Armanymyzdaǵy aýyldy jasasaq, otyryqshy ómirge oralýymyz múmkin — Kóshpendi otbasymen eksklıýzıv suhbat
ASTANA. KAZINFORM — Astanada ótetin Kóshpendiler oıynyna Ankaradan avtobýspen shyqqan saıahatshy otbasy kópshilikti eleń etkizgeni ras. Idıl, Býrak jáne kishkentaı Gúnesh 5400 shaqyrym jol júrip, Astanaǵa jaqyndap qaldy. Osy oraıda agenttik tilshisi beıneqońyraý arqyly suhbat alyp, saıahatshylardyń qazaq dalasynan qandaı áser alyp úlgergenin surady.
− Idıl hanym, ózińiz týraly aıtyp berińizshi? Kóshpeli ómir saltyna qalaı keldińizder? Sizdiń qyrǵyzsha sóılegenińizdi kórdim. Túrińiz de bizge uqsaıdy…
− Meniń anam qyrǵyz, biraq naǵashylarym sonaý 1954 jyly Túrkııaǵa kóshken. Ákem jaq — Qazan tatarlary, olar da 1918 jyly sońǵy poıyzben Túrkııaǵa qonys aýdaryp úlgeripti. Ózimiz Ystanbulda týyp-óstik, biraq áýelden kúıeýim ekeýmiz kempke shyǵyp, kólikpen saıahattaǵandy jaqsy kóretinbiz. Kúıeýim aǵash sheberi bolǵandyqtan, osy eski avtobýstan ózi úı jasap shyqty. Ony jaqsy yrymǵa balap, «Gójebe» dep atadyq, qazaqsha maǵynasy — «Kóshpendi». Qazir Ystanbuldaǵy úıimizdi jaýyp, túbegeıli osy kólikte ómir súremiz. Avtobýs tolyǵymen ómir súrýge arnalǵan, Túrkııa ishinde de osy avtobýspen qara aralap júre beremiz.
Bul kóshpendilik ómir stıli, osy jolǵa túsken soń, ýaqyt óte kele taǵy da jańa nárselerdi bilýge, tanýǵa qulshynyp turasyń. Jańa qalalardy, jańa mádenıetterdi kóresiń, oıyńa oı qosyp, kókjıegińdi keńeıtesiń. Tipti eki jasar ulymyz Gúnesh te bizben birge osy ómir saltynda ósip keledi.
− Kishkentaı Gúneshtiń kóńil-kúıi qalaı? Jalpy mundaı saıahat balanyń psıhologııasyna qalaı áser etedi?
− Gúnesh qazir dombyramen án salyp otyr (kúldi). Árbir oblys, aýdan halqy men ákimdigi bizdi án-kúımen kútip alyp, ulttyq taǵamdaryn usynýda. Gúnesh te barlyq qazaqtardy óz anasyna uqsatyp, jaqyn týysy, kókesi dep oılaıtyn sııaqty. Shetelde júrmin-aý degen oı joq. Sosyn Býrakty kúıeýbala dep qoshemettep, erekshe syı-qurmet kórsetýde. Tipti ıyǵyna shapan jaýyp, dombyra tartý etti. Bul úshin alǵystan basqa aıtarymyz joq.
Meniń mamandyǵym jáne kásibim — klınıkalyq psıholog, sondyqtan biz balamyzdy týǵannan osy qarqynda ósirip kelemiz. Qańtar aıynda da kólikpen saıahattap júrgende kıimsiz júre beredi, qyzýy kóterilse de, bir kúnde tez qaıtady. Osylaı tabıǵatpen etene, ekologııalyq ómirimizdi súrip jatyrmyz.
Árıne, 2-3 jasar balanyń minezin qalyptastyrý óte mańyzdy, bizdiń balamyz sıyrdy, túıeni kitaptan kórip tanysqan joq, shynaıy ómirde qolmen ustap kórdi. Qazaqstanǵa kelgeli túıeniń sútin iship júr. Sondyqtan balaly otbasylar alysqa saparlaǵysy kelse, qýana-qýana keńes beremin, mundaı saıahattar óte paıdaly. Tabıǵatpen, adamdarmen bulaı tanysý tek qana bala úshin emes, eresekter úshin de qundy tájirıbe.
− Birinshi ret mundaı uzaq jolǵa shyqtyńyzdar ma? Qazaqstanǵa tańdaý qalaı tústi?
− Kóshpendiler oıyny týraly jyl saıyn estıtinbiz. Besinshi oıyndar Qazaqstanda ótetininen de habardar edik. Sonda «Qazaqtýrızm» kompanııasy bizdi arnaıy shaqyrdy jáne ushaqpen kelýdi usyndy. Bizdiń ómir saltymyz kóshpendi, kóligimizdiń de aty Kóshpendi, oıyndar da Kóshpendiler murasy bolǵasyn óz kóligimizben barýdy uıǵardyq.
Taǵy bir aıta keterligi, bizdiń saparymyz úshin Ázerbaıjannyń bes jyl boıy jabyq turǵan tasymal joly ashyldy. Munda Túrkııa úkimeti Ázerbaıjan úkimetine arnaıy ótinish joldady, Ázerbaıjan da ony maquldap, bizge Kaspıı teńizi arqyly Qazaqstanǵa ótýge ruqsat berdi. Osylaısha, 1 qyrkúıekte Qazaqstan aýmaǵyna, Aqtaý qalasyna tabanymyz tıdi.
Al qazaq halqynyń qonaqjaılyǵyn taǵy da erekshe aıtqymyz keledi, tipti polıtseıler de járdemin aıamaı, arnaıy jetkizip salady. Biz jalpy túrki rýhynda óstik, otanymyzdy qatty jaqsy kóremiz, túrik, tatar, qyrǵyz, qazaq — báriniń tamyry ortaq dep óstik. Qazaqstanǵa kelgende de kóńilimiz alaburtty, kózimizge jas keldi. Jergilikti halyqtyń meıirimi men qonaqjaılylyǵyn kórgen saıyn osy sezimimiz ben senimimiz arta tústi.
Biz qazir kóshpendi ómir saltyn ustanyp júrmiz, kezinde ata-babalarymyz da osy aımaqtan kóshýge májbúr bolǵan. Anam, ákem, men Túrkııada týsaq ta, túbimizdi umytpadyq. Ózimizdiń ulttyq taǵamdarymyzdy, dástúrimizdi saqtadyq. Kúıeýime de bárin kórsetip, túsindirip júremin. Qazir qazaq otbasy bizdi qonaqqa shaqyrǵan saıyn, syı-qoshemet kórsetken saıyn kúıeýime «Kórdiń be, bizdiń umytpaǵan eken, biz olardyń esindemiz» dep aıtyp otyramyn. Kóship-qonyp júrgen otbasy úshin bul óte mańyzdy.
− Bul rette oqyrmandar saıahatqa qarajatty qaıdan tabady dep suraýy múmkin. Sizderde demeýshi bar ma? Álde ózderińiz mundaı uzaq saparǵa aqsha jınadyńyzdar ma?
− Árıne, jol alys, biraq jolǵa shyqqan adamdy Qudaı óltirmeıdi. Keıde bári óz retimen bola qalǵanda ózimiz de tań qalyp jatamyz. Tabysqa kelsek, kommertsııalyq markalarmen jarnama boıynsha kollaboratsııamyz bar. Oǵan qosa, ózimiz onlaın jumys isteımiz, men pandemııadan beri onlaın psıhologııalyq terapııa jasaýǵa kóshkenmin. Instagram men ıÝtýb jelisinde «Oralarnereler» atty paraqshalarymyz bar. Onda da aýdıtorııamyz óte kóp, sapaly kontent jasaýǵa tyrysamyz.
Áıtse de, keıde aqshanyń kúshi jetpeıtin, aqshamen baǵalanbaıtyn sátter bolady. Ázerbaıjanda joldyń ashylýy, kemege minýimiz — qansha aqshamyz bolsa da qol jetpeıtin dúnıe edi. Oǵan eki eldiń úkimetaralyq kelisimi ǵana kómektesti. Sol sııaqty bizge elshilikter, konsýldyqtar, bılik organdary jáne tutas halyq moraldi kómek kórsetip jatyr — bizdiń tamaǵymyz bar ma, jaǵdaıymyz qalaı dep qamqorlyq kórsetip keledi. Qýanyshtymyz, rızamyz, raqmetimizdi aıtamyz.
− Instagram paraqshańyzdy men de oqyp turamyn. Qazaqstan shekarasynan ótip, birneshe oblystan ótkenińizdi kórdim. Bizdiń eldiń tabıǵaty unady ma? Taǵamdarymyz jóninde qandaı pikirdesiz?
− Iá Qazaqstannyń tabıǵaty bizge unady, qazir Aqtóbe men Qostanaıdyń arasynda ıen daladan ótip kelemiz. Jalpy qazir biz kóshpendiler mádenıetin dáripteýge jumystanyp júrmiz, sol mádenıetti kórsetkimiz keledi. Komandamyzda Enes Iyldyrym atty fotograf dosymyz bar, ol Ankaradaǵy Anadolý agenttiginiń fototilshisi, fotografııa salasyndaǵy óte kóp júldeniń ıegeri. Qazir «Kóshpendiler mádenıeti» atty ortaq jobamyz bar. Túrki birligi, Turan taqyryptaryna derekti fılm ázirlep jatyrmyz. ıAǵnı, bizdiń negizgi maqsatymyz — kóshpendiler dúnıesin kórsetý. Árıne, qalalar jaqsy, ádemi, biraq biz Qazaqstannyń ózin, ishki aımaqtaryn kórgimiz keledi, bizge sol qyzyq. Adamnyń sanasyn jaýlaıtyn ushy-qıyry joq sheksiz dalanyń ózi keremet.
Taǵamǵa kelsek, Qazaqstanda eti bar taǵamdardyń bári unady, palaýdy da erekshe aıtýǵa bolady. Naǵashy ájem bala kúnimizde mánti jasaıtyn, ne degenmen mántige jetetini joq. Jańa nárseni kórip-bilýge qumar adamdar retinde qymyzdyń dámin buryn da tatqan edik. Qazaqstannyń batysynda túıe súti tanymal eken, oǵan bizdiń aǵzamyz úırenbegen. Biraq syılap usynyp turǵan soń bas tarta almaı iship, sál as qorytý máselesine tap boldyq (kúldi).
− Bastapqy baǵyttaryńyz Gúrjistan-Reseı arqyly josparlanyp edi, ony ózgertýge ne sebep boldy? Kóshpendiler oıynynan keıingi josparlaryńyz qandaı?
− Iá barlyǵy Reseı arqyly burynǵy jolmen barady eken. Biz de sol baǵytty josparladyq, degenmen oılana kele bul Kóshpendiler oıyny, túrki áleminiń oıyny ekenin túsinip, kóshpendiler jerimen, túrki memleketteri arqyly barý kerek dep nıettendik. Biletin adamdardan jol suradyq, memleketimiz de qoldaý bildirip, jabyq turǵan joldar da ashyldy.
Astanadaǵy oıyndar bitken soń, túrki álemi úshin mańyzdy Túrkistan qalasyna arnaıy barǵymyz keledi. Odan soń Almatyǵa baramyz, onyń tabıǵaty men taýlary ǵajap dep estidik. Bálkim ári qaraı Qyrǵyzstanǵa da jol túser. Ázirge naqty aıtý qıyn, jol neni kórsetse, sol bolady.
Qazir biz Aqtóbeden óttik, endi Astanaǵa deıin 800 shaqyrym jol qaldy. Jol sapasynyń nasharlyǵy sál qolaısyzdyq tanytty, polıtsııa kóligi janymyzda kele jatyr.
− Otyryqshy ómirge qashan oralasyzdar degen suraq meni ǵana emes, kópshilikti tolǵandyratyn shyǵar…
− Bizdiń armanymyz — adamdarǵa bilim beretin, aǵartýshy bir aýyl jasaý. Ózimizge jaıly, kóńilden shyǵatyn bir aýyl tapsaq, otyryqshy ómirge oralamyz dep oılaımyn.
Biz ózimiz Ystanbulda týyp-óstik, alaıda qazir Ystanbulda halyq sany shamadan tys artyp ketti. Sondyqtan biz úlken qalada ómir súrgimiz kelmeıdi, tabıǵatty erekshe jaqsy kóremiz. Oıymyzdaǵy aýyldy jasap shyǵarsaq, onda sol aýylda turaqtaımyz.
− Sizderdi Astanada kútemiz!
