Atyraý oblysyndaǵy geoglıfter: Juldyz, tasbaqa, kún ǵıbadathanasynyń qupııasy qashan ashylady
Tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, arheolog Marat Qasenovtiń aıtýynsha, Atyraý-Kaspıı oıpatynda ejelgi eskertkishter óte kóp. Óıtkeni, bul ólkeni adamdar myńdaǵan jyl burynǵy mezolıt, neolıt (jańa tas) zamanynan mekendeı bastaǵany tarıhı derekterde
dáleldengen. Kaspıı teńizi jaǵalaýynyń tylsym tabıǵaty kóne zamanan bul aımaqqa adamdardyń jappaı qonystanýyna sebep bolǵan.
«Atyraý oblysyndaǵy qum shaǵyldarda ejelgi adamdar meken etken turaqtar kóp
kezdesedi. Bul meken-turaqtardaǵy jádigerler kvartsıt, kremnıı jańqalary, tas dáýirindegi eńbek quraldary retinde belgili bolyp otyr. Bular topyraqqa kómilgen jabyq
oryndar emes. Qumdy dóńderdiń kóshýi saldarynan tabylǵan», - deıdi tarıh
ǵylymdarynyń kandıdaty Marat Qasenov.
Ǵalymnyń pikirinshe, sońǵy zertteýler kezinde Naryn, Taısoıǵan, Búırek jáne
Saryqamys qumdarynan kóptegen kóne meken men turaq anyqtalǵan. Qum arasynan mezolıt, neolıt, temir, ortaǵasyrlyq eskertkishter men keıingi zamanǵy zırattar, qulpytastar kóptep kezdesken. Sondaı-aq, Atyraý-Kaspıı oıpatynan kóptegen jumbaq qurylystar men eskertkishter tabylǵan.
«Bul eskertkishterdi bergi dáýirlerdegi eskertkishter qataryna qosýǵa kelmeıdi. Olaı deýimniń birneshe sebebi bar. Birinshiden, olardyń qaı kezeńde jasalǵany belgisiz.
Ekinshiden, nendeı maqsatpen salynǵany, qandaı qyzmet atqarǵany týraly derekter tabylǵan joq. Mundaı qurylystar ǵylymda geoglıf dep atalady. Ǵylymı anyqtamada
geoglıf – jerge oıyp salynǵan, uzyndyǵy tórt metrden asatyn geometrııaly nemese
beıneli órnek. Keıbir geoglıfter tym úlken. Olardy tek áýeden ǵana kórýge bolady» - deıdi ǵalym.
Onyń aıtýyna qaraǵanda, geoglıfterdi salýdyń birneshe túri bar. Biri – jerdiń betki qabatynan belgili bir tereńdikke deıin qazyp, tańba túsirý. Al, ekinshisi – arnaıy qıyrshyq nemese iri tastardy tósep, beıne jasaý. Úshinshi túri –aǵashtardy belgili bir beıne jasaı otyryp egý.
«Atyraý jerinde tas, qıyrshyq tas, ósip turǵan tal joqqa tán. Sol sebepten, geoglıfter or qazý, topyraq úıý arqyly jasalǵan. Mundaı geoglıfterdiń kóbisi bıikten ǵana kórinedi.
Sońǵy kezde aımaqta ondaǵan geoglıf anyqtalyp otyr. Olardy adamdardyń jasaǵany, nemese tabıǵattyń tylsym kúshimen beınelengeni ázirge belgisiz. Ony aldaǵy zertteýler anyqtamaq», -dep oı bólisti Marat Qasenov.
Keıbir geoglıfter jaqsy saqtalǵan. Aldymen nazar aýdarary – tasbaqa. Bul Qyzylqoǵa aýdanyndaǵy Qarabaý aýylynan 27 shaqyrymda soltústik-batysta ornalasqan. Kólemi – 900h400 metr. Qumdy-sazdy topyraqqa jolaqty syzyqtarmen tasbaqa beınesi salynǵan.
Ekinshisi – krest. Jylyoı aýdanynyń ortalyǵy – Qulsary qalasynan 54 shaqyrym qashyqta, ońtústik-batystan tabyldy. Krest salynǵan jer Kaspıı teńiziniń jaǵalaýynan shyǵysqa qaraı 13 shaqyrym qashyqta jatyr. Onyń kólemi – 45h30 metr, eni – 8 metr.
Úshinshisi – kún ǵıbadathanasy. Dıametri – 150 metr, syrtqy qamal-jal bıiktigi – 2,5, eni 8 metr. Qamal-jaldyń syrtyn eki-úsh qatar tizbekpen 196 apan shuńqyr aınala qorshap tur. Shuńqyrlardyń dıametri – 2-6 metr, al, tereńdigi 1-2 metr shamasyn quraıdy. Soltústik jaq betindegi shuńqyr tórt qatarǵa deıin barady.
Qamal-jal ishi tegis, alań dıametri 90 metrge jetedi. Ońtústiginde jol bar, onyń eni 6 metrge sozylady.
«Kúnniń beınesine uqsaýyna baılanysty muny kún ǵıbadathanasy deıdi. Qazaqstanda buǵan uqsas geoglıf kezdesken joq. Qandaı maqsatta salynǵany belgisiz bolǵanymen, onyń ýaqyty shamamen bizdiń zamanymyzǵa deıin ІІ ǵasyr deýge bolady», -degen pikir bildiredi tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Marat Qasenov.
Tórtinshisi –juldyz. Onyń kólemi – 225h150 metr. Bul – 200 metrlik uzyn syzyqtardan, dıametri 10 metrlik 12 juldyz obadan turatyn geoglıf. Alǵabas aýylynyń ońtústik-shyǵysynda 7 shaqyrym qashyqta ornalasqan.
Besinshisi – tórtkúl-sheńber. Qurmanǵazy aýdanyndaǵy Batyrbek aýylynyń batysynda 2 shaqyrymda ornalasqan onyń dıametri – 100 metr, tórtburysh kólemi – 150h150 metr.
«Osyndaı geoglıfterdiń jasalýy týraly ár túrli pikir aıtylyp júr. Biraq Atyraý
óńirindegi geoglıfter osy kezge deıin júıeli zerttelmeı keledi. Geoglıfterdi zertteý qolǵa alynar bolsa, biraz qupııany bilýge jol ashylar edi», -deıdi arheolog.
