Astanada ótetin EQYU sammıti Uıymdy HHІ ǵasyrdyń bet-beınesine beıimdeýge múmkindik beredi - AQSh-tyń EQYU janyndaǵy Turaqty ókili Ien Kellı
Bul shara joǵary deńgeıdegi kezdesýlerdiń 11 jyldyq úzilisinen keıin Uıymnyń jumysyna tyń serpin beredi dep kútilýde. AQSh-tyń EQYU janyndaǵy Turaqty ókili Ien Kellı QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda Qazaqstannyń tóraǵalyǵyna, bizdiń memleket kóterip jatqan bastamalarǵa, onyń aımaqtyq problemalar men qaqtyǵystardy sheshýdegi kúsh-jigerine berilip jatqan baǵa týraly, sondaı-aq aldaǵy Astana Sammıtine qatysty AQSh-tyń ustanymy jóninde áńgimelep berdi.
- Elshi myrza, Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵa bolǵanyna on aıdyń júzi bolyp qaldy. Qazaqstan tóraǵalyǵynyń aldyn-ala qorytyndysyn, sondaı-aq osy aımaqtyq qurylymnyń aıasynda usynyp otyrǵan bastamalaryn qalaı baǵalar edińiz?
- Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyǵyn joǵary baǵalaımyn. Men Venadaǵy sizderdiń ókilderińizben, Uıymnyń turaqty keńesiniń tórǵasy Qaırat Ábdrahmanovpen etene jumys isteımin jáne Uıymdy nyǵaıtý úshin Qazaqstannyń kóp jiger jumsaǵanyn aıta alamyn. Aǵymdaǵy jyldyń jeltoqsan aıynda Astanada Sammıt uıymdastyrýǵa jáne onyń kún tártibin tolyqtyrýǵa Qazaqstan kóp resýrstar jumsady. Qazaqstan EQYU-nyń nazaryn Orta Azııaǵa aýdarǵysy kelip otyr jáne men muny durys dep sanaımyn. Bul óńir bizdiń nazarymyzda bolýy tıis. Árıne, 1990 jyldary EQYU Balqanda kóp jumystar tyndyrdy. Endi EQYU qazirgi ýaqytta Aýǵanstan jaqtan týyndap otyrǵan problemalarmen aınalysý úshin Orta Azııaǵa kóbirek kóńil bólýi kerek. Qazaqstannyń EQYU-nyń jumysyna qosyp otyrǵan mańyzdy úlesi - osynda dep oılaımyn.
- Qyrǵyzstandaǵy saıası jaǵdaıdy retteýdegi Qazaqstannyń kúsh-jigerin qalaı baǵalaısyz?
- O basta, men aǵymdaǵy jyldyń sáýir aıynda bolǵan oqıǵany aıtyp otyrmyn, Qazaqstan Qurmanbek Bakıevti elden ketýge kóndirip, Qyrǵyzstandaǵy jaǵdaıǵa jedel jáne tıimdi ún qata bildi. Bishkekte jıi bolyp, Qyrǵyzstan Prezıdenti Roza Otynbaevamen ashyq dıalog júrgizip otyrǵan EQYU-nyń Іs basyndaǵy tóraǵasynyń arnaıy ókili Jánibek Káribjanovtyń jumysyn joǵary baǵalaımyn. Bul rette Qyrǵyzstanǵa EQYU-nyń polıtseılik konsýltatıvtik tobyn jiberý jónindegi bastamanyń da oń bolǵanyn aıryqsha atap ótkim keledi.
- Búginde kóptegen halyqaralyq sarapshylar EQYU-nyń qaǵıdalary men jumysy eskirgenin jáne zaman talabyna saı kelmeıtinin aıtýda. Siz bul jaıynda ne aıtasyz?
- Iá, Uıymnyń jumysy birshama semip otyr. EQYU-ǵa múshe memleketter qurylymnyń aıasyndaǵy máselelerdi sheshýge kóbirek nazar aýdarýlary tıis. Ózderińiz bilesizder, EQYU sammıti sońǵy 11 jyl boıy ótpedi. Osyǵan baılanysty biz jańa basqosýmen Uıymnyń jumysyna serpin bermekpiz. Jeltoqsan aıynda biz joǵaryda aıtyp ótken problemalardy sheshýge múmkindik beretin Uıymnyń jańa jumys josparyn jarııa etemiz. Gýmanıtarlyq ólshem salasyndaǵy mindettemelerimizdi zaman talabyna beıimdeýimiz kerek. Oǵan qosa, Qyrǵyzstanǵa qatysty atqarylǵandaı, birlesken is-qımyldardyń qandaı da bir baǵdarlamasyn bekitý kerek. Biz Túrikmenstandaǵy jáne Tájikstandaǵy áriptesterimizge shekaralaryn nyǵaıtýǵa kómektesýimiz kerek. Atqarylatyn jumystar áli shesh etkten.
- Ózińiz aıtyp ótkendeı, EQYU sammıtiniń ótkizilmegenine 11 jyl boldy. Qazaqstan bıyl jeltoqsanda Astanada sammıtti uıymdastyrýǵa qol jetkizdi. Sizdiń pikirińizshe, sammıt qandaı nátıjeler beredi?
- Eń bastysy - EQYU-ny HHІ ǵasyrdyń bet-beınesine beıimdeıdi. Sammıt barysynda is-sharalar jospary jarııa etiletinin jańa aıtyp óttim. Sol jospar Uıymnyń qyzmetine jańasha serpin beretin bolady. 11 jyldyq úzilisten keıin kútip otyrǵan basty nátıjesi - osy. Bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp, EQYU aıasynda jańa bastamalar usynýymyz kerek.
- Sammıtegi AQSh-tyń ustanymy qandaı bolady, Vashıngton qandaı usynystar aıtpaq? AQSh qol qoıylýy josparlanyp otyrǵan qujattardy qoldaı ma?
- Árıne, EQYU-nyń negizi - konsensýs qaǵıdaty. Sondyqtan da bizder EQYU-ǵa múshe 56 memlekettiń barlyǵy qoldaıtyn baǵdarlamalardy jasaýymyz kerek. Alaıda, biz osy qurylymnyń keńistiginde qandaı mańyzdy qundylyqtardyń baryn jáne qandaı máselelerdiń túıinin tarqatýymyz qajettigin sheshýimiz kerek. Biz áskerı ashyqtyqty qamtamasyz etip, Shyǵys pen Batys arasyndaǵy senimdi qoldaýymyz qajet. Sonymen qatar qarýlanýǵa baqylaý qoıý qajet. Budan bólek Prıdnestrovedegi, Kavkazdaǵy, Taýly Qarabaqtaǵy qaıshylyqtardy sheshýge tıispiz. Biz bul úderisterdi tezdetýimiz kerek, bul óte-móte mańyzdy. Biz EQYU-ny Grýzııaǵa, tek qana Tbılısıge ǵana emes, sonymen birge shıelenisti aımaqtarǵa oraltýymyz kerek. Bul - Sammıttegi bizdiń basymdyqtarymyz.
- Reseı Prezıdenti Dmıtrıı Medvedev eýropalyq qaýipsizdik týraly jańa kelisimshartty bekitýge qatysty bastama kóterdi. Siz bul jaıynda ne oılaısyz?
- Biz Prezıdent Dmıtrıı Medvedevke qurmetpen qaraımyz, sebebi ol eýropalyq qaýipsizdik salasynda sheshýdi qajet etetin mańyzdy máselelerdi kóterdi. Biz EQYU osy máselelerdi talqylaýdaǵy jáne sheshýdegi mańyzdy alańdardyń biri bolyp tabylady dep esepteımiz. Bizde sondaı-aq, Eýropadaǵy daǵdyly qarýly kúshter týraly kelisimshart, Reseı-NATO dıalogy tárizdi basqa da quraldar bar. Alaıda mynany aıtyp ótken jón: eýroatlantıkalyq jáne eýroazııalyq keńistiktegi barlyq elderdiń basyn qosatyn birden-bir uıym bul - EQYU. Sondyqtan da biz bul Uıymdy atalmysh máselelerdi talqylaýǵa arnalǵan eń basty forým dep esepteımiz. Bizderdiń barlyǵymyzǵa ortaq qaýip-qaterler bar, olardy sheshýdiń amaldaryn qarastyrýymyz qajet.
- Suhbatyńyzǵa rahmet.