Astanadaǵy Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵyna ótken jyly 80-ge jýyq shetel azamaty kelip emdeldi - Serik Aqsholaqov
- Serik Qýandyquly, neırohırýrgııa - medıtsınadaǵy eń kúrdeli ári kesh damyǵan salanyń biri dep jatamyz. Osy salada qazirgi ýaqytta sizderdiń ortalyqtaryńyzdan jıi shıpa tabatyn aýrýdyń túri qaısy?
- Neırohırýrgııa eń kúrdeli ári kesh damyǵan salanyń biri ekeni ras. Neırohırýrgııa - birinshiden, nevrologııa ǵylymy, hırýrgııa ǵylymy, radıologııa ǵylymy - úsheýiniń toǵysqan jerinen shyqqan. Bunyń negizgi maqsaty nerv júıesi aýrýlaryna hırýrgııalyq kómek kórsetý. Ashyp aıtsaq, bul - bastyń, mıdyń, julynnyń isikteri; omyrtqanyń jaraqattanýy jáne mı qan tamyrlarynyń aýrýlary. Sosyn ishten týa bitken nemese keıin paıda bolǵan balalar mıynyń zaqymdanýy.
Fýnktsıonaldyq neırohırýrgııalyq nerv júıesiniń aýrýlary - epılepsııa, parkınson sııaqty aýrýlardyń hırýrgııalyq emi tabylǵan soń olar neırohırýrgııanyń qataryna kirdi. Atap aıtqanda, neırohırýrgııalyq ortalyqta alty bólimshe bar. Sonyń bes bólimshesi osy hırýrgııalyq ádistermen emdeıdi. Bulardyń ishindegi kóp kezdesetini omyrtqanyń arasyndaǵy shemirshektiń orynynan qozǵalyp ketýi, osyndaı aýrýmen adamdar jıi keledi. Bizder jylyna shamamen jylyna 2.5 myńnan asa ártúrli operatsııa jasaımyz. Sonyń 350-deıi mıdyń isikteri.
- 350-deıi mıdyń isikteri bolsa, sońǵy ýaqytta mı isigi kóbeıip ketken be?
- Sońǵy ýaqytta aýrýdyń bul túrleri kóbeıip ketti degen sóz emes. Ulttyq neırohırýrgııalyq ortalyq ashylǵannan keıin dıagnostıkalyq jaǵdaı jaqsardy. Búkil oblystarda magnıttik tomografııa, kompıýterlik tomografııa jáne basqada dıagnostıkalyq apparattar bar. Solardyń tez kómek kórsetýiniń arqasynda jyldam anyqtaýymen sandary kóp bolyp jatqan kórinedi.
- Jalpy mı isiginiń paıda bolýyna ne sebep bolady?
- Oǵan sebepter kóp, onyń stress jáne ekologııa teorııasy degen sııaqty birneshe teorııalar bar. Onyń túpnusqasyn aıtý qıyn. Eger kez kelgen aýrýdyń paıda bolý sebebi tabylsa, onda onyń saldarymen kúresý de qıynǵa túspes edi. Biz osy ýaqytta saldarymen kúresip kelemiz.
- Elimizde parkınson aýrýyna shaldyqqan 17 myńǵa jýyq naýqas bar eken. Parkınson neırohırýrgııanyń ishindegi kishkentaı ǵana bir salasy bolǵanymen, Qazaqstanda neırohırýrgııanyń ishinde ol da eń bir kenje qalyp qoıǵan. Parkınsonmen aýyratyn naýqastarǵa ota jasaýdy bastaǵan bolatynsyzdar, qazirgi ýaqyttaǵy nátıjeleri qandaı bolyp jatyr?
- Neırohırýrgııanyń ishinde fýnktsıonaldy neırohırýrgııa degen bar. Parkınsondy emdeıtin sol. Neırohırýrgııanyń ishindegi kesh damyǵan bir túri dep aıtýǵa bolady. Ol qazirgi zamanda kóp elde joq. Bizdiń alǵa qoıǵan maqsattarymyzdyń biri - jańa tehnologııalardy tájirıbemizge engizý. Osy maqsatymyzdyń arqasynda parkınsondy emdeýdi tájirıbemizge engizdik. Biraq, 15-16 myń aýrýdyń tek 5 nemese 10 paıyzy ǵana hırýrgııalyq jolmen emdeý ádisine jatady. Qalǵany kóbine dári ishý kerek. Atalmysh aýrýdy emdeı bastaǵanymyzǵa eki jyldaı boldy. Qazirge deıin neırohırýrgııalyq ortalyqta 50-deı operatsııa jasaldy. Bul jańa tásil bolǵanymen, aıta ketý kerek, baǵasy óte qymbat turady.
- Parkınson aýrýyn hırýrgııalyq jolmen emdegende operatsııa tek mıǵa ǵana jasalady ǵoı...
- Iá, bul tek mıǵa jasalady. Bas súıekti ashyp mıǵa elektrod qoıamyz. Mıdyń ózi parkınson bolmaý úshin onyń gormondaryn shyǵarý kerek. Ol týraly aıta bersek uzaq áńgime.
- Neırohırýrgııa salasy dúnıe júzinde qaı elderde jaqsy damyǵan?
- Ótken jylǵy Astanadaǵy kongreske 56 elden delegat keldi. Atap aıtar bolsaq, Amerıka, Japonııa, Frantsııa, Shveıtsarııa, Germanııa, Fınlıandııa, Ońtústik Koreıa, Qytaı, Úndistan syndy dúnıeniń tórt buryshyndaǵy elderden kelgen mamandar boldy. Demek, bul neırohırýrgııa salasynyń ózinde ártúrli taramdar boıynsha alǵa ozǵan elder bar degen sóz.
Shynyn aıtqanda, qazir neırohırýrgııanyń damýy oǵan qarjynyń qalaı bólingenine tikeleı baılanysty. Óıtkeni, mundaǵy eń basty másele - qazirgi zamanǵa saı jańa apparattar alyp otyrý, dıagnostıkalyq emdeý apparattaryn ıgerý. Sodan keıin sol apparattarmen jumys isteıtin dárigerlerdiń bilimin jetildirýde qarjy jaǵynan kómek kórsetip otyrý qajet.
- Sońǵy ýaqyttarda vaktsınatsııa týraly adamdar arasynda túrli pikiriler tarap júr. Keıbir ata-analar balalarynyń sal aýrýyna shaldyǵýyn osy vaktsınatsııamen baılanysty dep jatady. Sizdiń pikirińizshe, vaktsınatsııa qanshalyqty kerek?
- Ondaı áńgimelerdi bizde aqparat kózderinen estip bilip júrmiz. Jalpy vaktsına qansha adamǵa kómektesti. Statıstıka boıynsha paıdaly jaǵy kóp bolyp otyrǵandyqtan, ol, meniń oıymsha, kerek .
- Respýblıkamyz boıysha neırohırýrgtarymyzdyń naqty sany qansha? Osy salanyń mamandary jetkilikti me?
- Astanadaǵy Ulttyq neırohırýrgııalyq ortalyqtan ózge árbir oblystarymyzdaǵy emhanalarymyzda bólimsheler bar. Búgingi tańda Qazaqstanda 250-deı neırohırýrýg qyzmet etip jatyr. Olar oblys ortalyqtarynda, qalalarda, sosyn Almatyda bir bilim berý, jetildirý kafedrasy qyzmet jasaıdy. Medıtsınalyq ınıstýttarda kýrs jáne kafedralary bar.
- Neırohırýrgııa mamandary qaıdan oqyp jetiledi? Shetelden oqı ma, álde elimizde daıyndala ma?
- Burynǵy Keńes úkimeti kezinen kele jatqan Almatydaǵy Dárigerler bilimin jetildirý ınstıtýty degen bolǵan. Sondaǵy arnaıy kafedradan neırohırýrg mamandardyń bárin daıyndap keldi. Qazir Ulttyq neırohırýrgııalyq ortalyq ashylǵannan keıin mamandardy osynda daıyndaýǵa tyrysýdamyz. Jas talapker bolashaqta neırohırýrg bolamyn dese medıtsınalyq ınstıtýtty oqyp bitirgen soń, ınternatýradan ótý kerek, sodan keıin bizdiń Ortalyqtan, ıá basqa bólimshelerden baryp rezıdentýrasyn tamamdaıdy.
- Almatydaǵy Dárigerlerdiń bilimin jetildirý ınstıtýttarynda kafedra bolyp, sondaı-aq, klınıkalyq aýrýhanalardyń bir bólimi dárejesinde júrgen neırohırýrgııa salasy osyndaı jeke Ulttyq deńgeıdegi ǵylymı ortalyq etip qurý kimniń ıdeıasy? Jalpy osy neırohırýrgııany ortalyq etip qurmaı-aq, ózinshe damytýǵa bolmaı ma?
- Bundaı ortalyq ashý bizdiń áýelden oıymyzdaǵy úlken armanymyz bolǵan. Osydan 15 jyl buryn bergen bir suhbatymda «Meniń armanym neırohırýrgııalyq ortalyq ashylsa eken» deppin. Keıin osy maqsatymyzdy iske asyrý úshin Densaýlyq saqtaý mınıstrligine, Úkimetke, Elbasyna da hat jazdyq. Sodan bizdiń deńgeıimizdiń óskenine kózi jetkennen keıin, Elbasynyń ózi kóńil bólip, Ulttyq neırohırýrgııalyq ortalyq qurylady degende, qýanyshymyzda shek bolmady. Mine sonyń arqasynda dúnıejúzindegi eń ozyq 40-tan astam jańa tehnologııany ortalyǵymyzda qoldanysqa engizdik. Sosyn elimizden jappaı shetelden em alatyn aýrýlar bar edi. Bul - qan tamyrlarynyń aýrýlary, endoskopııalyq operatsııalar, mıdyń isikteri degender. Olardyń 100 paıyzy shetelge ketip jatatyn. Sonyń bárin biz toqtattyq. Neırohırýrgııada operatsııalardyń qaı túrin bolmasyn, osynda jasap jatyrmyz.
- Otandastarymyz shetelge baryp emdeletin jaǵdaıda kvota alý máselesi ylǵıda ýaqyty sozylyp, kúrdeli bolyp jatady. Sizderge emdelýge keletin naýqastarǵa kvotanyń bólinýi qalaı?
- Kvota máselesine kelsek, Qazaqstannyń ishinde de kvota bar. Kvota tek shetelden emdelýshilerge ǵana qaratylmaǵan. Bizden el ishindegi emdelýshiler ortalyǵymyzǵa kvotamen keledi. Biraq, neırohırýrgııada basqa salalarǵa qaraǵanda kvota alý jeńildeý. Sebebi, biz respýblıka boıynsha bir ortalyqpyz, aımaqtaǵy bólimshelerdiń barlyǵy bizben tikeleı baılanysta. Búgin oblysta dıagnozyn qoıyp, erteńinde Ulttyq neırohırýrgııalyq ortalyqqa kele alady.
- Neırohırýrgııa boıynsha shetelden bizge kelip emdeletinder bar dep estımiz...
- Ótken jyly 80-ge jýyq shetel azamaty kelip emdelip ketti. Olar negizinen Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan azamattary. Arasynda eýropalyq elderden kelgender de bar. Olar Qazaqstanda turyp, qyzmet etip júrgen, bizdegi medıtsına salasynyń jetistikterimen etene tanys, ıaǵnı, bizdiń medıtsınaǵa degen senimi bar azamattar. Al, Grýzııa men Tájikstan elderinen arnaıy kelip emdelýde.
2014 jylǵy Astanadaǵy kongress kezinde birneshe eldiń dárigerlerimen ortaq memorandýmǵa qol qoıdyq. Olar bir-birine naýqastaryn jiberip, emdete alatyn bolyp kelisti. Arasynda, árıne, bizdiń ortalyq ta bar. Óıtkeni, ózge elder ókilderi bizdiń naýqastarǵa qandaı kómek kórsete alatynymyzdy bildi.
Aldaǵy ýaqytta shet elderden kelip, bizdiń ortalyqta emdeletin azamattardyń sany arta túsýi múmkin. Jalpy, ony medıtsınalyq týrızm dep ataıdy. Úlken medıtsınalyq týrızmge áli erterek dep oılaımyn. Sebebi, qazirgi ýaqytta alǵa qoıǵan maqsatymyz - otandastarymyzdy shetelge jibermeı, osynda emdeý. Sodan keıin burynǵy TMD elderiniń keıbirindegi apparattar bizge qaraǵanda deńgeıi tómendeý, solarǵa qol ushyn sozý. Solardyń ishinde shetelde turatyn qandas baýyrlarymyz da bar. Bunyń bárin aldaǵy ýaqyt kórsetedi dep oılaımyn.
- Ǵylym tilinde epılepsııa atalatyn aýrýdy qazaqtar «talma», «ustamaly dert» dep túrli nusqada ataıdy. Resmı derekter boıynsha, elimizde 50 myńnan asa adam osy dertke shaldyqqan bolsa, onyń 60 paıyzyǵa jýyǵy balalar eken. Al, kez kelgen nevrolog mamanmen sóılessek bul sannyń odan kóp bolýy múmkin ekenin alǵa tartady. Sońǵy jyldary epılepsııaǵa jasalyp jatqan otalar men emderdiń nátıjesi qandaı?
- Epılepsııa, shynynda da, kúrdeli aýrýlardyń biri. Qazirgi ýaqytta atalmysh aýrýdyń túrleri kóp. Onyń hırýrgııalyq tásildermen jáne dárimen emdeıtini bar.
Naýqas bastapqy belgileri biline bastaǵanda-aq em qabyldaıtyn bolsa, tez nátıje beredi. Keı adamdarda jasyratyn jaǵdaılar kezdesip jatady.
Biz osy ortalyqta balalar epılepsııasyn hırýrgııalyq tásilmen emdeýdi damytýǵa tyrystyq. Olardy áke-sheshesi erterek ákelgen jaǵdaıda, dıagnozyn jyldam taýyp, emin de nátıjeli jasaýǵa bolady. Kez kelgen aýrýdy asqynbaı emdegendikten nátıjesi kórnekti bolady emes pe? Osy jerden 100-ge jýyq adamdy tekserdik. Solardyń birazyna operatsııa jasadyq. Bul kúnde biz epılepsııany emdeý isin damytýdy da qolǵa alyp úlken jumys júrgizýdemiz.
- Transplantologııaǵa baılanysty kóptegen naýqastar shetel asýǵa májbúr bolyp jatady...
- Transplantologııa kóbinese búırek, júrek, baýyr, ókpe sııaqty ishki aǵzalarǵa baılanysty bolyp jatady ǵoı. Sondyqtan transplantologııanyń neırohırýrgııaǵa qatysy joq, ol jaǵyn ózińiz de bilersiz. Otandyq transplantologııa jóninen aıtar bolsaq, medıtsınada shekara joq, dúnıejúzinen bólinip kete almaımyz. Álemde bolyp jatqan jetistikterdi paıdalana bilýimiz kerek.
Transplantologııa degen adam ómirin saqtap qalý úshin jasalady. Búginge deıin shetelge emdelýge jiberetin naýqastardyń deni osy transplantologııa úshin ketedi. Bul ómiri qyl ústinde turǵan naýqas úshin aýyr bolýy múmkin. Jáne de, oǵan memleket qazynasynan kóp qarjy ketedi. Sondyqtan, osy salany kóteremiz, transplantologııany elimizde órkendetemiz dep, ter tógip júrgen dárigerler kóp.
Álemde kúndelikti ózgerister bolyp jatyr. Jahandyq medıtsınada dıagnozdy anyqtaý men aýrýdy emdeýdiń neshe túrli jańa tásilderi jaryqqa shyǵýda. Biraq olardyń bárine bas uryp, jaqsy eken deı berýge bolmaıdy. Jańa shyqqandardyń qandaı ekenin ýaqyt ózi ekshep kórsetedi. Al endi neırohırýrgııada radıohırýrgııa degen tásil bar. Onymen mıǵa ota jasamaı-aq, kishkentaı isikti alyp tastaýǵa bolady. Radıohırýrgııa qazirgi ýaqytta kerek bolǵanymen, Qazaqstanǵa áli engizilgen joq. Sonyń aspabyn alsaq pa dep otyrmyz. Bul josparymyz, armanymyz kelesi jyly oryndalady dep úmittenemin.
- Ulttyq neırohırýrgııa ortalyǵynyń aqyly bóliminen kimder emdeledi?
- Aqyly emdeletinder, kóbinese, densaýlyǵy saqtandyrylǵan azamattar. Onyń aqshasyn ártúrli saqtandyrý kompanııalary tóleıdi. Keı jaǵdaıda jumys jaǵynan tólenýi múmkin. Osynda jatyp emdelgisi keletin adamdar bar. Biz ondaı tóleýlerge qarsy emespiz. Biraq, biz óte aýyr, baǵasy qymbatqa túsetin, jańa tehnologııamen emdeletin naýqastardy tegin emdeýge tyrysamyz.
- Ulttyq n eırohırýrgııalyq ortalyq sońǵy úlgidegi ozyq aspaptardy qaı elderden alady?
- Amerıkada kóp shyǵarylady. Bizdiń Ulttyq neırohırýrgııalyq ortalyqta Shvetsııadan, Japonııadan, Germanııadan, Túrkııadan shyqqan aspaptar bar. Jalpy, Eýropanyń ár elinen ákelinedi.
- Ýaqyt bólip suhbat bergenińizge rahmet! Suhbattasqan: Beısen Sultan