Aýǵanstan arqyly Ońtústik Azııaǵa tranzıttik jol salamyz – Dıdar Temenov
ASTANA. KAZINFORM — Buǵan deıin BUU-nyń Ortalyq Azııa men Aýǵanstandaǵy ornyqty damýǵa arnalǵan ortalyǵy qurylǵan bolatyn. Ony tarıhı oqıǵaǵa balap, aımaqtaǵy damýdy úılestirý mekemesi ǵana emes, dıplomatııalyq qalqan dep atap jatqandar bar. Prezıdenttiń tapsyrmasymen elimizdiń Syrtqy ister mınıstrligi jobany tolyq atqaryp shyqty. Ortalyqty qurýǵa Qazaqstan tarapynan jaýapty bolǵan mamandardyń biri, mınıstrliktiń kópjaqty yntymaqqtastyq departamentiniń dırektory Dıdar Temenovtiń Jibek Joly telearnasynyń «Jahan jaıy» baǵdarlamasyna bergen suhbatyn oqyrman nazaryna usynamyz.
– Aldymen Ortalyq Azııa men Aýǵanstandaǵy ornyqty damý maqsattary jónindegi ortalyqtyń qurylý tarıhyn tolyq baıandap berseńiz.
– Tamyz aıynyń basynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev pen BUU-nyń bas hatshysy Antonıý Gýterrısh Ortalyq Azııa jáne Aýǵanstan úshin ornyqty damý maqsattaryna arnalǵan ortalyqtyń qol qoıý rásimine kýá boldy. Atalǵan qujatqa Syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileý men Bas hatshynyń orynbasary La Djın Hýa qol qoıdy.
Biraq ortalyqty qurý ońaı sharýa bolǵan joq. Bul ortalyqty qurý jóninde Memleket basshysy alǵash ret 2019 jyly BUU-nyń Bas assambleıasynyń 74-sessııasynda aıtqan bolatyn. 6 jyl kóleminde Syrtqy ister mınıstrligi, barlyq elshilikter, ásirese Nıý-Iorktegi bizdiń turaqty ókildigimiz at salysyp, osy jyldyń 4 naýryzynda BUU-nyń Bas Assambleıasynda daýys berý boldy. Bastamamyz bir aýyzdan qabyldandy. Oǵan qosa 152 memleket teń demeýshi boldy. Onyń ishinde álemniń alpaýyt elderi: Qytaı, Reseı, Eýropalyq odaqtyń barlyq múshe elderi, Japonııa, Úndistan bar.
– Osy ortalyqty qurý qandaı qajettilikten týyndady jáne bul usynysty nege Qazaqstan jasady?
– Qazir álemdegi geosaıası jaǵdaıda Ortalyq Azııa aımaǵy jahannyń jańa sýbektisi retinde tanylyp kele jatyr. Memleket basshylyǵyndaǵy tulǵalardyń qyzmeti orasan zor. Sonymen qatar elimizdiń beıbitsúıgish jáne kópvektorly syrtqy saıasatynyń áseri kóp.
Bas hatshy Almatyǵa kelgen kezde «Men Qazaqstanǵa tek osy ortalyqtyń ashylýyna ǵana kelmedim, men Qazaqstannyń álemdegi beıbitsúıgish, elder arasyna kópir salýshy el retinde tanylǵan BUU-nyń jaqyn dosy retinde qurmet bildirý úshin kelip otyrmyn» dedi. Sondyqtan Qazaqstan jaıdan-jaı bastamashylyq etken joq. Bizdiń oıymyzsha, qazir álem, ásirese BUU kúrdeli daǵdarystan ótip jatyr. Ǵalamdyq máselelerdi aımaqtyq deńgeıde sheshýdi bir jol retinde qarastyramyz.
Ornyqty damý maqsattarynda ekologııalyq, áleýmettik máselelerdi sheshý joldaryn talqylaımyz. Ortalyq Azııa men Aýǵanstandaǵy ornyqty damý maqsattary boıynsha ortalyqtyń Qazaqstanda qurylýynyń negizgi sebebi – Almatyda 18 BUU-nyń agenttigi men qorlary jumys isteıdi. Atalǵan BUU-nyń bólimsheleriniń aımaqtyq jáne sýbaımaqtyq mandattary bar. ıAǵnı, tek osy Qazaqstanda emes, Ortalyq Azııa, Kavkaz elderin qamtıtyn bólimsheler bar.
Sol 18 uıym árqaısysy óziniń mıssııalaryn jeke-jeke júzege asyratyn. Árqaısysynyń shtab-páteri bar. Bireýi Nıý-Iorkke baǵynsa, bireýi Jenevaǵa baǵynady. Ózderiniń jeke baǵdarlamasy, jeke bıýdjeti bolady. Bir baıqaǵanymyz, olar keıde bir-birimen júıeli túrde úılestirilgen jumys istemeı keldi. Bir-birimen básekeles bolyp, bir qarjy kózine talasady. Sony boldyrmas úshin bizdiń bastamamyzben barlyǵyn biriktirip, osy aımaqtyq máselelerdi birlesip sheshýge kóshtik.
Máselen, Ortalyq Azııada ekologııalyq aýyzsý tapshylyǵy men mıgratsııa máselesi bar. Aıta bersek kóp. Osy máselelerdi birlesip sheshý joldaryn tabý kerek boldy jáne ony úılestiretin bir basshy kerek. Sondyqtan osy ortalyqty qurý arqyly biz barlyq BUU-nyń agenttikterin bir múddege jumyldyrýdy josparladyq.
– Ortalyq Aýǵanstandaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrýǵa qalaı kómektese alady? Shynymen de ol eldiń álemge ıntegratsııalanýyna járdem bere ala ma?
– Eń aldymen osy bastamany qolǵa almas buryn Ortalyq Azııa elderiniń kelisimin aldyq. Barlyq Ortalyq Azııanyń atynan bul rezolıýtsııa retinde usynyldy. Árıne, biz Aýǵanstan tarapynyń da pikirin suradyq. Olar qoldady.
Ornyqty damý maqsaty Aýǵanstan úshin de ózekti, óıtkeni olarda da jumyssyzdyq máselelesi, ekonomıkalyq, ekologııalyq problemalar óte kóp. Aýyzsý tapshylyǵy taǵy bar. Sondyqtan osy máselelerdi BUU-nyń eń myqty degen tájirıbesin alyp, Ortalyq Azııaǵa engizip, is júzinde ony kórsetý – bizdiń maqsatymyz boldy.
Jalpy, tranzıttik, transporttyq, logıstıkalyq baılanys ornatyp, saýda-sattyq, ekonomıkalyq jaǵynan Ortalyq Azııamen jaqsy qarym-qatynasta bolý arqyly Aýǵanstan da ekonomıkasynyń damýyna jol ashady.
– Aýǵanstanmen jaǵdaıdy jaqsartý Qazaqstanǵa, basqa da memleketterge qandaı paıda beredi?
– Mysaly, bizde Aýǵanstan arqyly Ońtústik Azııaǵa tranzıttik jol salý múmkindigi bar. Qazir Gorgan-Irak temir jol qurylysyn salý josparda bar. Sony júzege asyrsaq, keıin Qazaqstannyń taýarlaryn Ońtústik Azııadaǵy alpaýyt elder – Úndistan, Pákistanǵa jetkize alamyz.
Tikeleı ashyq muhıtqa jol ashylady. Bizdiń ekonomıkamyzdy ártaraptandyrýǵa septigin tıgizedi. Ekinshi aıta ketetin jaqsy jaǵy – BUU ortalyǵy Almatyda bolǵandyqtan, Almatyda kóptegen halyqaralyq sharalar ótedi. ıAǵnı, oǵan álemniń barlyq elinen sarapshylar, ekspertter, qatysýshylar kelgen saıyn bizdegi áýe kompanııalarynyń bıletterin alady, qonaq úıde turady, restorandarǵa barady, týrızm salasynyń damýyna óte kóp yqpal etedi. Bul elimizdiń bıýdjetine qosymsha qarjy tartýǵa múmkindik ashady. Bul – bizdiń elimizge degen úlken halyqaralyq qaýymdastyqtyń senimi.
– Áńgimeńizge raqmet!