Atyraý oblysynda qum kóshkininen qandaı aýyldarǵa qaýip bar
ATYRAÝ. KAZINFORM — Atyraý oblysynda turǵyndardyń jaıly turmysyna kedergi keltiretin máseleniń biri — eldi mekenderdi qum basý qaýpiniń artýy. Qum kóshkini máselesi Isataı, Qurmanǵazy, Qyzylqoǵa jáne Jylyoı aýdanynyń aýyldarynda erekshe ózekti.
Bul derekti Atyraý oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasy rastady. Basqarmanyń usynǵan aqparatyna qaraǵanda, eldi mekenderdi qum kóshkinen qorǵaý isi 2019 jyldan beri turaqty júrgizilip keledi.
— Máselen, 2019-2025 jyldary aralyǵynda Jylyoı, Qyzylqoǵa, Isataı jáne Qurmanǵazy aýdanynyń eldi mekenderinde 76,5 gektar aýmaqta qum toqtatý jumysy júrgizildi. Joba boıynsha sekseýil kóshetiniń shyǵymy — 40 paıyz, — degen aqparat usyndy basqarmadan.
Derekke júginsek, 2019 jyly Qyzylqoǵa aýdanyndaǵy Taısoıǵan aýylynda qum kóshkinin toqtatý jumysy 3,2 gektarǵa júrgizilgen.
Al 2020-2021 jyldary Jylyoı aýdanynyń Maıkómgen eldi mekeninde 6 gektar, 2021-2022 jyldary atalǵan aýdandaǵy Kobıakov-Zabýryn kanalynyń boıyndaǵy 7,9 gektar ýchastokte qum kóshkinine qarsy jumys atqarylǵan.
Qum kóshkini qaýpi bar eldi mekenniń biri — Úshtaǵan. Atyraý oblysynyń Reseı Federatsııasymen shekaradaǵy Qurmanǵazy aýdanynda ornalasqan eldi mekende tútin sany kóp emes.
Bıyl aýyldyń irgesi qalanǵanyna 110 jyl tolǵan. Munda 140-tan astam otbasy turady. Báriniń negizgi tabys kózi — tórt túlik.
Bul eldi mekendegi turǵyn úılerdi qorshaǵan qumnyń uzyndyǵy shamamen 5, eni 2 shaqyrymǵa sozylǵan. Qum kóshkini toqtaýsyz jyljyp, keıbir úılerdiń tusynda taý sekildi úıilip jatyr. Bul eldi mekenniń shetinde turatyn Erejepovterdiń otbasy úshin qaýipke aınalyp bolyp otyr.
— Aýyl — qazaqtyń altyn besigi. Mal ósirýge shúıgin jaıylymy bar. Jer astynan tuşy sý shyǵady. Gaz jelisi tartyldy. Bir balamyz mal ósiredi. Bizdi alańdatatyn eki jaıt bar. Biri — qumnan tónetin qaýip, ekinshisi — aýdan ortalyǵyna qatynaıtyn joldyń jaıy, — deıdi aýyl turǵyndarynyń biri Balǵanym Qapanqyzy.
Atyraý oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasynyń málimetinshe, 2021 jyly atalǵan aýyldyń aýmaǵyndaǵy 33,8 gektar jerge qum kóshkinin toqtatý jumysyn júrgizý máselesi zerdelengen.
Al, 2022-2023 jyldary eldi meken mańyndaǵy 10 gektarǵa sekseýil egilgen.
Mundaı jumys byltyr Isataı aýdanyndaǵy Naryn aýylynda qolǵa alynǵan. Bıyl eldi mekenge qaýip tóndirgen qum kóshkinin tejeý úshin 8 gektarǵa sekseýil kóshetin otyrǵyzý jalǵasyp jatyr.
Sondaı-aq, byltyrdan beri Qyzylqoǵa aýdanynda birneshe aýyl mańynda qum kóshkinine qarsy sekseýil egý bastalǵan. Bul aýdandaǵy Saǵyz, Búırek, Qarakól, Jasqaırat jáne Qarabaý aýylyn qum basý qaýpi bar.
Sol sebepten atalǵan aýyldarda 32,4 gektarǵa, atap aıtqanda, Saǵyz eldi mekeninde 11,5, Búırekte — 0,5, Qarakól — 14, Jasqaıratta — 0,45, Qarabaý aýylynyń tusynda 6 gektar ýchastokke jumys atqarylǵan.
Máselen, Qyzylqoǵa aýyldyq okrýginiń ákimi Zeınolla Shálikovtiń deregine súıensek, Qarabaý aýylyndaǵy qum kóshkinine qarsy jumys merdiger — «Edil-Stroı Servıs» JShS-ǵa júktelgen. Jobanyń quny — 647 mln 981 myń 499 teńge.
Qarabaý — aýdandaǵy shejireli tarıhy qattalǵan aýyldyń biri. Ótken ǵasyrdyń 1952-1959 jyldary Qyzylqoǵa aýdanynyń ortalyǵy bolǵan.
Aýdannyń qazirgi ortalyǵy — Mııaly aýylynan 80 shaqyrymdaı qashyqta ornalasqan. Bul okrýgtiń 1 myńnan astam turǵyny bar.
Al, Isataı aýdanyndaǵy Isataı aýylynda qum kóshkini bastalǵaly 10 jyldan asqan. Qazir 300-ge jýyq turǵyn meken etetin bul aýylda da qum kóshkinin toqtatý 2019 jyly bastalǵan. Sol jyly egilgen sekseýil 2 metrge deıin ósken.
Al, 2021-2022 jyldary Isataı aýdanynyń Isataı aýylynda 9 gektarǵa ókpek jelmen sýsyǵan qum kóshkinin ustaıtyn sekseýil egilgen.
Osy aýylda turatyn Isabaı Ǵınýllınniń aıtýynsha, egilgen sekseýildiń túbi ashylyp qalady.
— Egilgen sekseýil kósheti tamyr jaıýy qajet. Biraq qaraýsyz qalyp jatyr. Sol sebepten tamyr jaıyp úlgermeıdi. Aldaǵy ýaqytta osy jaıtqa nazar aýdarylsa deımiz, — deıdi Isabaı Ǵınýllın.
Atalǵan aýyldy qum kóshkininen qorǵaý jobasynyń quny — 600 mln teńge. Qazir onyń 340 mln teńgesi ıgerilgen.
Jylyoı aýdanyndaǵy Maıkómgen aýylynyń turǵyndary da jyl saıyn qum basý qaýpin sezinedi.
Aýyldyq okrýg ákimi Nurjaryq Saýytovtyń aıtýynsha, turǵyndar 2022 jyldan beri kósheden qum shyǵarý máselesin kótergen.
— Byltyr aýyldy qumnan tazartý jumysyn qolǵa aldyq. Turǵyndardyń ótinishimen úılerdiń aýmaǵynan 5,5 myń tonna qum shyǵaryldy. Oǵan 8 jumysshy men 6 tehnıka tartyldy. Tehnıkaǵa qum tıelip, 550 reıs jasaldy, — dedi Nurjaryq Saýytov.
Eske sala ketelik, budan buryn ekologııasy nashar Atyraý oblysyndaǵy jasyl jelek egý máselesin kótergen bolatynbyz.