Avtokólik joldaryn talapqa saı qylmaıynsha, ishki týrızmdi órkendetý qıyn
Bir sөzben aıtsaқ, Azııadaғy aıtýly týrızm ortalyғyna aınalýғa tolyқ mүmkindigimiz bar. Alaıda sөmkesin arқalap jaһandy kezip jүretin týrısterdiң nazaryn әli tolyқ aýdara almaı otyrmyz.
Mamandardyң aıtýynsha, elimizde etnıkalyқ, ekologııalyқ, tanymdyқ, shıpajaı-saýyқtyrý, tipten aңshylyқ sekildi san tүrli týrızm tүrlerin ұıymdastyrýғa tolyқ mүmkindigimiz bar eken. Sұlý Kөkshe өңiri, Қarқaraly, Aқsý, Sharyn shatқaly, Alataý men Altynemel tabıғı қoryқtarynyң өzi kөz sүrindirer kөrikti jerler. Amal ne «bir tamsa da bıkeme tamsyn» degendi bilmeı me, joқ shamnyң tүbi қaraңғy bolyp kөrmeı me, әıteýr қazaқstandyқ týrısterdiң өzi shet elderge jүgirýge құmar.
Týrızmniң damýy soңғy kezde kez-kelgen eldiң ekonomıkasynyң tabys tabý kөzine aınalýyna baılanysty onyң damýyna әr memleket өzinshe jaғdaı jasap, tıisinshe maңyz beredi. Dүnıejүzi boıynsha týrızmnen tүsetin tabys jylyna 500 mlrd. dollardy құraıdy eken. Birinshi oryndy AҚSh alady, odan soң Batys Eýropa elderi kiredi (Ispanııa, Frantsııa, Italııa). Al 2000 jyly Dүnıejүzilik týrıstik ұıym (DTҰ) 698 mln. týrısterdiң halyқaralyқ saıahat jasaýyn tirkedi. Týrızmniң maңyzy tek ekonomıkaғa tikeleı әser etýimen shektelmeıdi. Әr memleket өz elinde týrızm ındýstrııasyn damytýғa ұmtylatyn sebebi: birinshiden, halқynyң әleýmettik-ekonomıkalyқ jaғdaıyn jaқsartý jolynyң birden-biri osy týrızm salasy; ekinshiden, halyқaralyқ yntymaқtastyқty damytýda, beıbitshilikti nyғaıtýda maңyzdy rol oınaıdy. Қazirgi kezde týrızm ғalamdyқ sıpat aldy. Týrıstik lekter materıaldyқ baılyқpen birge, eңbek resýrstarynyң, aқparattyң өzara almasýyn jaқsarta tүsedi. Sol sebepti de қysқa merzimde týrızm salasy әlemdik keңistikti jaýlap aldy. DTҰ boljamy boıynsha 21 ғasyr týrızm ғasyry bolmaқ.
Osyndaı týrızmnyң altyn ғasyrynda biz týrızm salasy boıynsha 71- oryndamyz. Bұl tәýelsizdigimizge ұzaқ bolmaғan biz үshin tөmen kөrsetkish emes. Alaıda ұlan baıtaқ jerimizben, baı da құndy mұralarymyzben, ғajaıyp tabıғatymyzben salystyrғanda өte tөmen oryn. Endeshe biz қalaı өz deңgeıimizdi joғarylata alamyz?
Қytaı halқynda «baıımyn deseң jol sal» - degen naқyl sөz bar. Meniңshe, osy sөzdiң bir jaғy týrızm salasyn meңzep aıtylғandaı. Saıahat bүginde zaman aғymyna ilesip, avtomobılmen,temirjolmen, teңiz jәne өzen, әýe kөligimen jүzege asady. At-kөlik, arba da әli қyzmetten қalyp jatқan joқ. Әlbette, mұnyң bәri қaı elge saıahat құratyndyғyңa baılanysty. Týrızm ındýstrııasyna aıryқsha mәn berip, қazynasyna tүsetin қarajattyң қomaқty bөligin osy saladan kүtetin elder temirjol kөliginen bastap, shaғyn ұshaқtary men tikұshaқtaryna deıin syrttan keletin saıahatshyғa қyzmet қylýғa jұmyldyrғan, daңғyl joldar salyp, bar jaғdaıyn jasaғan. Al bizde she? Joғary dәrejeli қatynas joldaryn aýyzғa alýymyzdyң қajeti joқ, tasymaldyң negizgi de maңyzdy mindetin atқaryp tұrғan avtokөlik joldarymyzdyң sұrқy bәrimizge belgili. Bұl sheteldik týrısterdiң emes, өzimizdiң қarapaıym halyқtyң da kөңilinen de shyқpaı otyr. Joly dұrys eldiң, jөni dұrys. Kөptegen týrızm tүrlerin ұıymdastyrýғa tolyқ mүmkindigimiz bar bolyp otyrғan bүgingi kүnde, tas jolymyzdyң tasyrқap tұrýy, atalmysh salanyң eteginen tartyp tұrғandaı.
Әdette tabıғı-rekreatsııalyқ nysandar men Tarıhı-arheologııalyқ eskertkishterdiң týrıstik-ekskýrsııalyқ saparlardaғy orny erekshe. Elimizdegi tabıғı-rekreatsııalyқ nysandar Soltүstik Қazaқstan aımaғyndaғy Kөkshetaý, Býrabaı, Baıanaýyl, Ereımentaý, Shyғys Қazaқstan aýmaғyndaғy Zaısan, Marқakөl, қazaқstandyқ Altaı, Oңtүstik Қazaқstan jerindegi Batys Soltүstik Tıan-Shan, Altynemel taýlary, Jetisý alaby, Batys Қazaқstandaғy Үstirt, Mұғaljar, Kaspıı oıysy, Jaıyқ өңiri, Ortalyқ Қazaқstandaғy Қarқaraly, Қyzylaraı, Bektaýata, Ұlytaý, t.b. tabıғı nysandar jatady. Қazaқstan aýmaғyndaғy 9 memlekettik қoryқta da ғylymı-ekologııalyқ týrızmdi damytýdyң alғy sharttary қalyptasқan. Arheolegııalyқ eskertkishterdiң kez-kelgen nysandary týrıstik-ekskýrsııa jұmystarynda maңyzdy oryn alady. Sonyң ishinde Jetisýdaғy Saқ қorғandary, Talhız қalashyғy, Oңtүstik Қazaқstandaғy Otyrar, Saıram, Batys Қazaқstandaғy Saraıshyқ, t.b. kөne қalalardyң orny týrısterdiң қaı - қaısyn da қyzyқtyrmaı қoımaıdy.
Elimizde tәýep etý (dinı) týrızm nysandary da kөptep kezdesedi. Olarғa tүrki әlemindegi қasıetti Tүrkistan қalasy, Arystan bab, Қoja Ahmet Iasaýı kesenesi, Gaýһar-ana zıraty, Әlı-Қoja beıiti, t.b. jatady. Adamdar bұl қasıetti jerlerge tәýep etip, Allaғa sıyný үshin keledi.
Jalpy joғarydaғy aıtylғan týrızm nysandarynyң basym kөpshiligi oblys ortalyқtaryna қashyқta, қala-aýdandardan alys, shalғaı aımaқtarda ornalasқan. Negizgi қalalarmen asfalt joldar arқyly, al keı jerlerde kәdimgi қara jolmen ғana baılanysady. Bүgingi bәsekege toly қaıshylasқan қan bazarda, өzin bir sәt tynymsyz tirshilikten oңasha қaldyryp, demalýғa shyққan adam үshin, nemese jer әlemdi sharlap jүrgen saıahatshy үshin de jaıly jol, ұtymdy ýaқyt asa maңyzdy. Bizde týrısterdiң denesin yrғap otyryp, demaltyp jetkizetin teңiz joldary tұrғan joқ. Barlyқ týrızm nysandaryna jaқyndatyp tastaıtyn әýe joldary da jetkiliksiz. Al temir joldar arқyly saıahat jasaý týrıster үshin kezdespeıtin de shyғar. Әrıne týrısterdiң kөpshiligi jekelik jәne қoғamdyқ kөilktermen (jeңil avtokөlikter men avtobýstar) saıahattaıdy. ıAғnı tas joldar arқyly. Al bүgingi bizdiң myң ret jamasaң da myң jeri tesilip jatatyn tas joldar týrısterdiң kөңilinen shyғa ala ma? Baram degen jerine, yrshyp - shorshyp jүrip, sharshap- shaldyғyp әzer jetse ғajaıyp kөrikti mekennen de mәn ketkendeı bolatyn shyғar. Saғatyna birneshe jүz shaқyrym jyldamdyқpen jүretin joғary қarқyndy tas joldarda jүrip үırengen sheteldikter bizdiң jolda bir kүn jүrse қaıtyp kelmesteı bolyp ketpesine kim kepil. Jol salý teқ қana týrıster үshin ғana emes, elimizdiң damýy үshin, halқymyzdyң tұrmys tirshiligi үshin maңyzdy. Bizdiң aғzamyzғa - tұla boıymyzғa қorek jetkizetin қan tamyrlarymyz қandaı bolsa, jol da beıne memlekettiң, қalanyң қan tamyrlary ispetti. Қan tamyrlarynda aқaýlar paıda bolyp, tүınekter kөbeıse, aғzaғa қajetti қorek te dittegen jerine tolyқ jetpeıdi emes pe? Endeshe, қan aınalysy kedergisiz bolsa, adamnyң denesi қýatty bolatyny sekildi, joldarymyz da daңғyl, kedergi-kesepatsyz, қaýipsiz bolsa, ol tek týrızmdi ғana өrkendetip қoımaı, bүtin eldiң de ekonomıkalyқ қýatyn arttyrar edi.
