Astananyń kıeli jerler kartasyna engen mádenı eskertkishter
2013, 2015 jáne 2016 jyldary Astananyń tarıhı-mádenı murasynyń 13 eskertkishi jóndeýden ótti, olardyń ishinde «Máńgilik el» qaqpasy, «Astana-Báıterek» monýmenti, «1932-1933 jyldardaǵy asharshylyq qurbandaryna taǵzym» monýmenti, Abaı eskertkishi, S. Seıfýllın eskertkishi (Jeńis dańǵyly), Kenesary eskertkishi, Q. Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq mýzykalyq drama teatry qoıylym tsehiniń ǵımaraty jáne t.b.
Qazirgi ýaqytta Astanada 20 tarıhı jer anyqtaldy, sonyń 10-y týraly aqparatty nazarǵa usynamyz. Bul nysandardy qorǵaý men nasıhattaý «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda keńinen júzege aspaq.
Bozoq qalashyǵy - Esil ózeniniń sol jaǵalaýyndaǵy Buzuqty kóliniń shyǵys jaǵalaýynda ornalasqan. Eskertkish 4 bólimnen turady, aýmaǵy - shamamen 40 gektar.
«Kvartal» dep atalyp ketken kólemi boıynsha 35h35 metrlik úsh aýmaq - ortalyq nysandar. Olardyń árqaısysy dýalmen jáne ishki shuńqyrlarmen qorshalǵan. Bul arheologııalyq eskertkish birneshe bólikten turady. Olardyń árqaısysy orlarmen, bógettermen qorshalǵan. Eskertkishtiń ishinde qalashyqtyń tarıhı ortalyǵy ornalasqan, onda 2 kirpish kesenesi, 1 munara, kirpishten jasalǵan pesh pen 11 jerleý qabiri bar.
Shubar qorymy -Astanadan soltústik-shyǵysqa qaraı 15,5 shaqyrym jerde, Shubar aýylynan soltústik-shyǵysqa qaraı bir shaqyrym jerde ornalasqan. Nysan shyǵys jáne batys jelisi boıynsha bólingen eki úıindiden (topyraq úıindisi) turady.
Sarqyrama qorymy - Astananyń ońtústik-shyǵysynda, qala shetinde ornalasqan. Qorym óz kezeginde ellıps formasyndaǵy jer sharynyń tizbegine uqsas. Qurylǵynyń ortasha dıametri - 10h11 metr, bıiktigi - 0,5 metr. Shar tárizdes dóńgelek qabyrǵalarynyń eni 2 m-di quraıdy.
Kúıgenjar qorymy - Astana qalasynyń shyǵys bóliginde ornalasqan. Kúıgenjar qorymy bizdiń eramyzǵa deıingi III-I ǵasyrlarda paıda bolǵan. Qorym arqanmen tartylǵan 5 qorǵannan turady. Qorǵandardyń bıiktigi 1-2 m, 12-42 m topyraq tasty saýyt úıindilerinen quralǵan.
Kóktal jalǵyz qorǵany qalanyń soltústik bóliginde, Kóktal eldi mekeninen soltústikke qaraı 1,5 qashyqtyqta ornalasqan.
Q.Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatrynyń qoıylym tsehynyń ǵımaraty (burynǵy musylman mektebi). Ǵımarat qala ortalyǵynda, Abaı kóshesi men Respýblıka dańǵylynyń qıylysynda ornalasqan.
Bul jerde HH ǵasyrdyń basynda Aqmolanyń eń alǵashqy musylman mektebi ornalasqan. 1907 jyldan bastap medresede qyrǵyz-tatar bastaýysh mektebi óz qyzmetin atqara bastaǵan, onda 27 oqýshy dáris alǵan. Keıinnen mektep 7 jyldyq bilim júıesine aýysty. № 29 úıde (Otyrar kóshesi 1/2) qyzdar, al № 31 úıde (Otyrar kóshesi 1/3) uldar oqydy. 1912-1916 jyldary bul mektepte kórnekti aqyn, jazýshy, qoǵam qaıratkeri S.Seıfýllın dáris bergen. Eskertkish óz kezeginde provıntsııalyq ǵımarattyń, XIX ǵasyrdyń sońy - HH ǵasyrdyń basyndaǵy aǵash sáýlet óneriniń ózindik úlgisi bolyp tabylady. Búginde burynǵy musylman mektebi respýblıkalyq mańyzy bar eskertkish bolyp tabylady.
«Qaraótkel» musylman zıraty - 1609-1962 jj., Jastar shaǵyn aýdanynda ornalasqan. «Aq Orda» aqsaqaldar qoǵamdyq birlestiginiń málimetine súıensek, «Qaraótkel» zıratynda jerlengenderdiń jasy 300-400 jyldan asyp jyǵylady. Onda arab jazýlary bar 100-den astam qabir bar. Keıbir derekterge súıenetin bolsaq, bul zıratta Táýke hannyń uly Sameke, Aqmolanyń aǵa sultany Q.Qudaımendın, Bógenbaı, Qabanbaı, Amangeldi Imanov syndy batyrlar,kópes B.Qosshyǵulov jerlengen bolýy múmkin.
Jalpy kólemi 17 125 sharshy metrdi quraıdy. Qorym Astananyń Almaty aýdanynda, Manas, Tarhan, Gastello kósheleriniń shekteýli sheginde ornalasqan. Jerleýler shaǵyn tóbeshikter men qabir ústindegi qulyptastar kúıinde belgilengen.
B.Qosshyǵululy mektebi- Eskertkish qalanyń tarıhı ortalyǵynda, Abaı men Bókeıhan kósheleriniń qıylysynda ornalasqan. Eskertkishtiń paıda bolýy Aqmola qalasyndaǵy kondıterlik fabrıka qojaıyny, 1-shi gıldııalyq kópes Baımuhambet Qosshyǵulovtyń atymen baılanysty. B.Qosshyǵulov jeke óz qarjysyna meshit pen musylman jastaryna arnap mektep saldyrǵan.
Mektep ǵımaraty bastapqyda bir qabattan turdy, 19 ǵasyrdyń basy men 20 ǵasyrǵa tán sıpatta, áshekeıli qalaý ádistemesimen kúıdirilgen kirpishten salynǵan. 1986 jyly ǵımarattyń tarıhı-mádenı qundylyǵyna qaramastan, oǵan jóndeý júrgizildi. Osylaısha ústine ekinshi qabat turǵyzylyp, ǵımarattyń kórinisi sál ózgertildi. Qazirgi ýaqytta ǵımaratta «Kazkommertsbank» ornalasqan.
Konstantın jáne Helen sobory, 1854 j, Respýblıka dańǵyly, 12-B.
Qaldaǵy kóne pravoslav shirkeýi qalanyń ortalyq bóliginde ornalasqan. Shirkeý Sibir kazak áskerleriniń qazynalyq qarjysyna 1854-1856 jj. salynǵan. 1856 jyldyń 8 shildesinde shirkeý qyzmetkeri Ioann Toropov shirkeýdi áýlıe Konstantın jáne Helena patshalardyń atymen atady. Shirkeýdiń birinshi dinı qyzmetkeri - Mıhaıl Nıkolskıı. Shirkeýdiń ishki jumystary tolyǵymen 1858 jyly aıaqtaldy. 1938 jyly Konstantın jáne Helena shirkeýi jabyldy. Al 1940 jyly ǵımarat tarıhı-ólketaný murajaıyna tabystaldy. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde, 1941-1942 jyldary shirkeý ǵımaratyna Aqmolada uıymdastyrylǵan 29-shy atqyshtar dıvızııasynyń baılanys batalony ornalastyrylǵan. 1942 jyly Aqmoladaǵy kóptegen dinshil adamdardyń suraýy boıynsha Konstantın jáne Helena shirkeýine duǵa etýge qaıta oralýǵa ruqsat etildi.
«Jasyl» meshit qorshaýy (1895 j.). HH ǵasyrdyń 50-shi jyldary bul jerde úshqabatty turǵyn úı salynǵan. Bizdiń zamanymyzǵa deıin «jasyl» meshittiń negizgi kórinisi ǵana saqtalǵan, atap aıtqanda juqa seldir metaldan jasalǵan sharbaq pen kirpishten jasalǵan baǵanalar ǵana bar. Ýchaskeniń saqtalǵan jalpy uzyndyǵy - 71,5 m.
Meshittiń tas qorshaýy qalanyń ortalyq bóliginde ornalasqan. Ol burynǵy Abaı dańǵyly men Respýblıka dańǵylynyń qıylysynda ornalasqan. Halyq arasynda ol «tatarlyq» nemese «jasyl» meshit dep atalyp ketken. Tatarlyq dep atalýynyń sebebi, ol Aqmolanyń sol kezdegi eń baı saýdageri, iri qara mal satýmen aınalysqan, 2 gıldııalyq kópes Nurmuhammed Zabırovtyń jeke qarajatyna salynǵan. Boıalǵan qanyq jasyl túsine baılanysty meshit kópshilik arasynda «jasyl» dep atalyp ketken.
