵaryp, Máskeýdi qorǵaǵan, Panfılov dıvızııasynyń polk komandıri bolǵan dep joǵary kóteremiz. Biraq tarıhı turǵydan kelgende Saǵadat Nurmaǵambetovke birinshi dárejesin berý – zańdylyq. Sebebi ol táýelsizdik kezinde Qazaqstannyń qarýly kúshterin qurǵan. Táýelsiz Qazaqstan qarýly kúshteriniń alǵashqy qurylymdaryn jasaǵan. «Spetsnazdan» (arnaıy jasaq – red.) bastap úlken áskerı quramaǵa deıingi qurylymdardy qurǵan, qolbasshylyq dárejedegi azamat. Odan qaldy, Baýyrjan Momyshulynyń esimin ІІ dárejeli ordenge berý onyń dárejesin tómendetpeıdi, – dedi ol.
Depýtat memlekettik organdar tarapynan bul ordenge batyrlardyń esimin berýdiń máni «durys nasıhattalmaı» jatqanyn tilge tıek etti.
Sondyqtan memlekettik organdar muny tıisti dárejede túsindire almaı jatyr. Álde aıtatyn adamy joq, álde ózderiniń aıtýǵa jetetin túısigi joq. Shyndap kelgende, bul úsh dárejeli orden Qazaqstannyń sońǵy 80 jyldyq tarıhyna, soǵystyń tarıhyna, ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń tarıhyna ádiletti berilgen baǵa dep qabyldaý kerek. Sol turǵydan nasıhattalmaı jatyr, – dedi ol.
Sonymen qatar, májilismen jastardyń patrıottyq sezimin arttyramyz desek aldaǵy ýaqytta basqa ordenderge batyrdyń esimin berýdi usyndy. Degenmen ol «ár rýdyń batyrynyń» atyna orden bere almaıtynymyzdy da eskertti.
Bul – batyrlardyń atymen atalatyn alǵashqy ordender. Al, eger biz eldiń, ásirese jastardyń patrıottyq sezimin oıatamyz desek, Kereı men Jánibekten bastap, jerimizdi saqtaý úshin kúresip, elge tanylǵan Abylaı, Ábilqaıyrlardy, Qabanbaı, Bógenbaılardy dáripteýimiz kerek. Ejelgi tarıhymyzdyń tulǵalaryna da ýaqyt kele taǵy úsh-tórt batyrdyń atymen ordendi ataýǵa bolady. Tarıhı turǵydan túısine bilýimiz qajet. Batyrlarymyzdy baǵalaý - mindet. Qazaqta «jaý joq deme, jar astynda» deıdi ǵoı. Áldeqandaı bir qaterli kún týsa, bizdiń eldi, jerdi qorǵaıtyn azamattarǵa stımýl, motıvatsııa bolatyndaı batyrlardyń atyndaǵy marapat bolýy kerek. Sol turǵydan sarańdyq tanytpaǵanymyz jón, – dep túıindedi depýtat.
Aıta keteıik, byltyr Túrkistanda ótken Ulttyq quryltaıda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Aıbyn» ordeniniń úsh dárejesin batyrlardyń esimimen ataýdy usynǵan. Bul týraly bıylǵy naýryzdaǵy quryltaıda da atap ótti. Memleket basshysynyń aıtýynsha, bul otanshyldyqty jáne ulttyq biregeılikti nyǵaıtýǵa yqpal etedi.
Elimizde áskerı jáne kúshtik qurylym qyzmetkerlerine arnalǵan «Aıbyn» ordeni bar. Osy mártebeli ordenniń túrli dárejesin Saǵadat Nurmaǵambetovtiń, Baýyrjan Momyshulynyń jáne Raqymjan Qoshqarbaevtyń esimimen ataǵan jón dep sanaımyn. Bul tarıhı ádildikti qalpyna keltirý jolyndaǵy mańyzdy qadam bolmaq. Sol arqyly qaharmandarymyzdyń erligin urpaq jadynda jańǵyrtamyz. Bul bastama osy marapattyń mazmunyn baıyta túsedi. Halqymyzdyń birtýar perzentterine tán erlik rýhy osy ordenderdiń mártebesin bıiktetedi. Sondaı-aq nagrada ıegerlerine Otanymyzǵa qaltqysyz qyzmet etýge erekshe jiger beredi. Men buǵan kámil senemin, – degen Qasym-Jomart Toqaev bıylǵy Quryltaıda.
Sol kezde Prezıdent memlekettik nagradalar júıesin jetildirý úshin naqty sharalar qolǵa alynyp, Respýblıkalyq komıssııa aınalysyp jatqanyn aıtqan.
Sóıtip komıssııamen qatar depýtattar da iske kirisip, ordenge batyrlardyń esimin berý máselesin kóterdi. 17 sáýirde májilismender Memlekettik nagradalar týraly zańǵa engiziletin ózgerister men túzetýlerdi qabyldady. Araǵa apta salyp senatorlar «Aıbyn» ordenin dańqty batyrlardyń esimimen ataýǵa qatysty zańdy maquldady. Depýtattar zań qabyldansa, dańqty batyrlardyń jaýyngerlik erlikterin máńgilik este qaldyrý, sondaı-aq jalpyulttyq sanany, qazaqstandyq azamattyq biregeılikti nyǵaıtýǵa, áskerı-patrıottyq tárbıeni damytýǵa yqpal etýge septigin tıgizetinin atap ótti.