Astanalyq ǵalymdar aýaǵa taraǵan kómirqyshqyl gazyn sińirip alatyn erekshe batpaq oılap tapty
ASTANA. KAZINFORM – Nazarbayev University Taý-ken isi jáne Jer týraly ǵylymdar mektebiniń ǵalymdary assıstent-professor Mahmýd Leılanyń jetekshiligimen kómirqyshqyl gazyn tutýdyń tabıǵı tásilin óndiriske engizýdiń jolyn oılap tapty. Bul jańalyq álemde bedeldi sanalatyn Nature Scientific Reports jýrnalyna jarııalanyp otyr.
Ejelden taý jynystary aýaǵa taraǵan kómirqyshqyl gazyn ózine sińirip, qaıta atmosferaǵa shyqpaıtyndaı etip «qamaıdy». Sonyń saldarynan ózi de qatty mıneralǵa aınalady. Biraq ındýstrııalyq revolıýtsııalar tabıǵattyń teńgerimin buzyp, aýaǵa taraǵan kómirqyshqyl gazyn jer shary sińirip úlgermeıtindeı deńgeıge jetkizgen. NU ǵalymdary osy tabıǵı protsesti jyldamdatýdyń tásilin oılap taýypty.
Joba avtorlary kómirqyshqyl gazyn sińirýge quramynda temir men magnıı mol taý jynystaryn tańdap alǵan. Kómirqyshqyl gazyn boıyna sińirgen taý jynysy tómen temperatýra men qysymnyń áserinen tasqa aınalyp, ýly gazdy aýaǵa qaıtyp taramaıtyndaı kúıge túsiredi.
Osy protsesti tabıǵı protsesten qanshalyqty jyldam etýge bolatynyn tekserý úshin ǵalymdar kompıýtermen modeldeý ádisin qoldanypty. Sonyń arqasynda reaktsııa bastalǵannan keıin bir aptanyń ishinde qospadaǵy kómirqyshqyl gazynyń deńgeıi qubylatynyn baıqaǵan. Al úsh aıdan keıin qospa tutas qatty mıneralǵa aınalyp, kómirqyshqyl gazy máńgige «qamalǵan». Keıin kompıýter modeldep bergen tásildi arnaıy reaktormen synap kórgen. Ol kezde nátıjege bir aıdan az ýaqyttyń ishinde qol jetken.
- Bul zertteýdiń ekologııalyq jaǵynan bólek, ekonomıkalyq tıimdiligi de bar. Kómirqyshqyl gazy sińirilgen qatty mıneraldardy ekologııalyq jaǵynan taza qurylys materıaly retinde, jylý oqshaýlaıtyn materıal retinde paıdalanýǵa bolady, - deıdi Mahmýd Leıla.
Aıtýynsha, mundaı oqshaýlaǵysh karbonattardyń bir tonnasy naryqta 25 myń dollar turady.
Ǵalymdar kómirqyshqyl gazyn sińirý protsesin jyldamdatý úshin katalızatorlar men hımııalyq qospalar qosyp, taý jynysyn untaqtap paıdalanǵan. Bul protsesti óndiristik aýqymda iske asyrý qymbatqa túsetinin jasyrmaıdy, óıtkeni mol sý men kúshti qýat kerek.
- Zertteý aıasynda sý kózderi osy protseske qanshalyqty ońtaıly ekenin baǵalap jatyrmyz. Ýltramafıt (temir-magnııli jynys) qaldyqtaryn qoldaný múmkindigin de zertteımiz, - deıdi NU assıstent-professory.
Joba avtorlary kómirqyshqyl gazyn qaýipsiz sińirýge jaramdy taý jynystary ásirese Aqtóbe, Qaraǵandy oblystarynda kóp shoǵyrlanǵanyn aıtady. Sol jynystardyń kómegimen mıllıardtaǵan tonna kómirqyshqyl gazyn sińirýge bolady. Ǵalymdar osy múmkindiktiń arqasynda Qazaqstandy aımaqtaǵy kómirqyshqyl gazyn qaýipsiz saqtaıtyn birden-bir ortalyq etýge bolady dep otyr.
Buǵan deıin ınjener Anar Sandyǵulova aýtızm ereksheligi bar balalardy jasandy ıntellektige negizdelgen robot terapııasy arqyly ońaltý ádistemesin ázirlegenin jazǵan edik.