Astanada Eýro-atlantıkalyq áriptestik keńesiniń forýmy men NATO PA semınarynyń ótýi Qazaqstanǵa degen úlken senim - S.Toqpaqbaev

ASTANA. Maýsymnyń 17-si. QazAqparat /Aıdyn Báımen/ - Maýsymnyń 24-26-sy kúnderi Astanada Soltústik Atlantıka Sharty Uıymynyń (NATO) Eýro-atlantıkalyq áriptestik keńesiniń ІІІ forýmy jáne NATO Parlamenttik Assambleıasynyń 71-shi semınary ótedi. Bul halyqaralyq mańyzy zor sharaǵa úlken mán berilip otyr. Osy jıynnyń birinshi ret Qazaqstannyń Elordasynda ótkizilýiniń sebebi ne?

Atalғan basқosýdyң kөzdegen maқsaty қandaı? Osy sұraқtarғa oraı ҚazAқparat tilshisine NATO-nyң Parlamenttik Assambleıasyndaғy Қazaқstan Respýblıkasy Parlamenti Mәjilisiniң өkili, ҚR Parlamenti Mәjilisiniң Halyқaralyқ ister, қorғanys jәne қaýipsizdik komıteti mүshesi Sәt Toқpaқbaev tolyққandy tүsinik berdi.? Sәt Besimbaıұly, Қazaқstan tәýelsizdigin alғan tұsta ұly isterdiң ortasynda jүrdiңiz. Өz erkindigin alғan el өzge memlekettermen jәne halyқaralyқ maңyzdy ұıymdarmen baılanystar ornatatyny anyқ. Biz sөz etkeli otyrғan NATO ұıymymen Қazaқstan қashan kelisimge kelgen edi? ? Tәýelsizdik jarııalanғan 1991 jylғy jeltoқsannyң 16-synan bastap Қazaқstan әlemdik қaýymdastyққa ený үshin sheteldermen baılanys ornatý baғytynda қadamdar jasady. Meniң oıymsha, NATO-men bizdiң eldiң қarym-қatynasy 1994 jyldan bastaldy. Oғan deıin daıyndyқtar boldy. Қazaқstan NATO-nyң «Beıbitshilik jolyndaғy әriptestik» baғdarlamasyna қosyldy. Өziңiz bilesiz, Keңes odaғy tұsynda jaғdaı basқasha boldy. Eki jaқ қarama-қaıshy kөzқaras ұstandy. NATO-men eshқandaı қarym-қatynas bolmady. Keңes odaғynan shyққan TMD elderi naryқ ekonomıkasy bastalғan tұsta biraz қıyndyқtarғa tap boldy. Saıası mәseleler de kөp týyndady. Aıtalyқ, laңkestik, dinı-ekstremıstik әreketter әlem elderin tolғandyrdy. Sol sekildi esirtki tasymaly da alaңdatty. Osyndaı қaterli jaғdaılarғa қarsy bir memlekettiң jeke өzi қarsy tұrýy mүmkin emes. 2001 jyly қyrkүıektiң 11-inde Amerıkada қandaı soıқan bolғanyn өziңiz jaқsy bilesiz. Alpaýyt AҚSh-tyң dәrejesi de, abyroıy da bir sәtte құldyrap tүsip ketti. Bұdan shyғatyn қorytyndy bireý ? sol oқıғa laңkestik әrketterge barlyқ elder birlese otyryp қarsy tұrýymyz kerek ekenin dәleldep berdi. NATO-da қandaı mәselelerdiң қaralyp jatқanyn bilip otyrғanymyz elimiz үshin barlyқ jaғynan tıimdi. Eger bizdiң kөңilimizden shyқpaıtyn mәsele bolsa, oғan қarsylyғymyzdy bildiremiz. Al onyң jınalystaryna қatyspasaң, ne bilesiң?!? Қazaқstan Soltүstik Atlantıka Sharty Ұıymymen baılanys ornatқannan keıin қandaı birlesken is-sharalar өtti? ? NATO-nyң «Beıbitshilik jolyndaғy әriptestik» baғdarlamasy boıynsha atalғan ұıymғa kiretin elderdiң әskerlerimen birge bizdiң әskerler birigip, jattyғýlar өtkize bastady. Ondaғy maқsat bizdiң қorғanys salasynda jүrgen azamattar NATO-nyң құramyndaғy eldiң әskerleri қandaı қarý қoldanatynyn, olardyң jaғdaılaryn, қandaı әskerı tәrtipteri bar ekenin biler edi. Men қorғanys salasynda қyzmet etip jүrgen kezimde sondaı birlesken jattyғýlardy өtkizdik. Mәselen, ondaı halyқaralyқ jattyғýғa tek Amerıkanyң soldattary ғana emes, өzge elderdiң de әskerleri қatysty. Aıtalyқ, AҚSh-tan bir rota, kөrshi Reseıden, Қytaıdan, Қyrғyz elinen әskerler keldi. Ol Қazaқstanda birinshi ret Almaty oblysynda өtken edi. Bizdiң sardarlar men sarbazdar shatyrlar қalashyғynda sheteldik әriptesterimen birge tұrdy. Birge jattyғý jasap, өzara pikir almasyp, tildesti. Әsirese, laңkestik әreketterge қarsy қoldanatyn sharalar boıynsha tәjirıbe almasty. Әli kүnge deıin mұndaı birlesken jattyғýlar jer-jerde tұraқty өtkizilip keledi. NATO men Қazaқstannyң arasyndaғy yntymaқtastyғy jөnindegi kelisimdi, қatelespesem, elimizdiң Parlamenti 2006 jyly zaң tүrinde bekitti. Sonymen қatar NATO-nyң өkilettigi Қazaқstanda bolýy, sondaı-aқ elimizdiң өkili NATO-da bolýy týraly kelisimdi de zaң tүrinde bekittik. 1999 jyly NATO bizdiң eldiң өkilettiligine өz ғımaratynan bөlme bөlip berdi. Қazaқstannyң Belgııadaғy elshiliktiң қorғanys salasyndaғy әskerı attashesi bizdiң Үkimettiң NATO-daғy Қazaқstannyң өkili қyzmetin қosa atқarady. ? Astanada өtetin jıyn elimizdiң halyқaralyқ deңgeıde abyroıyn kөterýge қyzmet etedi emes pe? ? Әrıne. Maýsymnyң 24-inen bastap Astanada Eýro-atlantıkalyқ әriptestik keңesiniң ІІІ forýmy өtedi. Bұryn mұndaı maңyzdy shara bolғan emes. Өtken jyly maýsymnyң 27-si men shildeniң 3-i aralyғynda EҚYҰ Parlamenttik Assambleıasynyң 17-sessııasynyң otyrysy өtkenin jaқsy bilemiz. Ol da birinshi ret өtken үlken oқıғa boldy. Al myna forýmғa kөptegen elderden 400-deı adam keledi. Mұndaı jıyn TMD elderinde bұryn өtken joқ. Bұnyң barlyғy Қazaқstannyң tұңғysh Prezıdenti Nұrsұltan Nazarbaevtyң elimiz tәýelsizdik alғan kүninen bastap jүrgizip kele jatқan ishki jәne syrtқy saıasatynyң jetistigi. Sondyқtan bұl bizdiң memlekettiң abyroıy joғary ekenin, basқa alpaýyt eldermen terezemiz teң ekenin kөrsetedi. Onyң үstine biz keler jyly EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etýge үlken daıyndyқ jasaý үstindemiz. Onyң aldynda mұndaı sharanyң өtkeni eldiң abyroıyna қyzmet eteri daýsyz. Bұl forýmғa NATO ұıymynyң өkilderi jәne onyң Parlamenttik Assambleıasynyң mүsheleri қatysady. NATO Parlamenttik Assambleıasynyң ishinde «Roýz-Rot» degen semınar bar. Onyң bұlaı atalýy 1990 jyly AҚSh Kongresiniң depýtaty Charlı Roýz sol tұsta NATO PA-nyң tөraғasy bolғan. Sonyң ұsynysymen jәne AҚSh Senatynyң depýtaty Bıll Rottyң қoldaýymen «Roýz-Rot» semınary өmirge kelgen. Bұl semınardyң maқsaty Ortalyқ jәne Shyғys Eýropa elderinde parlamenttik demokratııany әri қaraı damytý mәselelerin alғa қoıdy. Kele-kele Baltyқ өңirindegi jaғdaıdy engizdi. Өtken jyly atalmysh semınar Baký қalasynda өtti. Onda Kaspıı teңizi aýmaғyndaғy қaýipsizdik mәselesi қaraldy. Қazaқstannan meni shaқyrdy. Men semınarda sөz sөılep, Қazaқstannyң ұstanғan beıbitshilik maқsaty, Memleket basshysynyң jүrgizip otyrғan saıasaty týraly baıandap berdim. Ol jıynғa kөptegen eldiң parlamentshileri қatysty. Bұl joly Astanada «Roýz-Rottyң» 71-inshi semınary bolady, oғan 100-den artyқ parlamentshiler keledi. ? Eң bastysy, Astanaғa kelgen әlem elderiniң parlamentshileri қazaқ eliniң beıbitsүıgishtik maқsatymyzdy ұғynady, eldiң demokratııalyқ damý jolyna nazar aýdaratyny anyқ deısiz ғoı. ? Iә, olar bәrin de өz kөzderimen kөredi. Forým kezinde halyқpen kezdesý mүmkindigi týady. Bizdiң eldiң azamattarymen jүzdesip, pikir almasady. Ol jıyndy Қazaқstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyң Tөraғasy, EҚYҰ Parlamenttik Assambleıasy Tөraғasynyң orynbasary Қasym-Jomart Toқaev ashady. Semınardy senator Қýanysh Sұltanov jүrgizip otyratyny belgili boldy. NATO PA-nyң otyrysy jylyna eki ret өtedi. Byltyr Valensııada өtken kүzgi jınalysynda Lıýksembýrg өkili Maks Anjel degen azamat sөz sөıledi. Ol Ortalyқ Azııaғa қatysty NATO men Eýroodaқtyң saıasaty қalaı bolýy kerektigi jөninde baıandama jasady. M.Anjeldiң sөzinde bizdiң elge tıip ketetin jerleri boldy. Ol Tәjikstanғa baılanysty maғlұmattardy қaraғan eken. Sodan keıin osy aımaқtaғy elderdiң de, ıaғnı, Қazaқstannyң da jaғdaıy tөmen, halyқtyң қal-ahýaly өte nashar, kishkentaı jas balalardy da aýyr eңbekke salyp қanaıdy degendeı pikirdi aıtty. Sonymen қatar saıası partııa, saılaý jүıesi jәne bұқaralyқ aқparat құraldaryna қatysty sәıkes kelmeıtin oılaryn jetkizdi. Demokratııalyқ jaғdaı tөmen degen oıyn bildirdi. Sodan keıin men sol jınalysta sөz sұrap, pikirimdi ashyқ aıttym. Ondaı pikirdiң қate ekenin dәleldep berdim. «Eger Қazaқstan týraly bilgileriң kelse, elge kelip kөriңder»,- dedim. ? NATO degende әskerı ұıym retinde қaraımyz. Astanaғa NATO Parlamenttik Assambleıasynyң mүsheleri, ıaғnı, depýtattar keledi emes pe? ? NATO men onyң Parlamenttik Assambleıasy resmı tүrde eki ұıym. NATO-nyң Parlamenttik Assambleıany құrýdaғy maқsaty kөptegen elderdiң parlamentshilerin bir ortaғa biriktirip, әlemdiң maңyzy zor mәselelerdi aldyn ala talқylap, ortaқ sheshimge kelýdi kөzdeıdi. Sol arқyly birneshe eldiң parlamentterine yқpal jasaıdy. PA-nyң құramyna 48 eldiң өkili kiredi. Onyң ishinde NATO-ғa kiretin 28 eldiң mүsheleri, 14 assotsıatsııalyқ әriptes elderdiң өkilderi jәne 6 el baқylaýshy retinde қatysady. Biz sol baқylaýshy 6 eldiң ishine kiremiz. Men NATO PA-daғy Қazaқstan Respýblıkasynyң Parlamenti Mәjilisiniң өkilimin. Senattan eki өkil bar, olar ? Berik Imashev pen Rashıd Ahmetov. PA-nyң jınalystarynda әlemdik maңyzdy mәseleler talқyғa salynady. Mysaly, soңғy ýaқytқa deıin Қap taýyndaғy saıası jaғdaı kүn tәrtibinde boldy. Sol sekildi Aýғan elindegi jaғdaı әli kүnge deıin өzektiligin joımaı otyr. Aýғanda tynyshtyқ bolsa, onda үlken aımaқta beıbitshilik tolyқ saltanat құratyny daýsyz. PA-nyң әr jınalysynda osy mәsele қaralyp jүr. ? Bıyl elimiz үshin өtip otyrғan halyқaralyқ maңyzy zor sharanyң biri osy deısiz ғoı? ? Iә, bұl abyroıymyzdy asқaқtatatyn oқıғa bolғaly tұr. Қazaқ eli өzin dүnıejүzine jaқsy қyrynan tanytyp, әlemdik қaýymdastyқ aldynda bedel jınaýy қajet. NATO PA forýmynyң bizdiң elimizde өtip otyrғanynda үlken mәn bar. Өıtkeni bұl atalғan ұıymnyң Ortalyқ Azııada Қazaқstandy kөshbasshy memleket dep tanyp otyrғandyғynyң belgisi. Bұl elge degen үlken senim. Osy shara bizdiң beıbitshilik jolyndaғy atқaryp kele jatқan үlken isterimizdiң aıғaғy bolmaқ. ? Raқmet әңgimeңizge.