Atyraý balyqshylary Kaspıı teńizinen alyp bekire aýlaǵan
ATYRAÝ. KAZINFORM – Atyraý oblysynda balyq aýlaý ujymsharlarynyń negizi 1927 jyly qalana bastasa, kóp uzamaı balyqshylardyń sezi ótip, «Ýralgýbrybak» odaǵy qurylǵan. Bul týraly osy salany zerttep júrgen ólketanýshy Alma Turǵanova aıtyp berdi.
– KSRO jabdyqtaý komıssary A.Mıkoıannyń 1931 jylǵy 9 mamyrda Gýrev oblysynyń keńeıtilgen jınalysyna qatysyp, iri balyq konservi kombınaty salynatynyn aıtty. «Gýrevte derbes keńse qurý kerek. Bálkim, trest bolatyn shyǵar. Óz flotyn, keme jóndeý, ydys jasaý, bondarlyq sheberhana sekildi tehnıkalyq baza qurý qajet. Osy jyly jergilikti kadrlardy daıyndaıtyn balyq tehnıkýmy ashylady. Qurylys týraly másele sheshildi. Gýrevte qýaty boıynsha KSRO-da ekinshi iri balyq konservi kombınaty salynady» degen edi, - deıdi Alma Turǵanova.
Onyń deregine qaraǵanda, 1930 jyldyń basynda Teńiz aýdandyq balyq aýlaý ujymsharlarynyń odaǵy quryldy.
– Sol jyldyń qyrkúıeginde 13 ujymshar Gýrev balyq sharýashylyǵy odaǵyna birikken. Al, 1931 jyly Jaıyq-Kaspıı aýmaǵynda aýlanǵan balyq 1925,6 myń tsentnerdi qurady. Bul – sol kezeńdegi rekordtyq kórsetkish. Sol jyly Qazaqstannyń balyq ónerkásibiniń barlyq kásipornyn biriktirgen Jaıyq-Kaspıı memlekettik balyq trest jumysyn bastady. Óıtkeni, balyq aýlaý kóleminiń ulǵaıýy qaıta óńdeýdi damytý qajettiligin týyndatty, - deıdi Alma Turǵanova.
Taǵy bir jergilikti ólketanýshy Lev Gýzıkovtyń pikirine súıensek, munaıly óńirdiń balyq ónerkásibindegi alǵashqy óndiris ornynyń tarıhy 1931 jyldan tamyr tartady. Sol jylǵy 4 qazanda Gýrev balyq konservi kombınatynyń qurylys bastalǵan.
– Balyq konservi kombınatynyń jobalyq qýaty jylyna 24 mln konservi qutysyna salynǵan balyq ónimin shyǵarýǵa eseptelgen edi. Kombınat 1933 jylǵy 6 qarashada iske qosyldy. Kombınatta 1933 jyldyń sońynda 2013 konservi qutysyna salynǵan balyq ónimi shyǵaryldy. Sol jyly kombınatta 2391 adam jumys istedi. 1958 jyly kombınat Gýrev aımaqtyq balyq basqarmasy, al, 1976 jyly «Gýrev balyq ónerkásibi» óndiristik birlestigi bolyp qaıta quryldy. Onyń quramyna Atyraý keme jóndeý zaýyty, Shortanbaı balyq zaýyty, mashına-melıoratsııa stansasy (MMS), avkólik bazasy, materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtaý jáne qoldaý kásiporny, 9 óndiristik tseh pen 9 balyq aýlaý seriktestigi kirdi. Al 1950 jyldary kombınat jyl saıyn 17 mln konservi qutysyn shyǵaratyn, - deıdi Lev Gýzıkov.
BAQ betinde 1950-1980 jyldar aralyǵynda Kaspıı teńizinen aýlanǵan alyp bekireniń fotosy jıi jarııalanǵan. Sondaı fotonyń keıbiri Kazinform agenttiginiń lentasynda kórinis tapqan. Máselen, fotograf S.Ogaıdyń obektıvine 1959 jyly balyq konservi kombınaty qyzmetkerleriniń bekireni ólshekteý sáti ilingen. Taǵy bir fotograf ıÝ.Shııanov 1960 jyly Kaspıı teńizine balyq aýlýaýǵa shyqqan alyqshylar kemesin túsirgen.
Óńir balyqshylary sý marjanyn aýlaý úshin Jaıyq ózeni men Kaspıı teńizine shyqqan. Teńizden bekire tuqymdas balyq túrlerin aýlana bastaǵan. Máselen, 1977 jyly kóktemgi balyq aýlaý maýsymynyń 2 aıynda 12 tonna bekire tuqymdas balyq túrleri aýlanǵan. Baǵaly balyqtan 1 250 tonna qaraýyldyryq daıyndalǵan.
– Konservi tsehy jylyna 33 ataýmen 22-23 mln konservi qutysy shyǵaryldy. Keptirilgen, ystalǵan jáne tuzdalǵan balyq ónimderi túri 100-den asty. Tipti mal sharýashylyǵy úshin azyqtyq balyq uny da úlken suranysqa ıe boldy, - deıdi Alma Turǵanova.
Kombınatta jergilikti turǵyndar jumys istedi. Máselen, 1970 jyldan 1980 jyldyń alǵashqy kezeńinde kombınat jumysshylarynyń sany 5 myńnan asqan. Onyń deni Balyqshy kenti men Jumysker, qazirgi Kókarna aýyldarynan alynǵan.
– Balyq konservi kombınatynyń tórt qyzmetkeri ár jyldary sol kezdegi eń joǵary marapat – Sotsıalıstik Eńbek Eri ataǵyna ıe boldy. Olar – Aınash Baıjigitova, Ybyrash Qudaıbergenov, Іztúrǵan Orazbaev pen Hasan Ótegenov, - deıdi Alma Turǵanova.
Tarıh ǵylymdarynyń doktory, H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý ýnıversıtetiniń professory Aqqalı Ahmettiń málimetine súıensek, 1960 jyldan keıin kombınattaǵy balyq óniminiń kólemi kúrt ósken. Jyl saıyn 20-21 mln balyq konservisi shyǵarylǵan.
– Jaıyq ózeni men Kaspıı teńizinen aýlanǵan balyq ónimderine suranys eselep artty. Konservige salynǵan daıyn KSRO quramyndaǵy respýblıkalardyń bárine derlik jiberiletin edi. Balyq ónimderi birneshe memleketke eksportqa shyǵaryldy. Onyń ishinde German Demokratııalyq Respýblıkasy, Mońǵol Halyq Respýblıkasy, Chehoslovakııa, Kanada sekildi elder bar. Máselen, 1961 jylǵy 18 jeltoqsanda German Demokratııalyq Respýblıkasyna temirjol vagonymen 834 jáshik balyq ónimi jiberildi, - deıdi Aqqalı Ahmet.
Eske sala ketelik, budan buryn Asharshylyq jyldary balyq tıelgen tarıhı 14 vagonnyń biri Aral mýzeıinde turǵanyn jazǵan edik.