Atbasardyń kóne ǵımarattary ótken tarıhtan syr shertedi
KÓKShETAÝ. KAZINFORM - Atbasar qalasynda HІH ǵasyrdyń sońǵy jyldarynda boı kótergen ǵımarattar kúni búginge deıin alǵashqy qalpyn saqtap tur. Ásirese aǵaıyndy kópester Aleksandr, Petr, Evgraf Belovtardan mura bolyp jetken úıleri men dúkenderi ótken tarıhynan syr shertedi.
Atbasar qalasynyń turǵyny, ólketanýshy Temirbek Qasymjanovtyń aıtýynsha, eki qabatty bastaýysh ýchılışesiniń irgetasy 1909 jyly qalanǵan. Qazirgi tańda bilim ordasynyń qyzyǵyn búgingi urpaq kórip otyr.
«Osy mektepte qazaqtyń uly jazýshysy Іlııas Esenberlın, oqymysty, ǵalym Raýnaq Esenberlın, Keńes Odaǵynyń Batyry Aqan Qurmanov jáne taǵy basqa tanymal tulǵalar bilim aldy. 1880 jyldyń aıaǵynda Atbasarǵa jer aýdarylǵan sotsıal-demokrat N.Gýsev ýchılışeniń alǵashqy oqytýshylardyń biri boldy. Keıin ol RSDRP Omby qalalyq komıtetiniń músheligine saılanady. Sonymen birge Nadejda Lykına, Agapov, Kovtýn degen muǵalimder oqýshylarǵa dáris beredi. Alǵashqy túlekter ýchılışeni bitirgende Evgraf Stepanovıch Belov qurmetti qonaq retinde shaqyrylypty. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda ýchılışe ǵımaratyna evakýatsııalyq gospıtal ornalastyrylady. 1960 jyldary úsh qabatty qosymsha ǵımarat salynyp, ol «Ádilbek Maıkótov atyndaǵy qazaq orta mektep-ınternaty» bolyp ataldy. Aýyl balalary mektep-ınternatta jatyp, bilimmen sýsyndanady. Orystandyrý saıasaty kezinde qazaq orta mektep-ınternaty 1975 jyly jabylǵan edi», - deıdi Temirbek Qasymjanov.
Sonymen birge, ólketanýshy shahardyń órkendeýine, ósýine aıtarlyqtaı qoltańbalaryn qaldyrǵan aǵaıyndy Belovtar týraly derekter izdestirgenin aıtady.
«Arada júz jyldam astam ýaqyt ótti. Olardy biletin adamdar búginde joq. Keıingi býyn ókilderi mardymdy, jarytyp eshteńe aıta almaıdy. Bir tańǵalarlyǵy Belovtardyń atasy Nıkolaı Ivanovıchtyń zıratynyń basyna qoıylǵan qulpytasy tabyldy. Sýretke túsirip aldym. Kóterip edim salmaǵy aýyr, 30 kg tartyp qalar. Taza temirden quıylǵan. Eskertkishtiń betinde «Vo Imıa Ottsa ı Syna ı Svıatago dýha Amın. Nıkolaı Ivanovıch Blov. Rodılsıa v 1790 g. 6 Dekab. Pomer 1877 g. 28 marta. Ot vnýkov» degen jazýy bar», - dep qosty ólketanýshy.
Aıtýynsha, jádigerdi qala turǵyny Vasılıı Voznıı 1973 jyly tarıhı-ólketaný mýzeıi qoryna saqtaýǵa ótkizipti. Qazirgi tańda Belovtardyń eki klastyq bastaýysh ýchılışe ǵımaratyna «2 oblystyq arnaıy ońaltý mektep-ınternaty» ornalasqan. Munda múmkindigi shekteýli balalar oqyp tárbıelenýde. Tastan órilip qalanǵan ǵımarattyń ekinshi qabaty shegesiz bórenemen salynǵan. Nysan tarıhı eskertkish retinde 1975 jyly qorǵaýǵa alynǵandyqtan ishki-syrtqy jóndeý jumystaryn ruqsatsyz júrgizýge bolmaıdy. Mektepke 2000-shi jyly jóndeý jumystary júrgizilgen. Tereze jaqtaýlary tozyp shirigendikten aýystyrylyp jańartylǵan. Ótken jyly tóbesinen sý aqqan soń, burynǵy eski jabyndyny aýystyryp, shıfer tóselgen. Sol kezde qurylysshylar shatyrdan jan-jaǵy taspen qalanyp, sý tımes úshin beti taqtaımen jabylyp topyraqpen kómip tastaǵan klass jýrnalyn taýyp alǵan. Jýrnal búlinbegen, sol kúıinde saqtalǵan.
«Mektep basshylyǵynan jýrnaldy qolyma alyp paraqtap kórdim. Qaıran qalǵanym syrtqy muqabasy shirimegen. Sarǵaıyp eskirmegen. «Jýrnal pervago klassa na 1910-1911 ých. g» dep jazylǵan kitapshada 55 adamnyń aty-jóni tirkelgen. «Klassnyı jýrnal Atbasarskogo 2-h kl. Nachalnogo ýchılışa na 1915-1916 ýchebnyı god» dep jazylǵan ekinshi jýrnalda 48 adamnyń esimi bar. Deni er balalardyń aty-jóni. Arasynda bir-eki qyzdardyń esimderi kezdesedi. Birinshi betinde ótkizgen sabaqtar bolýy kerek «Zakon Bojı», «Rýsskıi ıazyk», «Arıfmetıka», «Chıstopısanie» degen pán attary jazylypty. Tipti bir oqýshyǵa berilgen anyqtama (spravka) qaǵazy sol kúıinde. Oqý ornyn gımnazııa bolǵan dep aıtyp júrmiz. Klass jýrnalynyń syrtqy muqabasynda «bastaýysh ýchılışesi» dep anyq kórsetilgen. Aǵaıyndy kópester Aleksandr, Petr, Evgraftyń Atbasardyń qala bolyp qalyptasýyna qosqanyn úlesteri zor», - dep túıindedi Temirbek Qasymjanov.
Aıta ketsek, budan buryn Aqmola oblysynda traktormen jyrtylǵan arheologııalyq eskertkishter týraly jazǵan edik.
